Γενέθλια. Σαν σήμερα, 2 Φεβρουαρίου, γεννήθηκε ένας άνθρωπος που έμελλε να αλλάξει τρεις-τέσσερις φορές την ιστορία της λογοτεχνίας, ένας Σεργκέι Μπούμκα της γραφής που βάλθηκε να σπάει έως το γέρμα της ζωής του τα ίδια του τα ακατάρριπτα ρεκόρ, και ένα βιβλίο, ένα μυθιστόρημα, που είναι πια κλασικό και που έχει αλλάξει ριζικά όχι μόνο το πώς δεξιωνόμαστε το έργο τέχνης αλλά και το πώς αντιλαμβανόμαστε την καθημερινότητα, τη ροή των δευτερολέπτων, τα όσα τρώμε και πίνουμε και σκεφτόμαστε.
Ο άνθρωπος είναι, βέβαια, ο Τζέιμς Τζόυς (James Joyce), που είδε το πρώτο φως στις 2 Φεβρουαρίου του 1882. Το μυθιστόρημα είναι, φυσικά, ο Οδυσσέας (Ulysses), που ο Τζόυς άρχισε να συνθέτει σαν μια πελώρια συμφωνία καμωμένη με λέξεις που ψάλλουν τη χθόνια και χθαμαλή υπόστασή μας, και που εκδόθηκε ακριβώς στα τεσσαρακοστά γενέθλιά του, στις 2 Φεβρουαρίου 1922.
Ένα μυθιστόρημα περιπλανώμενο, όπως ακριβώς και ο δημιουργός του. Ένα μυθιστόρημα που το έγραψε ο Ιρλανδός συγγραφέας στην Ελβετία και στη Γαλλία, όπου το εξέδωσε μια Αμερικανίδα, η Σίλβια Μπιτς, στη χώρα της οποίας, στις Ηνωμένες Πολιτείες, το βιβλίο θα απαγορευτεί ως «πορνογράφημα»!
Αυτό το συγκλονιστικό βιβλίο, κάτι πέραν του μυθιστορήματος, κάτι σχεδόν πέραν της λογοτεχνίας, όπως και ό,τι άλλο θέλησε να συνθέσει ο Τζόυς, είναι συνάμα ιερουργία και βεβήλωση, είναι τραγούδι και ουρλιαχτό, είναι φιλοσοφική πραγματεία και πονεμένες αναμνήσεις, είναι εκ βαθέων εξομολόγηση, είναι πείραγμα και πείραμα, οχετός και ψαλμωδία.
2.
Ελλάδα και Οδυσσέας. Γενναίοι όσοι καταπιάστηκαν με τον Τζόυς στην Ελλάδα. Και ταλαντούχοι. Ας θυμηθούμε την Μαντώ Αραβαντινού, και πιο πριν τον Νίκο Γαβριήλ Πεντζίκη. Και τον Κοσμά Πολίτη. Και μετά, τον Άρη Μαραγκόπουλο. Και τον Άρη Μπερλή. Και την Κατερίνα Σχινά. Αλλά και τον Σωκράτη Καψάσκη. Και κυρίως τον χαλκέντερο Ελευθέριο Ανευλαβή, ο οποίος, με όλο του το είναι, πάλεψε να μας δωρίσει όχι μόνο τον Οδυσσέα αλλά και το απόλυτα δυσμετάφραστο έργο Finnegans Wake (Η Αγρύπνια των Φίννεγκαν).
Όλοι τους μόχθησαν όχι μόνο καθώς μετέφραζαν Τζόυς αλλά και καθώς έγραφαν δοκίμια και βιβλία ολόκληρα (όπως ο Μαραγκόπουλος) ή έκαναν πολλές ραδιοφωνικές εκπομπές (όπως η Αραβαντινού) για να μας εξοικειώσουν με το έργο του μεγάλου πρωτοπόρου. Όλοι τους πρόσφεραν.
Ο Ελευθέριος Ανευλαβής (Λιβαδειά, 1943), πέρα από τη μετάφραση, έχει υπομνηματίσει με υποδειγματικό τρόπο τον Οδυσσέα, πλουτίζοντας την έκδοση με 4.014(!) σημειώσεις που εξηγούν τα πάντα και διευκολύνουν λυτρωτικά την ανάγνωση/μελέτη αυτού του πολυδαίδαλου μυθιστορήματος.
3.
Ο Ελευθέριος Ανευλαβής για τον Οδυσσέα. «Στον Οδυσσέα, ο Τζόυς προσκαλεί και προκαλεί τον αναγνώστη να δει το Δουβλίνο και τους ανθρώπους του, μιλώντας και να τους ακούσει, βλέποντας. Περιγράφει τη ζωή, τον κόσμο και τον πόνο του ανθρώπου και των πραγμάτων, σε συγκεκριμένο τόπο και χρόνο.
Ο τόπος είναι το Δουβλίνο: οι δρόμοι του, τα σπίτια του, τα καταστήματά του, τα γραφεία εφημερίδων, οι παμπ του, τα νοσοκομεία του, τα νεκροταφεία του, τα μπουρδέλα του, τα σχολεία του, οι άνθρωποί του.
Ο χρόνος είναι η Πέμπτη 16 Ιουνίου του 1904. Οι ιστορικές αναφορές, οι περιγραφές των οδών, των τόπων και των αντικειμένων είναι πραγματικές και δίνουν μια εικόνα του Δουβλίνου "τόσο πλήρη, ώστε, εάν η πόλη εξαφανιζόταν ξαφνικά μια μέρα από προσώπου γης, θα μπορούσε να οικοδομηθεί ξανά από το βιβλίο μου" λέει, σεμνυνόμενος για το έργο του, ο Τζόυς.
Ένα σύγχρονο έπος που χαρτογραφεί το σύμπαν του ανθρώπου, σε μια πόλη ανθρώπων. Καθημερινών ανθρώπων. Δίνει φωνή σε πολλαπλές όψεις της εποχής του: σεξουαλικές, μουσικές, πολιτικές, ιστορικές [...]
Με τη φήμη που περιβάλλει το βιβλίο, αισθάνεται κανείς υποχρεωμένος να διαβάσει τον Οδυσσέα και να του αρέσει. Όταν προσπαθήσει να διαβάσει το βιβλίο, διαπιστώνει ότι πρόκειται για ένα δύσκολο έργο. Κατά περιόδους, ο αναγνώστης αισθάνεται απογοήτευση, ακόμα και βαρεμάρα.
Όταν, όμως, τα μάτια του εξοικειωθούν με το λυκόφως, μέσα στο οποίο ζει το έργο, θα μπορέσει να διακρίνει το σχήμα των πραγμάτων και να θαυμάσει την κρυμμένη ομορφιά τους. Κάθε συναίσθημα, κάθε σκέψη, όλες οι αισθήσεις, οι ανθρώπινες αδυναμίες και τα βίτσια, αποτελούν το υλικό αυτού του έργου.
Αν ο αναγνώστης έχει βαρεθεί τον δικό του υλισμό, εδώ θα βρει μια φυσική ευλάβεια για το ανθρώπινο πνεύμα. Θα γνωρίσει τον άνθρωπο, όχι εγκεφαλικά. Αλλά με την καρδιά, αγαπώντας τον».
σχόλια