Eρχεστε για τέταρτη φορά στην Ελλάδα. Ποια αίσθηση αποκομίζετε από τη χώρα με αυτή σας την επίσκεψη;
Είναι πολύ σύντομη η διαμονή μου και δεν ξέρω καλά τη χώρα και τους κατοίκους, τι σκέφτονται και τι λένε. Δεν θέλω να κρίνω. Δεν μου αρέσει καθόλου να έρχεται κάποιος απ’ έξω και να σχολιάζει. Πραγματικά, δεν θέλω ν’ απαντήσω, γιατί ό,τι και να πω θα είναι πλαστό και αναληθές. Ενημερώνομαι από τις εφημερίδες και το ραδιόφωνο, αλλά η πληροφορία είναι ένα πράγμα… (παύση και αμηχανία).
Ας αλλάξουμε θέμα. Ποια είναι η σχέση σας με τα ζώα, τα οποία και πρωταγωνιστούν συχνά στις ταινίες σας, συμβολικά και σαρκικά;
Τα ζώα είναι μέρος της ζωής μας. Ξέρετε, σε όλες μου τις ταινίες προσπάθησα να πω κάποια πράγματα για την πολυπλοκότητα του κόσμου και αν σκέφτεστε και παρακολουθείτε τι υπάρχει γύρω μας, τα βουνά, τα λουλούδια, τα δέντρα, o άνεμος, η βροχή, τότε δεν υπάρχει περίπτωση να δεχτείτε πως τα ζώα είναι κάτω από μας. Αν δεν τα προστατέψουμε, χάνουμε την ανθρωπιά μας. Αυτό αισθάνομαι. Πρέπει να προστατέψουμε οτιδήποτε ζωντανό και να σεβαστούμε οτιδήποτε νεκρό. Στην κοινωνία μας έχουμε ιεραρχία, την οποία ο κόσμος εφαρμόζει και στα ζώα. Είναι βλακώδες όταν γίνεται αυτό, να πιστεύει κάποιος πως, επειδή δεν επικοινωνούν όπως εμείς, είναι κατώτερα όντα. Έχουν αξιοπρέπεια και πρέπει να τα σεβόμαστε.
Έχετε δηλώσει πως επιθυμείτε ν’ απεικονίσετε τον κόσμο που βλέπετε…
Περισσότερο, να δείξω πώς βλέπω τον κόσμο. Κάνω ταινίες μ’ επίκεντρο τους ανθρώπους. Φυσικά, οι περισσότεροι είναι μίζεροι, φτωχοί, θλιμμένοι, αλλά τους απεικονίζω με τρυφερότητα κι ευαισθησία. Σκοπός μου είναι να τους κάνω συμπαθείς στον θεατή γιατί έχουν κι αυτοί μία μόνο ζωή. Το ερώτημα είναι η ποιότητα αυτής της ζωής. Αν κάποιος έχει χαμηλή ποιότητα, είναι πολύ θυμωμένος και τραχύς. Τέλος πάντων, αυτό που μ’ ενδιαφέρει είναι η ομορφιά μέσα από την ασχήμια.
Εκτός από αισθητική επιλογή, το ασπρόμαυρο στις ταινίες είναι ένας τρόπος για να εκφράσετε την τρυφερότητά σας, αμβλύνοντας τα χρώματα;
Μου αρέσει πολύ, γιατί μπορώ να παίξω πιο πολύ με το ασπρόμαυρο παρά με το χρώμα. Η κλίμακά μου είναι γκρίζα.
Φυσικά. Το άσπρο και το μαύρο είναι οι δύο άκρες της παλέτας.
Ναι. Ξέρετε, όταν σας δείχνω μια ασπρόμαυρη εικόνα, αντιλαμβάνεστε αυτόματα πως είναι κατασκευή. Δεν θέλω να δημιουργήσω την ψευδαίσθηση του ρεαλισμού. Είναι η
δική μου άποψη και πρέπει να το ξέρετε. Μπορεί να κάνω λάθος, κάποιος άλλος να διαφωνεί μαζί μου, αλλά δεν πειράζει.
Γιατί επιμείνατε στο φιλμ ως υλικό;
Γιατί μια ταινία είναι πιστοποιημένη ως τέτοια, με το περφορέ και το σελιλόιντ. Το ψηφιακό μπορώ να το πιστέψω μόνο κάτω από ειδικές περιστάσεις. Στα ’80s κάποιοι καλλιτέχνες έψαξαν τη γλώσσα του βίντεο. Ο Ναμ Τζουν Πάικ έκανε video installations. Αυτό που βλέπω τώρα είναι πολλούς να κάνουν ψευτο-φίλμ με ψηφιακά μέσα κι όχι να επιχειρούν να εκφραστούν με new media. Συνεπώς, υπάρχει χειραγώγηση του μέσου από τη στιγμή που απουσιάζει το ίδιο το φιλμ. Σέβομαι μόνο αυτούς που κάνουν νέα τέχνη κι όχι εκείνους που υποκαθιστούν. Δεν θα συμβούλευα κανέναν να χρησιμοποιήσει digital, εκτός αν θέλει ν’ ανακαλύψει κάτι καινούργιο. Η δουλειά ενός παραγωγού είναι να κάνει την ομπρέλα ώστε να δημιουργήσει την ευκαιρία να συμβεί το καλύτερο.
Έχετε πειραματιστεί ποτέ με ψηφιακό ή παλιότερα με βίντεο;
Ποτέ. Ούτε και θα ήθελα.
Είναι πάντα ένα ψέμα το σινεμά;
Φυσικά. Μυθοπλασία. Γι’ αυτό δεν πιστεύω αυτούς που κάνουν ντοκιμαντέρ.
Δεν προέρχεστε από τον χώρο του ντοκιμαντέρ;
Όχι. Χρησιμοποιώ την πραγματικότητα ως βάση κι έχω κάνει κάποια πράγματα που μοιάζουν με ντοκιμαντέρ, αλλά ποτέ δεν έχω γυρίσει ντοκιμαντέρ. Από τη στιγμή που αποφασίζεις να στήσεις την κάμερα σ’ ένα σημείο και στρέφεις τον φακό προς μια κατεύθυνση και όχι προς την αντίθετη, κάνεις μυθοπλασία. Λες ότι «θα δείξω αυτό κι όχι το άλλο». Η περίσταση αλλάζει αμέσως, γιατί οι άνθρωποι αντιδρούν αυτόματα στην κάμερα.
Aναλύετε τις ταινίες σας. Τις θεωρητικοποιείτε σε κάποιο από τα αρχικά στάδια;
Όχι, όχι, ποτέ.
Δεν έχετε διαβάσει τα κατεβατά που έχουν γραφτεί για το έργο σας;
Όχι, δεν τα διαβάζω. Προσπάθησα μερικές φορές, αλλά είναι συνήθως τόσο μακροσκελή τα άρθρα, που βαριέμαι. Η ζωή είναι τόσο πλούσια για να κάθομαι να διαβάζω θεωρίες. Είναι τιμή μου φυσικά, αλλά το σημαντικό είναι όταν πας να δεις μια ταινία, σβήσουν τα φώτα και μετά ανάψουν και πάλι, να αισθάνεσαι πιο δυνατός και περισσότερο άνθρωπος. Αυτό είναι το παν.
Σας ενδιαφέρουν περισσότερο τα συναισθήματα από τις σκέψεις.
Δεν γίνεται να τα διαχωρίσεις. Δεν γίνεται. Τα αισθήματα είναι σημαντικά, αλλά και οι σκέψεις είναι μέρος της ζωής μας. Το μότο μου είναι «εμπιστέψου τα μάτια και άκου την καρδιά». Στην οθόνη βρίσκεται αυτό που θέλω να δείξω.
Ένα από τα πιο εντυπωσιακά στοιχεία στις ταινίες σας είναι ο «γάμος» του χώρου με τον χρόνο. Επίσης, σας απασχολεί ο ρυθμός. Υιοθετείτε ένα αργό τέμπο που πιστεύετε πως αρμόζει στον άνθρωπο. Δεν υπάρχει, ωστόσο, κι ένας άλλος ρυθμός, πιο αποσπασματικός και γρήγορος, που προσιδιάζει στους κατοίκους μιας πόλης για παράδειγμα, στον τρόπο που θέλουν να φαντάζονται και τελικά να δομούν τη ζωή τους; Γιατί θα πρέπει να ταυτίζεται ο «μονταζιακός» ρυθμός με το βιομηχανικό σινεμά, το λεγόμενο και μοντέρνο πριν από κάποιες δεκαετίες;
Ο ρυθμός μου είναι ο πραγματικός ρυθμός. Οι ταινίες με γρήγορο ρυθμό κι αντίστοιχο μοντάζ παρακολουθούν την πλοκή και δεν ακούνε τον άνθρωπο. Δείχνουν πολλή δράση, ενώ η πλειονότητα των ανθρώπων ζει μια βαρετή, μονότονη ζωή. Τίποτε δεν συμβαίνει. Γεννιόμαστε, ζούμε όπως μπορούμε και πεθαίνουμε. Ξέρετε ποια είναι η μεγαλύτερη τραγωδία; Να έχεις την ικανότητα και την επιθυμία να κάνεις κάτι και να μην το καταφέρνεις. Αυτό είναι εξαιρετικά λυπηρό φαινόμενο, ειδικά όταν η κοινωνία δεν σε αφήνει να δράσεις. Σιχαίνομαι τις ταινίες με άφθονη δράση, γιατί αυτό είναι το μεγαλύτερο ψέμα.
Δεν είστε θρησκευόμενος, νομίζω…
Σωστά.
Ωστόσο, υπάρχει η παρουσία του δαιμονικού στοιχείου στο έργο σας, η αίσθηση του Κακού.
Όχι, όχι, καθόλου!
Ακόμη και μια από τις ταινίες σας, το «Satantango», περιέχει τον Σατανά στον τίτλο!
Αυτό που εννοώ είναι ότι τα πάντα συμβαίνουν επί Γης. Τίποτε εκτός. Δεν κρίνω κανέναν ως κακό ή καλό. Μπορεί να μην καταλαβαίνω τα κίνητρα ενός χαρακτήρα. Αλλά ακόμη κι ένας φονιάς, δεν είμαι σίγουρος αν σκοτώνει για να προστατέψει τον εαυτό του ή κάποιον άλλο. Και οι δολοφονίες, όμως, είναι μια έσχατη περίσταση, ένα έγκλημα που δεν συμβαίνει συχνά, αντίθετα με το βασανισμό των ζώων, που θεωρώ εξίσου σοβαρό παράπτωμα.
Σας άρεσαν οι ταινίες του Γκοντάρ παλιότερα.
Ναι, όταν ήμουν νέος τις παρακολουθούσα, κυρίως γιατί μου άρεσε που κάποιος στην κινηματογραφική βιομηχανία έδειχνε πως ο κόσμος είναι άσχημος και σκατένιος. Ακόμη μου αρέσει όταν ένας κινηματογραφιστής το επιχειρεί.
Ποιες είναι οι κινηματογραφικές σας επιδράσεις;
Μου αρέσουν οι κλασικοί. Όταν βλέπεις μια ταινία 80 ετών και δεν παρατηρείς τα σημάδια του χρόνου, αυτό λέει πολλά. Όλοι έχουν το δικό τους στυλ. Εκτιμώ το ύφος του Φελίνι, του Χίτσκοκ, αλλά δεν μου πέρασε ποτέ απ’ το μυαλό να κοπιάρω το στυλ τους. Δεν γίνεται. Αυτό συμβουλεύω τους νέους, ν’ ακολουθούν το δικό τους ύφος.
Λόγω των μεγάλων πλάνων σεκάνς, σας βάζουν στην ίδια κατηγορία με σκηνοθέτες όπως ο Αγγελόπουλος, για παράδειγμα.
Παρακολουθώ πολλές ταινίες, τις απολαμβάνω, αλλά καθένας έχει το στυλ του. Δεν βρισκόμαστε σε ανταγωνισμό. Κάθε άνθος έχει τις διαφορές και τη χάρη του.
Φυσικά. Αλλά είναι ανθρώπινο κι ανακουφιστικό ν’ ανήκεις σε μια καλλιτεχνική οικογένεια όταν εκτιμάς τα μέλη της. Εκτός αν προτιμάς να πορεύεσαι μόνος…
Η μοναξιά είναι ένα παράξενο ερώτημα. Με το που αισθάνεσαι τελείως μόνος, πεθαίνεις. Κανείς δεν μπορεί να σε βοηθήσει. Δεν νιώθω μόνος. Ειδικά στη δουλειά μου. Χρειάζεσαι πολλούς για να κάνεις μια ταινία. Και σίγουρα δεν μπορείς να γράψεις μόνος σου. Κυρίως έχεις ανάγκη το κοινό, τους θεατές.
Το εννοείτε ότι σταματάτε το σινεμά μετά το «Άλογο του Τορίνο»; Κάποτε πιστεύατε πως θ’ αλλάζατε τον κόσμο με τις ταινίες σας.
Ναι, το έλεγα και το πίστευα. Τώρα πια δεν το πιστεύω, όποια και να είναι η δύναμη ή η ποιότητα μιας ταινίας. Είμαι ικανοποιημένος αν άλλαξα τη γλώσσα του σινεμά, κάτι που έχει σημασία, γιατί είναι μια αλλαγή κι αυτή. Είμαι σίγουρος πως με κάποιον τρόπο πρέπει και μπορούμε ν’ αλλάξουμε τον κόσμο.
Πώς; Με την πολιτική;
Η πολιτική είναι μια κακή κατασκευή. Θα καταρρεύσει, αλλά δεν ξέρω πότε. Εξαρτάται απ’ τους πολίτες και τη φύση. Αν μας επιτρέψει η φύση, γιατί έρχεται η ώρα, έχουμε δεχτεί τις προειδοποιήσεις της φύσης.
Τι θα κάνετε μετά;
Θ’ αναπτύξω κινηματογραφικά σχέδια και θα προστατέψω νέους κινηματογραφιστές που έχουν δυσκολία να μαζέψουν χρήματα για τις ταινίες τους και, κατά κάποιον τρόπο, βρίσκονται εκτός συστήματος.
Πιστεύετε πως θα βρείτε χρηματοδότες;
Θα δούμε…
Πώς τα πήγατε με τα χρήματα στο πέρασμα των χρόνων;
Τον τελευταίο καιρό δεν μου ήταν δύσκολο να βρω κεφάλαια για τις ταινίες μου. Δεν είναι και ακριβές. Αυτό που πραγματικά θα ήθελα είναι να φτιάξω μια σχολή κινηματογράφου εντελώς διαφορετική. Χωρίς ίχνος θεωρίας, μόνο με πρακτική, μόνο με κάμερα. Δεν επιθυμώ να εκπαιδεύσω μαθητές για τη βιομηχανία του σινεμά, απλώς να τους σπρώξω πιο κοντά στη ζωή. Για ένα είμαι σίγουρος: εγώ δεν θα ξαναπιάσω κάμερα στα χέρια μου!
Είστε σίγουρος; Αποφασισμένος;
Εντελώς (γελάει). Προτιμώ να ζήσω. Ποτέ δεν αισθάνθηκα επαγγελματίας του σινεμά, αλλά μαχητής του.
Είστε ικανοποιημένος απ’ το τελευταίο βουβό πλάνο της τελευταίας σας ταινίας; Ο πατέρας με την κόρη να κάθονται ο ένας απέναντι στον άλλο;
Ναι, πολύ ικανοποιημένος. Και λίγο πριν ακούστηκε η φράση «πρέπει να φας». Δεν έχω κάτι να προσθέσω. Αυτό είναι όλο…
σχόλια