Πήρα δυο φίλους το Σάββατο. Κλειστό. Η πρώτη μου σκέψη ήταν: χάλασε το κινητό τους. Αλλιώς, γιατί να το κλείσουν; Έστειλα inbox. Δεν διαβάστηκε. Παραδόθηκε απλώς. Εκτός Ίντερνετ. Τη Δευτέρα το πρωί μού στείλανε σε άσχετους χρόνους μια «συγγνώμη».
Μ' ενοχλεί όταν λέμε «συγγνώμη» ο ένας στον άλλον επειδή δεν απαντήσαμε αστραπιαία σε κάποιο μήνυμα που ήρθε. «Συγγνώμη, κοιμόμουν», «Συγγνώμη, ήμουν έξω». Κάπως σαν να δουλεύουμε για το inbox, το Facebook/Instagram ή το κινητό μας και να πρέπει να πάρουμε την άδειά τους για να λείψουμε απ' την οθόνη. Και κάπως σαν οι επαφές μας στο κινητό, χιλιάδες άνθρωποι σε διάφορες μεριές του κόσμου, να γίνονται επιβλέποντες και χειροκροτητές της διάσπασης της προσοχής μας, πρόσωπα στα οποία απολογούμαστε αν δεν ήμασταν online όλη την ώρα και, λογικά, πρόσωπα που νιώθουν την ίδια χαζή πίεση αν δεν απάντησαν αμέσως σε κάποιο κάλεσμα, αν ξέχασαν να βρεθούν κάπου, παρότι τους το υπενθύμισε το κινητό τους, αν απέτυχαν να ελέγξουν το σύνολο των ειδοποιήσεων που φύλαγε γι' αυτούς κάποια εφαρμογή. Οι δύο φίλοι, ηθοποιοί, μου είπαν ότι βάζουν το κινητό τους σε λειτουργία πτήσης όλο και συχνότερα, για να συγκεντρώνονται στο διάβασμα και στις πρόβες τους.
Άρχισα να βάζω το κινητό μου σε λειτουργία πτήσης όταν πήγαινα στο σινεμά ή στο θέατρο. Για δύο ώρες κανείς δεν μπορούσε να με βρει! Κάπως έτσι μού ήρθε η σκέψη να το κάνω συχνότερα. Έψαξα στο Ίντερνετ για τα κακά των διαφόρων δημοφιλών εφαρμογών (κανένα παράδοξο εδώ, όσοι θέλουμε να μη μας κλέβουν την ώρα μας οι εφαρμογές, δεν προτιμάμε στην επικοινωνία μας τα ταχυδρομικά περιστέρια). Μου εμφάνισε έρευνες που δείχνουν ότι αρκεί το κινητό να είναι ανοιχτό κοντά σου για να σου ρουφάει ενέργεια. Με ένα απλό ψάξιμο στο google ξεπήδησαν κι ένα σωρό μελέτες για τα ψυχολογικά που προκαλεί η άσκοπη περιπλάνηση στα social. Κι όλοι ξέρουμε, εμπειρικά, ότι, αν ένα κινητό βρεθεί ανοιχτό κοντά μας, θέλουμε να το παίξουμε, να το πιάσουμε, να του κάνουμε χάδια με το δάχτυλό μας.
Η διαρκής διαθεσιμότητα είναι εξουθενωτική. Σου στραγγίζει την ενέργεια. Σου διαλύει την προσοχή. Σου κάνει το κεφάλι ένα καζάνι από ασύνδετη πληροφόρηση για χίλια δύο άσχετα θέματα.
Οι περισσότερες εφαρμογές είναι χωρίς χρέωση και ο κόσμος πια ξέρει ότι πληρώνει με τα δεδομένα του. Αλλά το άλλο αντίτιμο που δεν έχουμε συζητήσει αρκετά είναι η προσοχή μας. Παίρνουν αυτό που σίγουρα κάποια στιγμή τελειώνει: τις ώρες μας. Ένας χαρακτήρας στο βιβλίο του σημαντικού Αμερικανού συγγραφέα Τζόναθαν Φράνζεν, Purity, δηλώνει ότι οι εφαρμογές βασίζονται στον φόβο. Φόβο ότι θα χάσεις κάτι (fear of missing out). Φόβο ότι δεν περνάς τόσο τέλεια όσο οι άλλοι. Φόβο ότι θα μείνεις στην απ' έξω. Έτσι, ελέγχουν την προσοχή μας. Ο φανταστικός μονόλογος του διαταραγμένου τύπου στο βιβλίο του Φράνζεν ευθυγραμμίζεται μ' αυτό που λένε οι έρευνες: τα κινητά μας, πατώντας πάνω σε πολύ ανθρώπινα χαρακτηριστικά μας, ξέρουν πώς να μας κάνουν να τα πασπατεύουμε όλη την ώρα, φροντίζοντας να μας νοιάζει προσωπικά αν ένας τύπος που έχουμε να δούμε δέκα χρόνια κάνει διακοπές στο Λονδίνο ή στην Ύδρα.
Ακόμα χειρότερη απ' αυτή την αυτο-υποδούλωση στις εφαρμογές (που, στο κάτω κάτω, είναι κάποιου είδους επιλογή) είναι η δημοφιλής εργοδοτική απαίτηση «θα έχεις το κινητό μαζί σου και θα το κοιτάς συνέχεια». Το κινητό ως λουρί εργοδοτικής πίεσης και ελέγχου. Σ' έναν κόσμο όπου η τεχνολογία τρέχει γρηγορότερα απ' τον νόμο, πολλοί υπάλληλοι έχουν νιώσει τον τρόμο ενός mail μες στη μαύρη νύχτα ή το άγχος ενός μηνύματος που αναθέτει δουλειές έξι η ώρα το πρωί. Η διαρκής διαθεσιμότητα είναι εξουθενωτική. Σου στραγγίζει την ενέργεια. Σου διαλύει την προσοχή. Σου κάνει το κεφάλι ένα καζάνι από ασύνδετη πληροφόρηση για χίλια δύο άσχετα θέματα. Κι όμως, είναι πρακτική που επιβάλλεται σε πολλούς υπαλλήλους.
Σε μια βιβλιοθήκη στη Γερμανία, όπου πέρναγα τον καιρό μου για κάποιο διάστημα, απαγορευόταν η χρήση του κινητού ακόμα και στην εσωτερική αυλή. Η αυλή είχε μια λιμνούλα και γύρω γύρω πράσινο. Τα γραφεία αυτών που διάβαζαν κοντά στα παράθυρα είχαν το προνόμιο ν' ακούν το νερό να ταράζεται στη λιμνούλα μ' έναν τεχνητό καταρράκτη και τα τιτιβίσματα των πουλιών. Τις μέρες που έβρεχε μπορούσαν ν' ακούσουν τον ήχο της βροχής ή σκιουράκια να παλεύουν κάτω από φύλλα για να μαζέψουν ένα τελευταίο φουντούκι πριν χωθούν στην κρυψώνα τους.
Αρχικά, η απαγόρευση με ενόχλησε. Κι αν τύχαινε κάτι επείγον; Αυτές οι διαρκείς ειδοποιήσεις και τα «στοιχεία για έλεγχο» σ' αυτή την πρόκληση μιας αίσθησης κατεπείγοντος δεν στοχεύουν; Η απαγόρευση με άγχωνε. Μετά, άρχισα να είμαι απ' αυτούς που προλάβαιναν μια θέση κοντά στο παράθυρο. Κλείδωνα το κινητό στο ντουλαπάκι για τα προσωπικά μου αντικείμενα: παλτό, τσάντα και hi-tech-λουρί, ένα smartphone τελευταίας τεχνολογίας. Καθόμουν κοντά στο παράθυρο και μπορούσα όντως ν' ακούσω το νερό που έτρεχε και τα φύλλα που βρέχονταν. Και δεν θα ήθελα με τίποτα, αντί γι' αυτό, ν' ακούω τα ψώνια κάποιου σε ηχητικό μήνυμα ή τις συνεννοήσεις του με το αφεντικό σε skype call. Καλύτερα το νερό της λιμνούλας και τα σκιουράκια που ποδοπατάνε πρασινάδες.
σχόλια