Temple de Diane a Epheseus (1954), έργο του Salvador Dalí. Δημοπρατήθηκε από τον οίκο Sotheby's το Μάη του 2013 έναντι 845.000 USD. Βλ. sothebys.com.
Χώρος ανασκαφών κοντά στην 'Εφεσο. Βλ. Library of Congress.
Το Αρτεμίσιο της Εφέσου
(από τον Κωνσταντίνο Νατσικόπουλο)
"Στην αρχή της 1ης χιλιετίας μια ομάδα αποίκων με αρχηγό τον Άνδροκλο, γιό του βασιλιά της Άττικής Κόδρου εγκαταστάθηκαν στην περιοχή της Εφέσου. Αυτή ήταν η αρχή της εξέλιξης μιας κοινωνίας που κράτησε πολλούς αιώνες.
Η πρώτη κατασκευή στη θέση του Αρτεμισίου της Εφέσου, η οποία χρονολογείται στο β΄μισό του 8ου αι π.Χ. ήταν ένας μικρός περίπτερος ναός αποτελούμενος από 4 κίονες στις στενές πλευρές και 8 στις μακρές, διαστάσεων 6,5* 12 μ.
Ο νασκος αυτός μετασκευάστηκε πολλές φορές. Αρχικά στον 7ο αι προστέθηκε ένα πόδιο, ενώ γύρω στο 6οο π.Χ. εξαφανίστηκαν η περίσταση και το στέγαστρο και παρέμεινε ένας κυβικός οίκος.
Στην τελευταία του φάση με το τεράστιο κτίσμα την εποχή του Κροίσου ακολούθησε ένας νασκος για το λατρευτικό άγαλμα με προσκείμενο βωμό. Δηλαδή τον νασκο αυτό περιέκλειε το 570 π.Χ. το λεγόμενο ΑΡΤΕΜΙΣΙΟ ΤΗΣ ΕΦΕΣΟΥ.
Ήταν ένας ιωνικός δίπτερος ναός, διαστάσεων 55,10 * 115,14 μ. Το επιβλητικότερο δηλαδή και κτισμένο αποκλειστικά από μάρμαρο οικοδόμημα ,του Ελληνικού κόσμου.
Ο δύο αρχιτέκτονες, υπεύθυνοι για την κατασκευή του ήταν ο Χερσίφρων και ο Μεταγένης και προέρχονταν από την Κρήτη. Χρειάστηκαν όμως και τη βοήθεια του Θεόδωρου, ενός άλλου αρχιτέκτονα ο οποίος είχε πάρει μέρος στην κατασκευή του «Ηραίου» της Σάμου, και επομένως είχε εμπειρία στην θεμελίωση μεγάλων οικοδομημάτων σε βαλτώδες έδαφος.
Σύμφωνα με τον Πλίνιο, ο συνολικός αριθμός των κιόνων του ναού ήταν 127, από τους οποίους οι 36 είχαν ανάγλυφες παραστάσεις στο κάτω μέρος τους. Η πρόσοψη του ναού ήταν προσανατολισμένη προς την Δύση. Ο σηκός, το μέρος που βρισκόταν το λατρευτικό άγαλμα, ήταν μακρύς και στενός, όπως επίσης και ο πρόναος.
Το άγαλμα της Αρτέμιδος, το οποίο αξίζει μια ξεχωριστή περιγραφή σε μελλοντική δημοσίευση, βρισκόταν στον μικρό νασκο που προαναφέρθηκε.
Οι βάσεις των κιόνων ήταν οι παραδοσιακές Εφεσιακές. Οι κίονες είχαν ύψος 19 μ. . ο θριγκός του ναού αποτελούνταν από ένα τριταινιωτό επιστύλιο, οδόντες και κυμάτιο και απ’ κει και πάνω ακολουθούσε το γείσο και η σίμη. Το επιστύλιο του ναού ζύγιζε περίπου 24 τόνους, οπότε εάν αναλογιστούμε το ύψος στο οποίο σηκώθηκε (περίπου 20 μ) συμπεραίνουμε ότι η αποπεράτωση του κτηρίου ήταν ένα τεχνολογικό επίτευγμα.
Η παράδοση αναφέρει ότι η ίδια η θεά μέσα σε μια νύχτα τοποθέτησε τον θριγκό του ναού.
Για περισσότερες πληφορίες G. Gruben, Ιερά και Ναοί των Αρχαίων Ελλήνων, μετφρ Ακτσελή Δήμητρα, Αθήνα 2000".
Βλ. Δημοθοινία - Μείξις - Ανακύκλησις ιδεών, fourakis-kea,com.
Πανοραμική άποψη της τοποθεσίας του ναού της Αρτέμιδας στην 'Εφεσο. Φωτ. Ronan Reinart. Βλ. Wikimedia Commons.
Φωτ. Robert Lz.flickr.
Βλ. overstuffedbackpack.
Αντίγραφο του ναού της Αρτέμιδας στο Miniature Park της Κωνσταντινούπολης. Φωτ. sftrajan.flickr.
Ο Σόλων και ο Κροίσος (1624), έργο του ολλανδού ζωγράφου Gerard van Honthorst. Βλ. wga.hu.
Κροίσος και Σόλων (η συναντησή τους, όπως την αφηγήθηκε ο Ηρόδοτος)
"29. Κι όταν όλοι αυτοί είχαν υποδουλωθεί κι ο Κροίσος τους είχε προσθέσει στην επικράτεια του, φτάνουν στις Σάρδεις, που ήταν τότε σε ακμή εξαιτίας του πλούτου που είχαν, όλοι οι σοφοί της εποχής εκείνης από την Ελλάδα, για δικούς του λόγους ο καθένας. Ανάμεσα τους ήταν κι ο Σόλων. πολίτης της Αθήνας, που είχε συντάξει νόμους για τους Αθηναίους με διαταγή τους κι έφυγε από την πατρίδα ταυ για δέκα χρόνια, με πρόφαση του ταξιδιού του τη θεωρία, στ' αλήθεια όμως για να μην αναγκαστεί ν' αλλάξει κάποιον από τους νόμους που έβαλε. Οι Αθηναίοι μόνοι τους δεν είχαν την εξουσία να το κάνουν, γιατί είχαν δεσμευτεί με μεγάλους όρκους να εφαρμόσουν επί δέκα χρόνια τους νόμους που θα όριζε ο Σόλων.
30. Γι' αυτούς λοιπόν τους λόγους και παράλληλα και για να δει τον κόσμο έφυγε ο Σόλων και πήγε στην Αίγυπτο κοντά στον Άμαση κι ύστερα κοντά στον Κροίσο στις Σάρδεις, Ο Κροίσος τον φιλοξενούσε μέσα στο παλάτι. Την τρίτη ή την τέταρτη ημέρα με διαταγή του Κροίσου οι υπηρέτες γύρισαν το Σόλωνα στους θησαυρούς και του τα έδειχναν όλα, που ήταν μεγαλόπρεπα και ακριβά. Αφού τα κοίταξε όλα και τα παρατήρησε με την ησυχία του, τον ρώτησε ο Κροίσος : «Ξένε Αθηναίε, έφτασε σ' εμάς μεγάλη φήμη για τη σοφία σου και τα ταξίδια σου, ότι από φιλομάθεια έχεις επισκεφτεί πολλές χώρες, για να γνωρίσεις τον κόσμο. Τώρα λοιπόν μου γεννήθηκε η επιθυμία να σε ρωτήσω αν είδες κανένα που να είναι ο πιο ευτυχισμένος άνθρωπος». Αυτός ρώτησε ελπίζοντας πως θα είναι ο ίδιος ο πιο ευτυχισμένος στον κόσμο* ο Σόλων όμως χωρίς να τον κολακέψει, αλλά μιλώντας τη γλώσσα της αλήθειας του λέει- «Ναι, βασιλιά- τον Τέλλο τον Αθηναίο». (...)
32. Ο Σόλωνας λοιπόν έδωσε σ' αυτούς το δεύτερο βραβείο της ευτυχίας. Ο Κροίσος θύμωσε κι είπε- «Ξένε Αθηναίε, έτσι λοιπόν τη δική μας ευτυχία την πετάς; και τη θεωρείς ένα τίποτα, ώστε δε μας κάνεις άξιους ούτε για κοινούς ανθρώπους;» Κι εκείνος είπε· «Κροίσε, εγώ ξέρω ότι όλοι οι θεοί είναι φθονεροί και τα φέρνουν όλα άνω-κάτω κι εσύ με ρωτάς για τ' ανθρώπινα πράγματα. Σε μια μακριά ζωή είναι δυνατό να δει κανένας πολλά πράγματα που δε θέλει, καθώς επίσης και πολλά να πάθει. Στα εβδομήντα χρόνια βάζω τα όρια της ζωής του ανθρώπου. Αυτά τα εβδομήντα χρόνια μας δίνουν είκοσι πέντε χιλιάδες διακόσιες ημέρες, χωρίς να προσθέσουμε τον εμβόλιμο μήνα". Κι αν θελήσει κανένας να μεγαλώσει το ένα στα δύο χρόνια κατά ένα μήνα, για να έρχονται οι εποχές στην ώρα τους, στα εβδομήντα χρόνια οι εμβόλιμοι μήνες γίνονται τριάντα πέντε και οι ημέρες από τους μήνες αυτούς χίλιες διακόσιες πενήντα. Από όλες αυτές τις μέρες, που περιέχονται μέσα στα εβδομήντα χρόνια και είναι είκοσι έξι χιλιάδες διακόσιες πενήντα, η μία σε σχέση με την άλλη δε μας φέρνει απολύτως κανένα όμοιο πράγμα. Έτσι λοιπόν, Κροίσε, όλος ο βίος του ανθρώπου είναι μια σύμπτωση. Εγώ βέβαια βλέπω ότι εσύ και πλούσιος είσαι και σε πολλούς ανθρώπους βασιλεύεις. Εκείνο όμως που με ρώτησες δε θα σου το πω ακόμα, προτού πληροφορηθώ ότι τελείωσε καλά η ζωή σου. Ο πολύ πλούσιος δεν είναι καθόλου πιο ευτυχισμένος από αυτόν που έχει το καθημερινό του, εκτός αν η τύχη δεν τον εγκαταλείψει, ώσπου να τελειώσει σε όλα καλά τη ζωή του. Γιατί πολλοί ζάπλουτοι άνθρωποι είναι δυστυχισμένοι κι είναι πολλοί με κανονικά εισοδήματα που είναι ευτυχείς. Ο πάρα πολύ πλούσιος αλλά δυστυχισμένος είναι ανώτερος από τον ευτυχισμένο σε δύο σημεία μόνο, ενώ αυτός από τον πλούσιο και δυστυχισμένο σε πολλά, Ο πρώτος έχει πιο πολλές δυνατότητες να πραγματοποιήσει την επιθυμία του και ν' αντιμετωπίσει μια συμφορά που θα τον βρει. Ο άλλος είνα ανώτερος σε τούτα. Τη δυστυχία και την επιθυμία δεν έχει τις ίδιες μ' εκείνον προϋποθέσεις για να τις αντιμετωπίσει· αυτές όμως τις κρατεί μακριά από αυτόν η ευτυχία του και μένει χωρίς κάποια αναπηρία, χωρίς αρρώστια, χωρίς επήρεια από όποια δυστυχία, έχει καλά παιδιά, έχει σωματική ομορφιά. Αν τώρα εκτός από αυτά τελειώσει επιπλέον καλά τη ζωή του, αυτός είναι εκείνος που εσύ ζητείς κι είναι άξιος να ονομαστεί ευτυχισμένος. Πριν όμως τελειώσει τη ζωή του, πρέπει να επιφυλαχθούμε ακόμα να τον πούμε ευτυχισμένο, αλλά τυχερό. Όλα αυτά μαζί λοιπόν να τα επιτύχει κανένας είναι αδύνατο, αφού είναι άνθρωπος, όπως καμιά χώρα δεν είναι σε θέση να παράγει όλα όσα της χρειάζονται, αλλά, ενώ διαθέτει το ένα, έχει ανάγκη από κάποιο άλλο· κι όποια έχει τα περισσότερα αυτή είναι η άριστη. Όμοια και καθένας άνθρωπος δεν είναι καθόλου αυτάρκης· έχει ένα πράγμα και του λείπει ένα άλλο. Όποιος τώρα από αυτούς έχει τα περισσότερα στη ζωή του κι έπειτα τελειώσει ικανοποιημένος τις μέρες του, αυτός κατά τη δική μου γνώμη, βασιλιά, δικαιούται να έχει το όνομα αυτό. Και σε κάθε πράγμα πρέπει να εξετάζουμε ποιο θα είναι το τέλος που θα καταλήξει. Γιατί ενώ σε πολλούς ο θεός φάνηκε να δίνει την ευτυχία, αργότερα τους γκρέμισε συθέμελα».
33. Δεν ευχαριστήθηκε καθόλου από τα λόγια του αυτά ο Κροίσος και χωρίς να του δώσει καμιά σημασία του είπε να πηγαίνει, νομίζοντας πως είναι ολότελα ανήξερος, αφού παρέβλεπε τα αγαθά που είχε μπροστά του κι έλεγε να περιμένουμε για κάθε πράγμα το τέλος του."
Ο Κροίσος στην πυρά. Βλ. amazon.co.uk και shambalah.com.
"34. Όταν έφυγε ο Σόλων, βαριά θεϊκή οργή χτύπησε τον Κροίσο, επειδή νόμισε, όπως υποθέτω, πως είναι ο πιο ευτυχισμένος από όλους τους ανθρώπους. Ξαφνικά, ενώ κοιμόταν είδε ένα όνειρο, που του φανέρωσε την αλήθεια σχετικά με όσες συμφορές θα έβρισκαν το γιο του (...)
86. Κυρίεψαν λοιπόν οι Πέρσες τις Σάρδεις κι έπιασαν τον Κροίσο ζωντανό, αφού βασίλεψε δεκατέσσερα χρόνια, πολιορκήθηκε δεκατέσσερις μέρες κι έβαλε τέλος στη δική του μεγάλη αρχή σύμφωνα με το χρησμό. Τον πήραν και τον πήγαν στον Κύρο. Αυτός έβαλε κι έστησαν μεγάλη φωτιά κι ανέβασε επάνω τον Κροίσο δεμένο και δεκατέσσερις νέους μαζί τον. Ο σκοπός του ήταν είτε να τους προσφέρει σε κάποια θεότητα σαν διαλεχτή θυσία, είτε γιατί ήθελε να κάνει προσευχή είτε ακόμα και γιατί ακούγοντας πως ο Κροίσος ήταν θεοσεβής τον ανέβασε στη φωτιά για να δει αν θα τον έσωζε κάποιος θεός, ώστε να μην καεί ζωντανός. Αυτά λοιπόν έκανε. Ο Κροίσος τώρα ανεβασμένος πάνω στη φωτιά, ενώ βρισκόταν σε τόσο μεγάλη δυστυχία, θυμήθηκε τα λόγια του Σόλωνα, πόσο ήταν ειπωμένα με έμπνευση θεού, ότι «κανένας από όσους ζουν δεν είναι ευτυχισμένος». Όταν λοιπόν ήρθε στο νου του αυτό το πράγμα, ενώ ήταν σιωπηλός, αναστέναξε βαθιά και είπε τρεις φορές το όνομα του Σόλωνα. Όταν τ' άκουσε ο Κύρος, έβαλε τους διερμηνείς να ρωτήσουν τον Κροίσο ποιος ήταν αυτός που φώναζε κι αυτοί πήγαν κοντά του και του έκαναν την ερώτηση. Ο Κροίσος όταν τον ρώτησαν στην αρχή σώπαινε, ύστερα όμως όταν τον πίεσαν, είπε· «Είναι αυτός, που εγώ θα προτιμούσα να μιλούσαν μαζί του οι βασιλιάδες παρά να έχουν πολλά χρήματα». Αυτά όμως δεν είχαν γι' αυτούς νόημα και τον ξαναρώτησαν τι εννοούσε. Επειδή όμως επέμεναν και τον ενοχλούσαν, τους λέει ότι παλιά κάποτε τον επισκέφτηκε ο Σόλων, που ήταν Αθηναίος, και αφού είδε όλα τα καλά του τα περιφρόνησε· του είπε λόγια τέτοια που βγήκαν όλα έτσι ακριβώς που τα είχε πει. Και δεν τα έλεγε μόνο για εκείνον αλλά για κάθε άνθρωπο και μάλιστα γι' αυτούς που έχουν την ιδέα πως είναι ευτυχισμένοι. Αυτά έλεγε ο Κροίσος κι η φωτιά ήταν αναμμένη κι έβγαζε φλόγες ολόγυρα. Και ο Κύρος όταν άκουσε από τους διερμηνείς αυτά που είπε ο Κροίσος, άλλαξε γνώμη. Σκέφτηκε ότι ενώ κι ο ίδιος ήταν άνθρωπος, πήγαινε να παραδώσει ζωντανό στη φωτιά έναν άλλο άνθρωπο, που δεν ήταν κατώτερος του στην ευτυχία. Εκτός απ' αυτό, φοβήθηκε μήπως πληρώσει κι ο ίδιος. Τίποτα από τα ανθρώπινα δεν είναι ασφαλισμένο συλλογίστηκε και διάταξε να σβήσουν αμέσως τη φωτιά που άναβε και να κατεβάσουν τον Κροίσο και τους άλλους. Αυτοί παρά τις προσπάθειες τους δεν μπορούσαν πια να νικήσουν τη φωτιά. Τότε, λένε οι Λυδοί, ο Κροίσος κατάλαβε το μετάνιωμα του Κύρου. καθώς έβλεπε κάθε άνθρωπο να προσπαθεί να σβήσει τη φωτιά και να μην μπορούν να τη σταματήσουν, κι επικαλέστηκε τον Απόλλωνα με φωνή μεγάλη, αν κάποτε του είχε κάνει δώρο ευπρόσδεκτο, να του παρασταθεί και να τον σώσει από το κακό που τον είχε βρει. Παρακαλούσε το θεό με κλάματα και ξαφνικά, από ξαστεριά και γαλήνη που ήταν, μαζεύτηκαν σύννεφα και ξέσπασε θύελλα και πέφτοντας βροχή ορμητική έσβησε τη φωτιά. Έτσι πια βεβαιώθηκε ο Κύρος ότι ο Κροίσος ήταν και των θεών αγαπητός και άνθρωπος ενάρετος· τον κατέβασε από τη φωτιά και τον ρώτησε· "Κροίσε, ποιος άνθρωπος σου έβαλε τη γνώμη να εκστρατεύσεις κατά της χώρας μου και να γίνεις από φίλος εχθρός μου;» Κι αυτός είπε· «Βασιλιά, εγώ τα έκανα αυτά για τη δική σου ευτυχία και τη δική μου δυστυχία· αίτιος γι' αυτά είναι ο θεός των Ελλήνων που με ξεσήκωσε να κάνω την εκστρατεία. Γιατί κανένας δεν είναι τόσο ανόητος, ώστε να προτιμήσει τον πόλεμο από την ειρήνη. Γιατί στην ειρήνη τα παιδιά κάνουν την ταφή των γονιών τους, ενώ στον πόλεμο οι γονείς των παιδιών. Αλλά αυτά οι θεοί θέλησαν να γίνουν έτσι». Αυτά είπε ο Κροίσος, Ο Κύρος αφού του έλυσε τα δεσμά, τον κάθισε κοντά του και του φερόταν με πολύ μεγάλο σεβασμό· και τον θαύμαζαν και ο ίδιος και όλοι οι γύρω του."
(Ηροδότου Αλικαρνήσσεος Ιστοριής Απόδεξις. Μετάφρ. Μ. Σακαλή. Deanproject.eu.)
Δεξ., ο βασιλιάς Κροίσος στην πυρά, αττικός αμφορέας του 5ου π.Χ. αιώνα (Μουσείο Λούβρου, Παρίσι). Βλ. beazley.ox.ac.uk και heritage-history.com.
Βλ. explorertravel.hu.
Βλ. civfanatics.com.
Βλ. topfreeimages.blogspot, ancientworldwonder.blogspot.com και καρτ ποστάλ Derlcampe (ο Μίκυς).
Βλ. ancientworldwonder.blogspot.com και kidspast.com.
Βάσεις από κολόνες του ναού της Αρτέμιδας. Φωτ. Aidan McRae.flickr.
Θραύσματα από κολόνες. Φωτ. Aidan McRae.flickr.
Καρτ ποστάλ Delcampe.
Η Εφέσια Άρτεμις. Βλ. silver pearl.geo.
Αριστ., ρωμαικό αντίγραφο (1ος αι μ. Χ) της Εφέσιας 'Αρτεμης (μουσείο της τουρκικής πόλης Efes). Φωτ. P. Vasiliadis. Βλ. Wikimedia Commons. Στο μέσο, γκραβούρα του 18ου αι. από ρωμαικό αντίγραφο. Βλ. Wikimedia Commons. Δεξ. φωτ. Son of Groucho.
Αριστ., φωτ. fguthrie.flickr. Δεξ., Μαρμάρινο κεφάλι αγάλματος της 'Αρτεμης. Φωτ. Aidan McRae.flickr.
Fontana di Diana Efesina στους κήπους της Villa d'Este στο Tivoli. Αριστ., φωτ. Lonelywolphoto - Dan Enrietti.flickr. Δεξ., φωτ. G. Sommer. Βλ. Wikimedia Commons.
Herostratus (1967), ταινία του αυστραλού σκηνοθέτη Don Levy. Ο πρώτος ρόλος της Helen Mirren στον κινηματογράφο. Βλ. amazon.co.uk και saapasnahkatorni.blogspot.com.
Herostratus (1967) με την Helen Mirren. Βλ. dvdbeaver.com.
Herostratus (1967). Βλ. moviesnxs.com.
Herostratus (1967). Βλ. rumikokoyanagi.tumblr.com.
Herostratus (1967). Σκηνές με την Brigitte St. John. Βλ. moviesnxs.com.
Herostratus (1967). Βλ. rumikokoyanagi.tumblr.com.
Βλ. vontrompka.com.
Herostratus (2003), ταινία του αρμένιου σκηνοθέτη Ruben Kochar.
Η Helen Mirren στον Ηρόστρατο (1967) του Don Levy.
σχόλια