Tiago Bartolomeu Costa
Συντονιστής του Chantiers d'Europe pour Théâtre de la Ville (Παρίσι) και σύμβουλος διεθνούς προγραμματισμού του São Luiz Teatro Municipal (Λισσαβώνα).
Το άρθρο δημοσιεύτηκε μερικές ώρες πριν την ανακοίνωση του Β. Θεοδωρόπουλου στη θέση του καλλιτεχνικού διευθυντή του Ελληνικού Φεστιβάλ
Έπειτα από μία πολύ θαρραλέα και σπάνια συνάντηση 500 καλλιτεχνών, μία σύντομη ανακοίνωση της παραίτησης του Γιαν Φαμπρ και μία επιστολή από το Υπουργείο Πολιτισμού όπου αναφερόταν ότι γι'αυτό φταίνε οι καλλιτέχνες, το μυθιστόρημα Γιαν Φαμπρ έχει ακόμα πολλά κεφάλαια που πρέπει να γραφτούν. Κάποια μπορούν μάλιστα, παρά τα όσα διημείφθησαν, να παρέχουν μία αίσθηση happy ending.
Το Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου θεωρείται σημαντική διοργάνωση για το ελληνικό θέατρο, και αυτό εξηγεί, δεν θα έπρεπε όμως να ανέχεται, τις βίαιες αντιδράσεις της ελληνικής καλλιτεχνικής κοινότητας. Πρέπει να γίνει κατανοητό, ιδίως από το Υπουργείο, ότι οι αντιδράσεις αυτές δεν ήταν μόνο μία αντίδραση που προκύπτει από την αίσθηση του ανήκειν που έχει αναθρέψει γενιές καλλιτεχνών και κοινού, αλλά και η ενίσχυση της αίσθησης του ανήκειν, υπηκοότητας και πολιτιστικής ταυτότητας μίας χώρας, και συνεπώς πρόκειται για πολιτικό ζήτημα διότι ενσαρκώνει μία προσέγγιση εκ μέρους της κοινωνίας που δεν θεωρεί το θέατρο ως μεταφορική έκφραση.
Αυτό είναι που δεν κατάλαβαν ο Γιαν Φαμπρ και η ομάδα του: το θέατρο στην Ελλάδα είναι μια πολιτική πράξη, και συνεπώς όλα πρέπει να λαμβάνονται υπόψιν. Τα χρήματα δεν είναι εργαλείο και οι λέξεις δεν είναι έννοιες, είναι δράσεις. Ακόμα περισσότερο όταν είναι ότι έχει απομείνει.
Έπειτα από αυτό ο κ. Αριστείδης Μπαλτάς θα έπρεπε επίσης να βρει το θάρρος να προκηρύξει διεθνή διαγωνισμό για την θέση, ορίζοντας ξεκάθαρα τον ρόλο του φεστιβάλ, την συνεισφορά του στην εγχώρια και διεθνή σκηνή και τους όρους και προϋποθέσεις που ισχύουν.
Υπό την έννοια αυτή, το υπουργείο έχει πλέον την ευκαιρία να εξιλεωθεί και να προτείνει μια στρατηγική που θα ενισχύσει την προθυμία των Ελλήνων καλλιτεχνών να συμμετέχουν ενεργά στην ανάπτυξη ενός φεστιβάλ, αναγνωρίζοντας τις κοινωνικές και πολιτιστικές του συνέπειες.
Το πρώτο που οφείλει να αποσαφηνίσει το υπουργείο είναι εάν η παραίτηση του Γιαν Φαμπρ συνεπάγεται την εγκατάλειψη του προγράμματος του. Κι αν αυτό ισχύει, να απαντήσει ξεκάθαρα τι θα γίνει με τα συμβόλαια και τις υποχρεώσεις που έχουν ήδη δημιουργηθεί. Το γεγονός ότι ο Φαμπρ επέλεξε να δεχθεί την θέση του επιμελητή με αμοιβή 20.000€ δεν θα έπρεπε να αποτελέσει ζήτημα υπερηφάνειας αλλά να προάγει μία εποικοδομητική συζήτηση σχετικά με το πόση αξία αποδίδει το υπουργείο στην στρατηγική της επιμέλειας. Δεν μπορεί να χρησιμοποιείται ως επιχείρημα περί προσφοράς, ή ακόμα χειρότερα χάρης που έκανε ο Φαμπρ στην ελληνική καλλιτεχνική σκηνή και το κοινό. Ποιες θα είναι οι χρηματικές απώλειες τώρα που ο Φαμπρ δεν θα είναι εκεί; Η απάντηση στην ερώτηση είναι εξαιρετικά σημαντική ώστε να μην τολμήσει κανείς να δώσει ένα ad hominem παράδειγμα κάποιου που σαφώς θα εκμεταλλευόταν τα πολλά πλεονεκτήματα μιας τέτοιας θέσης.
Ένα δεύτερο μέτρο απαιτεί από τον κύριο Μπαλτά, αν το Υπουργείο Πολιτισμού πραγματικά επιθυμεί να έχει τους Έλληνες καλλιτέχνες ως εταίρους, να χρησιμοποιήσει το Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου ως παράδειγμα όλως παραδόξως, εκείνων που οι πολιτικές του δεν έχουν υπάρξει ως τώρα, ούτε οι πολιτικές των τελευταίων 15 ετών για να μην πούμε παραπάνω. Σε ένα σύστημα που απαιτεί βαθιά ανασυγκρότηση, το φεστιβάλ μπορεί να αποτελέσει υπόδειγμα όχι μόνο της ιδιαίτερα απαραίτητης πολιτιστική πολιτικής αλλά και για όσα πρέπει να γίνουν σε διεθνές επίπεδο σε σχέση με τα φεστιβάλ και τα δίκτυα.
Τα φεστιβάλ και τα δίκτυα ήταν, και σε κάποιο βαθμό είναι ακόμα, ο λόγος για τον οποίον σήμερα διαθέτουμε τόσα κοινά σημεία αναφοράς. Έχουν καταστεί, εν γένει, ένας τρόπος διασποράς μεθόδων, συζητήσεων και σημάτων που ομοιογενοποίησαν την πρόσβαση στον πλούτο και την ποικιλομορφία του σύγχρονου διαλόγου. Πέσαμε στην παγίδα του άμεσου, του καινοφανούς, της αισθησιοκρατίας και της κυριαρχίας των μέσων, και κατ' αυτόν τον τρόπο οδηγηθήκαμε μέσα από πολλά μονοπάτια στην ιδέα ότι η ορατότητα του Γιαν Φαμπρ είναι ο μόνος τρόπος να ανακτήσει το φεστιβάλ το κύρος που το ίδιο το Υπουργείο Πολιτισμού και Άθλησης σκότωσε όταν ξέχασε πως η υπογραφή του επιμελητή είναι ανεξάρτητη των ορέξεων και των απεχθειών όσων κάθονται στα γραφεία της οδού Μπουμπουλίνας. Η ίδια "λευκή επιταγή" που απαίτησε ο Φαμπρ για να εργαστεί, είναι εκείνη που το Υπουργείο απέτυχε να προσφέρει κατά την διεύθυνση του φεστιβάλ από τον Γιώργο Λούκο.
Υπό την έννοια αυτή, και προκειμένου να διασώσει την φετινή διοργάνωση, το Υπουργείο θα έπρεπε να διορίσει ένα ανεξάρτητο διαπραγματευτή του οποίου η αποστολή θα είναι το να συζητήσει με τους υπόλοιπους εμπλεκόμενους και μαζί να συντάξουν ένα πρόγραμμα που θα παρουσιάζει μια ισορροπία ανάμεσα στα ελληνικά και διεθνή έργα και αναθέσεις. Γι' αυτό θα πρέπει να επανεξετάσει τις ελληνικές προτάσεις που αναμένουν έγκριση και να ταυτοποιήσει με σαφήνεια 1) εκείνες που διαθέτουν διεθνή αίγλη και να αναζητήσει εταίρους, 2) εκείνες που μπορούν να λειτουργήσουν καλύτερα σε εθνική κλίμακα και 3) να προτείνει μία παρέμβαση καθ' όλη την διάρκεια του έτους ούτως ώστε ο περιορισμένος προϋπολογισμός, ο οποίος φέρεται να υπάρχει, να μετατραπεί σε προϋπολογισμό όχι δαπανών αλλά επενδύσεων. Θα έπρεπε επίσης να αναζητήσει τα διεθνή φεστιβάλ που λαμβάνουν χώρα την ίδια χρονική περίοδο και να προτείνει να μοιραστούν κόστη και συμπαραγωγές, προκειμένου να αποφύγει τις επιπλέον δαπάνες. Με αυτή την ισορροπημένη στρατηγική και πιθανά την μετακύλιση του ημερολογίου της φετινής διοργάνωσης, θα μπορούσε κανείς να επιτύχει ένα γόνιμο πρόγραμμα για το 2016, όπου ο ρόλος του φεστιβάλ να αποτελεί το επίκεντρο των συζητήσεων.
Εν ολίγοις το Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου μπορεί να αποτελέσει το εργαστήριο δοκιμών που χρειάζεται τόσο πολύ η Ευρώπη όταν οι πόροι περιορίζονται, οι καλλιτέχνες δεν είναι πια ντόπιοι και ο τουρισμός αλλάζει και γεννά προκλήσεις στον τρόπο με τον οποίο το κοινό συμπεριφέρεται...
Έπειτα από αυτό ο κ. Αριστείδης Μπαλτάς θα έπρεπε επίσης να βρει το θάρρος να προκηρύξει διεθνή διαγωνισμό για την θέση, ορίζοντας ξεκάθαρα τον ρόλο του φεστιβάλ, την συνεισφορά του στην εγχώρια και διεθνή σκηνή και τους όρους και προϋποθέσεις που ισχύουν. Κατά την άποψη μου, η ιδιαιτερότητα της μακράς παράδοσης του Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου οφείλει να εδράζεται στην ικανότητα του να λειτουργήσει ως υπόδειγμα και να προβάλλει τον ρόλο του στην ανάπτυξη της ελληνικής σκηνής παραστατικών τεχνών. Ορισμένα από τα παραδείγματα του έργου που πρέπει να γίνει:
- Η ικανότητα να ταυτοποιούνται ελληνικά projects τα οποία θα αποτελέσουν ακρογωνιαίο λίθο για την ανάπτυξη των θεατρικών οργανισμών (πχ. διεθνείς δυνατότητες, εθνική δικτύωση, επένδυση στην παραγωγή και την λειτουργία)
- Η δυνατότητα να χρησιμοποιηθεί το φεστιβάλ ως πλατφόρμα για μια δομημένη σχέση με την εκπαίδευση, δημιουργώντας πρότυπα συνεργασίας (τόσο ιδιωτικά όσο και δημόσια), συνεισφέροντας στην συνεχή κατάρτιση του κοινού, καθιστώντας έτσι το φεστιβάλ κολοφώνα μιας δημόσιας και κοινωνικής παρέμβασης.
- Η αναζήτηση παρόμοιων εταίρων που ενδιαφέρονται περισσότερο για την παραγωγή παραστάσεων που μπορούν να είναι ισορροπημένα και να προκαλούν διαφορετικές εντυπώσεις αναλόγως το πλαίσιο στο οποίο παρουσιάζονται, αντί της εσπευσμένης συμμετοχής σε δίκτυα των οποίων το μοναδικό ενδιαφέρον είναι ο διαμοιρασμός του κόστους παραγωγής.
- Η δημιουργία ενός ετήσιου προγράμματος που θα είναι αρωγός στην ανάπτυξη της εγχώριας σκηνής, επενδύοντας στα έργα είτε στο κομμάτι των residencies, της έρευνας, των τεχνικών εγκαταστάσεων ή στις πρόβες, προκειμένου να δώσει μια ώθηση στην ανάπτυξη έργων χωρίς τον μοναδικό σκοπό ή την πίεση του να αποτελέσουν μέρος του φεστιβάλ.
- Η συνεισφορά στην δημιουργία ενός νόμου που να αναγνωρίζει ρητά την ιδιαιτερότητα του πολιτιστικού τομέα, την διαλείπουσα και εποχική του ταυτότητα, διευκολύνοντας την προώθηση του διαλόγου περί ισότητας και κοινωνικών δικαιωμάτων.
- Η χρησιμοποίηση του φεστιβάλ ως ανοικτό βήμα και η διεξαγωγή των συζητήσεων καθ' όλη την διάρκεια του έτους με την πρόσκληση καλλιτεχνών για τον συντονισμό των σχέσεων με το κοινό.
- Ο συντονισμός με τους τοπικούς εταίρους, ιδίως στον ιδιωτικό τομέα, του διεθνούς προγραμματισμού ούτως ώστε η επένδυση και οι ευκαιρίες που θα δημιουργούνται (residencies, master classes, ακροάσεις...) να μην συγκρούονται και κυρίως να προσφέρεται ένα πιο ποικίλο και ανοιχτό πρόγραμμα.
- Η ανάπτυξη μιας στρατηγικής συνεργασίας με διεθνείς εταίρους που να επιτρέπει την εστιασμένη παρουσίαση ελληνικών έργων, προκειμένου να διευθυνθούν οι ευκαιρίες που δημιουργούνται εντός της χώρας και ταυτόχρονα να δοθεί μια ώθηση στους νέους αναδυόμενους καλλιτέχνες να κάνουν την εμφάνιση τους.
- Η προώθηση μιας κοινής πλατφόρμας για την δημόσια χρηματοδότηση που αναγνωρίζει τις διαφορές ανάμεσα στις τοπικές και τις ανεξάρτητες δομές και με τον τρόπο αυτό να στοιχειοθετηθεί μία νέα προσέγγιση των επιδοτήσεων.
- Η δημιουργία ενός νέου χρηματοδοτικού ταμείου που θα απολαμβάνει της στήριξης τόσο του ιδιωτικού όσο και του δημόσιου τομέα, και θα επιβλέπεται από μια διεθνή επιτροπή ώστε ο προϋπολογισμός κάθε διοργάνωσης να είναι εγγυημένος και να μην εξαρτάται από τις πιέσεις των τοπικών αναγκών και των πολιτικών στόχων.
Εν ολίγοις το Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου μπορεί να αποτελέσει το εργαστήριο δοκιμών που χρειάζεται τόσο πολύ η Ευρώπη όταν οι πόροι περιορίζονται, οι καλλιτέχνες δεν είναι πια ντόπιοι και ο τουρισμός αλλάζει και γεννά προκλήσεις στον τρόπο με τον οποίο το κοινό συμπεριφέρεται (και παράγονται μελέτες και αναλύσεις του κοινού).
Υπάρχει ακόμα περιθώριο να συμμετέχετε στην αλλαγή, Κε Μπαλτά.
