— Τι εποχή είναι αυτή που ζούμε;
Θα ήθελα να είμαι πιο αισιόδοξη και να πω ότι ζούμε σε μια εποχή στην οποία η τεχνολογία «τρέχει» με ασύλληπτους ρυθμούς, επιτυγχάνοντας μεγάλες προόδους στην επιστήμη. Ως βιολόγος παρατηρώ ότι μετά την πανδημία του κορωνοϊού ενισχύθηκε η εκτίμηση για τους επιστήμονες και την έρευνα, γεγονός που μπορεί να βοηθήσει σε σχέση με τις αναγκαίες για την επιστήμη της υγείας και της ζωής χρηματοδοτήσεις και τα προγράμματα επιχορήγησης. Ως άνθρωπος όμως δεν μπορώ να μην προβληματίζομαι με τα πολιτικά, κοινωνικά και περιβαλλοντικά ζητήματα, όπως του πολέμου στην Ουκρανία, της αιματοχυσίας στη Λωρίδα της Γάζας, της ανόδου της ακροδεξιάς στην Ευρώπη και, φυσικά, της κλιματικής αλλαγής που επηρεάζει άμεσα και τη χώρα μας.
— Τι είναι η νόσος του Κρον και με ποιους τρόπους επιχειρεί να βοηθήσει η έρευνά σας;
Η νόσος του Κρον είναι μια ασθένεια που συσχετίζεται με χρόνια φλεγμονή στο γαστρεντερικό σύστημα. Οι ασθενείς πάσχουν από διάρροια, πόνους στο στομάχι και κράμπες, ενώ η νόσος συχνά διαγιγνώσκεται από την παιδική ή εφηβική ηλικία. Ασθενείς με χρόνιες φλεγμονές στο έντερο έχουν προδιάθεση για μετέπειτα ανάπτυξη καρκίνου. Η έρευνα του εργαστηρίου του δρ Ζιλμπάουερ, στο οποίο είχα δουλέψει στο μεταπτυχιακό μου και με το οποίο συνέχισα να συνεργάζομαι κατά τη διάρκεια του διδακτορικού μου, ασχολείται με τις επιγενετικές αλλαγές ή επιμεταλλάξεις, που μπορεί να προκαλέσουν αυτήν τη νόσο.
«Ως βιολόγος παρατηρώ ότι μετά την πανδημία του κορωνοϊού ενισχύθηκε η εκτίμηση για τους επιστήμονες και την έρευνα, γεγονός που μπορεί να βοηθήσει σε σχέση με τις αναγκαίες για την επιστήμη της υγείας και της ζωής χρηματοδοτήσεις και τα προγράμματα επιχορήγησης».
Αν ο γενετικός κώδικας (DNA) είναι σαν μια σειρά λέξεων που μας δίνει οδηγίες και οι μεταλλάξεις μπορούν να αλλάξουν την ορθογραφία των λέξεων, οι επιμεταλλάξεις είναι σαν αλλαγές στα σημεία στίξης∙ δεν αλλάζουν τις ίδιες τις λέξεις, αλλά τον τρόπο που τις διαβάζουμε. Χρησιμοποιώντας οργανίδια του εντέρου, τα οποία είναι σαν μικρά όργανα που καλλιεργούμε εκτός σώματος και περιέχουν όλα τα κύτταρα του οργάνου, οι συνεργάτες μου εντόπισαν ένα γονίδιο του ανοσοποιητικού συστήματος, το NLRC5, που έχει επιμεταλλάξεις οι οποίες συσχετίζονται με τη νόσο του Κρον.
Χρησιμοποιώντας εργαλεία τεχνητής νοημοσύνης και με βάση το επιγενετικό προφίλ των ασθενών, μπορούν να προβλέψουν πλέον το πόσο σοβαρά θα αρρωστήσουν. Η δικιά μου συμβολή ήταν, χρησιμοποιώντας μια μέθοδο γονιδιακής επεξεργασίας που έχω αναπτύξει για τα οργανίδια του εντέρου, να διαγράψω το γονίδιο NLRC5, για να καταλάβουμε τον ακριβή ρόλο του στην ανάπτυξη της ασθένειας. Αυτή η μέθοδος μπορεί να εφαρμοστεί και σε άλλα γονίδια που πιθανόν να εμπλέκονται και σε άλλες ασθένειες.
— Τι είναι αυτό που σας έχει εντυπωσιάσει περισσότερο από την έρευνά σας;
Η έρευνά μου έχει επικεντρωθεί στη μελέτη του ανθρώπινου εντέρου και στη μελέτη μεταλλάξεων που μπορεί να δημιουργήσουν προδιάθεση για την ανάπτυξη καρκίνου. Όταν ξεκίνησα το διδακτορικό μου, το μεγαλύτερο κομμάτι της σχετικής έρευνας γινόταν σε ζώα. Θα έλεγα, λοιπόν, ότι έχω εντυπωσιαστεί αρκετά από την ανάπτυξη των σύγχρονων τεχνολογιών που μας επιτρέπουν πλέον να μελετήσουμε τις παθήσεις σε δείγματα από ανθρώπους, μειώνοντας την ανάγκη να πειραματιζόμαστε σε ζώα αλλά και τον χρόνο που παίρνει για να φτάσουν πειραματικές θεραπείες και τρόποι διάγνωσης στους ασθενείς που τις χρειάζονται.
Με τέτοιες μεθόδους θα μπορούμε να κατηγοριοποιήσουμε ασθενείς, ας πούμε, για πιο συχνή παρακολούθηση και μια πιο προληπτική προσέγγιση, ώστε να προλάβουμε τυχόν εμφάνιση νόσων ή/και να μειώσουμε μετέπειτα κοστοβόρες θεραπείες που επιβαρύνουν τα συστήματα υγείας, ιδίως για τους ευάλωτους οικονομικά πληθυσμούς.
— Ο αριθμός των κρουσμάτων της νόσου του Κρον και των άλλων νοσημάτων του εντέρου αυξάνεται δραματικά παγκοσμίως. Σε ποιους παράγοντες οφείλεται αυτό;
Πιστεύουμε ότι η αύξηση των παθήσεων του εντέρου συσχετίζεται με εξωτερικούς παράγοντες και την αλλαγή των συνθηκών ζωής στην εποχή της παγκοσμιοποίησης. Συγκεκριμένα, θεωρούμε ότι η πιο «δυτική» διατροφή παίζει μεγάλο ρόλο, καθώς αυτές οι ασθένειες έχουν αυξηθεί αρκετά τα τελευταία χρόνια σε περιοχές που έχουν υιοθετήσει πιο πρόσφατα αυτού του είδους τη διατροφή.
Μια θεωρία είναι ότι οι επεξεργασμένες τροφές με πολλά λίπη αυξάνουν τις φλεγμονές στο έντερο και έτσι δημιουργούν έναν ερεθισμό που προδιαθέτει και για καρκίνο. Άλλος ένας παράγοντας θα μπορούσε να είναι και το κάπνισμα, ακόμη κι αν σας κάνει εντύπωση, διότι έχουμε δει και με τη δικιά μου έρευνα ότι αυξάνει τον αριθμό μεταλλάξεων ακόμα και στο έντερο, άρα πάλι δημιουργεί ένα είδος προδιάθεσης.
— Υπάρχουν τρόφιμα που καταπολεμούν το συγκεκριμένο είδους καρκίνου;
Αυτού του είδους οι έρευνες είναι λίγο δύσκολο να γίνουν με επιστημονική ακρίβεια στον άνθρωπο, καθώς είναι περίπλοκο να ελεγχθούν απόλυτα όλες οι παράμετροι, αφού υπάρχουν πολλοί παράγοντες, οι οποίοι σχετίζονται με τον τρόπο ζωής του κάθε ανθρώπου, που θα μπορούσαν να επηρεάσουν τα αποτελέσματα. Γενικά το κόκκινο κρέας δεν θεωρείται καλό, ούτε οι πολύ επεξεργασμένες τροφές, ενώ ό,τι περιέχει φυτικές ίνες βοηθάει στη λειτουργία του εντέρου. Αν και είναι δύσκολο να αποδείξουμε αν όντως συγκεκριμένες τροφές θα μπορούσαν να καταπολεμήσουν τον καρκίνο, προφανώς πρέπει όλοι μας να εξοικειωθούμε με μια ισορροπημένη και υγιεινή διατροφή που λειτουργεί υπέρ της καλύτερης υγείας και ποιότητας ζωής.
— Τι σας έχει διδάξει η έρευνά σας για τον καρκίνο; Είναι δυνατόν να θεραπευτεί στο εγγύς μέλλον;
Η έρευνά μου επικεντρώνεται στα αρχικά στάδια του καρκίνου, ενώ μελετάμε και τον κανονικό ιστό, πριν εμφανιστεί ο καρκίνος δηλαδή. Σε αυτό το πλαίσιο, προσωπικά είμαι υπέρ της πρόβλεψης και της διάγνωσης στα πρώτα στάδια, όπου συνήθως ο καρκίνος είναι λιγότερο αναπτυγμένος, δεν υπάρχουν μεταστάσεις και μπορεί να αφαιρεθεί ο όγκος με κάποια επέμβαση. Όταν μιλάω για πρόβλεψη, εννοώ όχι μόνο έναν καλύτερο τρόπο ζωής και διατροφής αλλά και την ανάπτυξη προληπτικών τεστ και εξετάσεων, όπως, ας θυμηθούμε, το τεστ ΠΑΠ, που έχει σώσει τη ζωή εκατομμυρίων γυναικών στον πλανήτη.
Βέβαια, και σε επίπεδο θεραπείας οι συνάδελφοί μου σε όλο τον κόσμο δουλεύουν πολύ σκληρά στην ανάπτυξη νέων τεχνολογιών: π.χ. η τεχνολογία mRNA, που έγινε γνωστή με τα εμβόλια για τον Covid, η τεχνητή νοημοσύνη στην υπηρεσία της υγείας, η γονιδιακή θεραπεία ή οι ανοσοθεραπείες που πια εφαρμόζονται και στον καρκίνο. Απλώς επειδή ο καρκίνος είναι μια πολύ περίπλοκη και πολυπαραγοντική ασθένεια, δεν θεωρώ ότι θα υπάρχει μία θεραπεία που θα «δουλεύει» σε όλα τα είδη καρκίνου ή ακόμα και στον κάθε άνθρωπο.
Οπότε, ακόμα και για το ίδιο είδος καρκίνου, ίσως θα πρέπει να βρεθούν οι μέθοδοι που θα επιτρέπουν να διαχωριστούν οι ασθενείς σε διαφορετικά γκρουπ, για να λάβουν, ανάλογα, είδη θεραπείας που θα ταιριάζουν καλύτερα στο δικό τους προφίλ. Υπάρχουν φυσικά κάποιες μορφές καρκίνου που, ενώ στο παρελθόν ήταν θανατηφόρες, είναι σχεδόν θεραπεύσιμες πια και αυτό μας δίνει ελπίδα και αισιοδοξία στην έρευνά μας για τις άλλες, πιο περίπλοκες μορφές, απλώς χρειαζόμαστε ακόμα χρόνο και ενίσχυση στην έρευνα.
— Πώς αντιδράτε στην αποτυχία;
Είναι αλήθεια ότι οι ερευνητές βιώνουμε πολύ συχνά την αποτυχία, ιδίως από ανεπιτυχή πειράματα, τη μη λήψη χρηματοδότησης ή σε σχέση με τη διαδικασία δημοσίευσης της έρευνάς μας στα επιστημονικά περιοδικά. Άρα πρέπει να έχουμε επιμονή, υπομονή και τρόπους να τη διαχειριστούμε. Σε περιστάσεις αποτυχίας προσωπικά αυτό που με βοηθάει πολύ να διαχειριστώ τη δυσκολία και να συνεχίσω είναι το υποστηρικτικό μου πλαίσιο, οι συνάδελφοί μου, η πατρική οικογένεια, οι φίλοι και φυσικά ο σύντροφός μου.
Υπάρχει μια αντίληψη ότι για τους επιστήμονες η καριέρα μας πρέπει να είναι πάνω απ’ όλα και ότι μεταξύ καριέρας και οικογένειας φυσικά θα πρέπει να θυσιάσεις την οικογένεια. Θεωρώ παρωχημένη την αντίληψη αυτή, έχω εμπειρία από επιστήμονες που συνδυάζουν την έρευνα με την οικογένεια αλλά και την κοινωνική και πολιτική ευαισθητοποίηση. Προσωπικά, εγώ δεν θα μπορούσα να έχω την αντοχή να παραβλέπω όλες τις αποτυχίες μου και να συνεχίζω τη δουλειά μου, αν δεν είχα ανθρώπους δίπλα μου να με στηρίζουν.
— Σε τι περιβάλλον μεγαλώσατε; Και τι ήταν αυτό που σας ώθησε στην ιατρική επιστήμη;
Οι γονείς μου είναι δικηγόροι, άρα έχουν εγκύκλιες σπουδές αλλά όχι στον τομέα μου. Για εκείνους το πιο σημαντικό ήταν να αναπτύξω κριτική σκέψη και να αγαπάω τη δουλειά που θα επιλέξω, όπως αγαπούν εκείνοι τη δικιά τους. Είχα σκεφτεί να ακολουθήσω πιο θεωρητικές σπουδές, αλλά είχα τρεις καθηγητές στο σχολείο, Μαθηματικών, Χημείας και Βιολογίας, που ο καθένας με τον τρόπο του με ώθησαν να ακολουθήσω το συγκεκριμένο μονοπάτι που επέλεξα, πρώτα επιλέγοντας τη θετική κατεύθυνση, στη συνέχεια δείχνοντάς μου την έρευνα σαν μια πιθανή καριέρα και τέλος βοηθώντας με να πάρω την τελική απόφαση για να σπουδάσω Βιολογία.
Σκέφτομαι συχνά κι ευχαριστώ τους κυρίους Καλιμασιώτη, Ρούνη και Καμπουράκη. Είχα επιπλέον και τον θείο μου που είχε σπουδάσει Χημεία και τον θαύμαζα πολύ, οπότε, όταν άρχισε να με ενδιαφέρει αυτός ο τομέας και η έρευνα, ήταν ένα σημαντικό πρότυπο στην επαγγελματική μου ζωή. Τη βιοϊατρική έρευνα την επέλεξα γιατί, στο παραπάνω πλαίσιο, είχα πάντα μια επιστημονική περιέργεια, την οποία ήθελα να εφαρμόσω για το καλό και την υγεία του ανθρώπου. Νιώθω πολύ τυχερή που έχω βρει μια καριέρα που αγαπώ πολύ.
— Είναι η Ελλάδα μια χώρα που προσφέρει ευκαιρίες; Πιστεύετε ότι αν είχατε μείνει εδώ η πορεία σας θα ήταν διαφορετική;
Επέλεξα να σπουδάσω στην Αγγλία, μετά από μια επίσκεψη σε ένα Ινστιτούτο Βιολογίας στο Κέμπριτζ, όταν ήμουν ακόμα στο σχολείο, διότι μου άρεσε πολύ η συλλογική και ομαδική ατμόσφαιρα μεταξύ των επιστημόνων, το κλίμα αξιοκρατίας και φυσικά είχα εντυπωσιαστεί από τις υποδομές. Η έρευνα χρειάζεται πολύ μεγάλη χρηματοδότηση και κονδύλια και με την οικονομική κρίση στην Ελλάδα ευλόγως υπήρχαν άλλες προτεραιότητες. Θέλω να ελπίζω ότι μετά τη συστηματική και επίπονη προσπάθεια των επιστημόνων κατά τη διάρκεια της πανδημίας του Covid, το κράτος αλλά και οι ιδιωτικές εταιρείες χρηματοδότησης έχουν εκτιμήσει την αξία της έρευνας, ώστε να υπάρχουν περισσότερες ευκαιρίες στο προσεχές μέλλον.
Παρότι η γλώσσα μας έχει προσφέρει στην επιστήμη όρους που χρησιμοποιούνται παγκοσμίως, δυστυχώς η προσέλκυση επιστημόνων διεθνούς περιβάλλοντος μπορεί να γίνει μόνο αν η ακαδημαϊκή ή η εφαρμοσμένη έρευνα γίνεται στα αγγλικά, που πλέον αποτελούν κυριαρχική μορφή γλωσσικής επιστημονικής επικοινωνίας. Μόνο έτσι, δηλαδή με την προσέλκυση επιστημονικού δυναμικού και την επαρκή και σταθερή χρηματοδότηση, θα μπορούσαν να λειτουργήσουν ισχυρά κέντρα έρευνας στη χώρα μας, ώστε να επιστρέψει εν δυνάμει και το ελληνικό επιστημονικό δυναμικό που ερευνά στην Ευρώπη και στις ΗΠΑ.
— Τι θεωρείτε σημαντικό στη ζωή;
Θα έλεγα, έχοντας εμπειρία στον τομέα της ιατρικής, ότι η πιο σημαντική ευχή και αξία για εμένα είναι η προσωπική και πανανθρώπινη υγεία, σε έναν κόσμο και πλανήτη όπου προτεραιότητα θα έχει η ανθρώπινη ζωή, σε συνθήκες ειρήνης, ασφάλειας και κοινωνικής δικαιοσύνης. Επίσης, θεωρώ ότι αξίζει να αναζητούμε και να επενδύουμε συναισθηματικά στους γύρω μας, γιατί με αγάπη, αλληλεγγύη και αμοιβαία στήριξη μπορούμε όλοι μαζί να ξεπεράσουμε όποια άλλη δυσκολία θα μας φέρει η ζωή και να οραματιζόμαστε ένα καλύτερο μέλλον.
