«Αν θες να βρεις παράδειγμα προς μίμηση, θα πρέπει να ψάξεις μεταξύ των απλών, ταπεινών ανθρώπων. Πραγματικό μεγαλείο έχουν μόνο όποιοι δεν αυτοδιαφημίζονται και δεν θεωρούν τον εαυτό τους σπουδαίο.»
Λέων Τολστόι
Το 1895, ο Τολστόι γράφει το έργο «Ο αφέντης και δούλος» στο οποίο εκφράζεται η ιδιότυπη θρησκευτικότητά του. Με τα θρησκευτικά κείμενά του ήρθε σε αντιδικία με την εκκλησία της Ρωσίας, η οποία τον απέβαλε από τις τάξεις της το 1901. Ο Τολστόι κατάφερε ν' απεικονίσει με απαράμιλλο τρόπο τη ρωσική κοινωνία της εποχής του και με την αναπαραστατική δύναμη της τέχνης του να δώσει εκπληκτικούς πίνακες από τη ζωή της τσαρικής Ρωσίας του 19ου αιώνα.
Αν και καταγόταν από πλούσια οικογένεια, αφοσιώθηκε με μεγάλη αγάπη στους μουζίκους, βοηθώντας τους και μελετώντας τη ζωή τους. Γεμάτος θρησκευτική έξαρση και δεμένος με τα προβλήματα της εποχής του, προσπάθησε να βρει γιατί υποφέρουν οι άνθρωποι και προσπάθησε να απελευθερώσει τον άνθρωπο και να αποκαταστήσει την ανθρώπινη αξιοπρέπεια.
Το έργο «Αφέντης και Δούλος» είναι μια ιστορία για το πέρασμα από τη ζωή στο θάνατο, μια από τις μόνιμες έγνοιες του Τολστόι που πραγματεύεται σε όλα τα έργα του από το «Three Deaths» (1859) και μετά.
Ένα έργο του Τολστόι για τη θυσία ενός αφεντικού
Ο Αφέντης και δούλος είναι νουβέλα του Τολστόι που έγραψε από το 1894-1895, πενήντα πέντε σελίδων και δέκα ενοτήτων, που αναφέρεται στη θυσία του αφεντικού κατά τη διάρκεια μιας νύχτας που παγιδευτήκανε από την χιονοθύελλα του γνωστού ρωσικού χειμώνα. Στις σελίδες της είναι τοποθετημένο ένα πρόβλημα που θα πάρει αργότερα την πρώτη θέση σε όλη την πνευματική δημιουργία του Τολστόι: η αναγέννηση των ανθρώπων εκείνων, που ενώ ανήκουν στις προνομιούχες τάξεις, αντιλαμβάνονται την κοινωνική αδικία, την ηθική ποταπότητα και την ψευτιά του περιβάλλοντός τους. Σύμφωνα με τις πεποιθήσεις του Τολστόι, ένας τέτοιος άνθρωπος (αδιάφορο αν είναι ο εισαγγελέας Ιβάν Ιλίτς ή ο έμπορος Βασίλη Αντριέϊτς Μπριεχούνωφ ή ο ευγενής Νιεχλιούντωφ στο μυθιστόρημα «Ανάσταση» και το «Πρωινό ενός τσιφλικά») μπορεί ν΄αρχίσει μια καινούργια «αληθινή ζωή», αρκεί μονάχα να κατανοήσει πως όλη η περασμένη του ζωή είναι «κάτι άλλο».
Μια ιστορία μέσα στο χιόνι
Το κρύο του χειμώνα είναι αναπόσπαστο μέρος αυτής της ιδιαίτερης παραβολής σε ένα συγκεκριμένο και πνευματώδες επίπεδο. Είναι ένα ενθυμητικό ταξίδι ισχύος: χιόνι και παγωμένοι άνεμοι ξεπηδάνε από τις σελίδες του. Το μεγάλο φινάλε του έργου, η μεταφορά θερμότητας από το ένα σώμα στο άλλο, απηχεί αρχέγονα.
Ο Vasily Andreich Brekhunov είναι ένας πλούσιος έμπορος προσηλωμένος αποκλειστικά στο να γίνει πλουσιότερος. Ένα σκοτεινιασμένο απόγευμα, την ημέρα μετά τη γιορτή του Αγίου Νικολάου, παρά την απειλή καταιγίδας, ξεκινά ένα ταξίδι προκειμένου να εξασφαλίσει την αγορά ενός ξύλου σε τιμή ευκαιρίας.
Μαζί του παίρνει και το Νικήτα, τον ευγενικό, ευχάριστο υπηρέτη του, έναν άντρα που ο Brekhunov εκτιμά αλλά εκμεταλλεύεται σκληρά. Τον πληρώνει με τα μισά από όσα πραγματικά θα έπρεπε, και συνήθως όχι σε χρήμα αλλά σε ακριβά προϊόντα από το μαγαζί του.
Το έργο «Αφέντης και Δούλος» είναι μια ιστορία για το πέρασμα από τη ζωή στο θάνατο, μια από τις μόνιμες έγνοιες του Τολστόι που πραγματεύεται σε όλα τα έργα του από το «Three Deaths» (1859) και μετά. Το έργο είναι διάχυτο από σύμβολα. Χωρίς να σπαταλά καθόλου χρόνο στο να αναπτύξει την ένταση που διατρέχει την ιστορία, αμέσως μόλις ο Brekhunov και ο Nikita φεύγουν από το χωριό Kresty (που σημαίνει «Σταυροί»), ο Τολστόι αρχίζει να «ξηλώνει» το όριο μεταξύ αυτού του κόσμου και του επόμενου.
Ο Τολστόι επέδρασε καταλυτικά στον παγκόσμιο λογοτεχνικό ρεαλισμό, ουμανιστής και φιλάνθρωπος αποτέλεσε το πνευματικό σημείο αναφοράς της τόσο της εύπορης τάξης όσο και του απλού λαού.
Το έργο «Αφέντης και Δούλος» είναι μια παραβολή επιμελώς γραμμένη η οποία παραμένει ζωηρή παρά τους βαρείς συμβολισμούς, και οι χαρακτήρες της είναι πολλά περισσότερα από το να αντιπροσωπεύουν απλώς την αρετή και την απληστία. Ο Nikita είναι ευγενικός και ευχάριστος, αλλά δεν παύει να είναι και ένας μεθύστακας που έκοψε σε κομμάτια τα πιο πολύτιμα ρούχα της γυναίκας του. Ο Brekhunov είναι παράξενος αλλά βλέπει τον εαυτό του σαν ευεργέτη. Είναι παγιδευμένοι σε μια εχθρική λίμπο μεταξύ αυτού και του άλλου κόσμου, και είναι μόλις 200 μέτρα μακριά από το δρόμο, στη μέση μια χιονοθύελλας. Το να συνδυάσεις όλα τα παραπάνω και να τα κάνεις ένα αριστούργημα, αποτελεί μια σύνθετη πεζογραφία που φέρει την προφανή απλότητα των γυμνών δέντρων σε ένα χιονισμένο τοπίο.
Ένα απόσπασμα από τον Αφέντη και το Δούλο
«Το χιόνι είχε σκεπάσει ολότελα το έλκηθρο, αλλά τα ξύλα με το μαντήλι φαίνονταν ακόμα. Ο Μουχόρτη (το άλογο) χωμένος στο χιόνι ως την κοιλιά με την κουρελού πεσμένη από πάνω του στεκότανε κάτασπρος σαν άγαλμα, γέρνοντας το νεκρό κεφάλι του. Ο Νικήτας όμως ήταν ζωντανός, αν και ξεπαγιασμένος ως το κόκκαλο. Όταν τον συνέφεραν, ήταν σίγουρος πως είχε πεθάνει και πως ξυπνούσε όχι πια σε τούτον τον κόσμο, αλλά στον άλλο. Όταν όμως άκουσε τους μουζίκους να φωνάζουν καθώς τον ξέθαβαν κι είδε τον κοκκαλιασμένο Βασίλη Αντριέϊτς, που τον είχαν σηκώσει από πάνω του, απόρησε στην αρχή που και στον άλλο κόσμο οι μουζίκοι ξεφωνίζουν όπως και σε τούτον εδώ και τα κορμιά είναι τα ίδια. Ύστερα όμως κατάλαβε πως βρίσκεται ακόμα εδώ και μάλλον λυπήθηκε αντί να χαρεί, προ πάντων σαν ένιωσε πως τα δάχτυλά και στα δυο του πόδια είχαν πάθει κρυολογήματα».
Αυτόθι, σελ. 55 σε μτφ. Σ.Πρωτόπαπα (1959)
Ένας συγγραφέας που επηρέασε τους δημιουργούς σε όλο τον κόσμο
Ο Τολστόι επέδρασε καταλυτικά στον παγκόσμιο λογοτεχνικό ρεαλισμό, ουμανιστής και φιλάνθρωπος αποτέλεσε το πνευματικό σημείο αναφοράς της τόσο της εύπορης τάξης όσο και του απλού λαού.
Ο Ν. Καζαντζάκης ήταν βαθιά επηρεασμένος από τον Τολστόι. Το 1915 σημειώνει στο ημερολόγιο του ότι έπρεπε να αρχίσει από εκεί που κατάληξε ο Τολστόι.
Ο Ντοστογιέφσκι βλέπει τον άνθρωπο στη σχέση του με τη μεταφυσική μοίρα, ο Τολστόϊ τον βλέπει σχετικά με τη γήινη μοίρα του και παρουσιάζει την ευρωπαϊζουσα όψη της Ρωσίας. Όλοι οι κριτικοί του αναγνωρίζουν πως για την πιστή και άνετη απόδοση της πραγματικότητας δεν έχει όμοιό του στην παγκόσμια λογοτεχνία.
Ο Ρομέν Ρολάν, ο Ερνεστ Χέμινγουέι, ο Μπέρναρντ Σω, ο Ρίλκε, ο Στρίνμπεργκ, ακόμη και ο Γκάντι, είναι μερικά από τα μεγάλα ονόματα της παγκόσμιας λογοτεχνίας, φιλοσοφίας και πολιτικής, τα οποία δέχτηκαν την επίδραση του Ρώσου διανοητή.
Ο ίδιος ο Λένιν ασχολήθηκε με τον Τολστόι ήδη από το 1908, προσδίδοντάς του την πραγματική, όσο και σημαντική διάσταση του έργου του: «… οι αντιφάσεις στις απόψεις και στις θεωρίες του Τολστόι δεν είναι τυχαίες, αλλά είναι έκφραση των αντιφατικών συνθηκών που επικρατούσαν στη ρωσική ζωή το τελευταίο τρίτο του 19ου αιώνα… Ο Τολστόι είναι μεγάλος ως εκφραστής εκείνων των ιδεών και εκείνων των διαθέσεων που διαμορφώθηκαν στα εκατομμύρια της ρώσικης αγροτιάς τον καιρό του ερχομού της αστικής επανάστασης στη Ρωσία».
Ένα ταξίδι στον κόσμο του Τολστόι από ένα σύγχρονο χοροθέατρο
Ένα ταξίδι με σκοπό το υλικό κέρδος. Όλα στη θέση που ξέρουμε. Όλοι εκεί που ορίζει η ιεραρχία. Ξεκινούν οι κύκλοι. Ο ορίζοντας χάνεται. Ουρανός και Γη είναι ένα. Η Ζωή και ο Θάνατος είναι πια το ένα μέσα στο άλλο. Δεν υπάρχουν ήρωες και η ιεραρχία ισοπεδώνεται. Λογική, Παραλογισμός, Ένστικτο είναι όλα ισότιμα απέναντι στη φύση. Υπάρχει κάτι που μπορεί να διασχίσει αυτό το όριο; Μέσα στη θύελλα, σώματα, σπαράγματα από λόγια και τραγούδια. Το τέλος γίνεται μια νέα αρχή και το ταξίδι έχει απρόσμενα πνευματικό τέλος.Ένα έργο για τρεις perfomer, τρεις τραγουδιστές και τη συμμετοχή των φοιτητών του δεύτερου έτους της Δραματικής Σχολής του Ωδείου Αθηνών.
Στο θέατρο Πόρτα ανεβαίνει μια παράσταση σύγχρονου χοροθεάτρου με αφορμή την κλασσική λογοτεχνία. Σε χορογραφία της Αμάλιας Μπένετ, μουσική του Άγγελου Τριανταφύλλου, με τους Αλέξανδρο Βαρδαξόγλου, Δήμητρα Βλαγκοπούλου, Σοφία Κόκκαλη, Θεοδώρα Μπάκα, Φοίβο Ριμένα, Νίκη Χαζιράκη και τη συμμετοχή των φοιτητών του δεύτερου έτους της Δραματικής Σχολής του Ωδείου Αθηνών.
Ιnfo:
Master and Man
Θέατρο Πόρτα
Χορογραφία: Αμαλία Μπένετ
Μουσική: Άγγελος Τριανταφύλλου
Παίζουν: Αλέξανδρος Βαρδαξόγλου, Δήμητρα Βλαγκοπούλου, Σοφία Κόκκαλη, Θεοδώρα Μπάκα, Φοίβος Ριμένας, Νίκη Χαζιράκη με τη συμμετοχή των φοιτητών του δεύτερου έτους της Δραματικής Σχολής του Ωδείου Αθηνών.
Aπό 12 Ιανουαρίου 2015 κάθε Δευτέρα για 6 μόνο παραστάσεις (έως 16 Φεβρουαρίου).
σχόλια