Στη Μάλτα έφαγα την καλύτερη τυρόπιτα με σφολιάτα, ωδή στο ζυμάρι που όταν ψήνεται γίνεται κριτσανιστό και συνδυάζεται εξαιρετικά με το τυρί που λιώνει μέσα του. Έπος!
Ας πάρω όμως τα πράγματα απ’ την αρχή. Τη Μάλτα δεν την έκανα κέφι. Συνέχεια την άφηνα για το τέλος. «Τουρισμός και τρίτη ηλικία», σκεφτόμουν. Με είχε επηρεάσει κι ένας φίλος που μου είχε πει ότι αν έχω δει τη Ρόδο, είναι σαν να έχω δει και τη Μάλτα. Κάπως του είχε κάτσει ότι οι ιππότες που έφυγαν απ’ τη Ρόδο πήγαν στη Μάλτα και έκαναν μία από τα ίδια.
Ευτυχώς, μετά από μια κρουαζιέρα στη νότια Ιταλία καταλήξαμε στη Μάλτα για λίγες ώρες πριν πάρουμε το αεροπλάνο της επιστροφής. Είχα ακούσει ότι στην πρωτεύουσα, τη Βαλέτα, υπάρχουν δύο έργα του Καραβάτζιο και επειδή είναι ο αγαπημένος μου ζωγράφος ήθελα διακαώς να τα δω από κοντά.
Έκπληξη πρώτη: Με το που πατάω το πόδι μου στη Βαλέτα μού κόβει την ανάσα η ομορφιά. Χτίστηκε αμφιθεατρικά τον 16ο αιώνα. Έχει ένα φιλικό στο μάτι μπαρόκ, ανηφόρες - κατηφόρες, σπουδαία αρχιτεκτονική. Σαν το έδαφός της να πότισε και να αφομοίωσε όλους τους κατακτητές, σαν να κράτησε από καθέναν ένα σουβενίρ. Εδώ η λέξη «παλίμψηστο» βρίσκει την πραγματική της σημασία. Η Μάλτα είναι χώρα-κρεμμύδι: μπαρόκ και δίπλα ένας προϊστορικός ναός, πιο δίπλα ένα κτίσμα με αραβικές επιρροές και όλα μαζί αποπνέουν κάτι ανυπότακτο και εντελώς δικό της.
Με μόνο τριακόσιους κάτοικους, η Μεντίνα φαίνεται ότι έχει αποφασίσει να διατηρήσει τη φήμη της ήσυχης πόλης. Κατοικείται ήδη από το 700 π.Χ., αλλά ένας μεγάλος σεισμός την κατέστρεψε, έτσι την ξανάχτισαν από την αρχή, κυρίως οι πιο εύπορες οικογένειες – γενικώς ήθελαν να κρατήσουν ένα πιο χαμηλό και ήσυχο προφίλ.
Εντυπωσιακό το σιντριβάνι των Τριτώνων που το συναντάς καθώς μπαίνεις στην πόλη. Επίσης εντυπωσιακό είναι και το Κοινοβούλιο στην κεντρική πύλη, έργο του σπουδαίου αρχιτέκτονα Ρέντσο Πιάνο. Περιδιαβαίνω στους κήπους Upper Barrakka. Η θέα της πόλης από εδώ μέχρι το λιμάνι είναι μαγική. Η μέρα είναι ηλιόλουστη, ο αέρας καθαρός· από εδώ ψηλά όλα φαίνονται κάπως μαγικά. Η Μάλτα έχει τις περισσότερες μέρες ηλιοφάνεια, μαθαίνω ότι η βροχή είναι τόσο σπάνια όσο και στην έρημο.
Η Βαλέτα είναι, όπως είπα, σαν παλίμψηστο τάσεων, εποχών, πολιτισμών. Περπατάω ανάμεσα σε παλάτια, μεσαιωνικά κτίρια, καθεδρικούς ναούς και καταλαβαίνω γιατί έγινε Μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO. Αξιολάτρευτες είναι και οι ιστορίες με τους άτακτους μάγιστρους και ιππότες που, παρότι είχαν πάρει όρκο αγαμίας, πάντα είχαν από δίπλα μια πόρνη που γινόταν επίσημη ερωμένη και αποκτούσαν μαζί της παιδιά. Αυτές οι πιπεράτες ιστορίες υπάρχουν καταγεγραμμένες στη βιβλιοθήκη της Βαλέτας. Μάλιστα, επειδή οι πόρνες της Μάλτας ήταν περιβόητες, για να τις ξεχωρίζουν από τις κυρίες, οι μάγιστροι έκαναν το εξής: πετούσαν το γάντι και αυτή που έσκυβε να το πάρει ήταν πόρνη. Υπήρχε και μια Ελληνίδα, η Ελένη Βιτάλε, που είχε αποκτήσει τη φήμη πως έκανε κανονική οικονομική αφαίμαξη στους πελάτες της.
Έκπληξη δεύτερη: Ο Καθεδρικός Ναός του Άγιου Ιωάννη αποτελεί δείγμα μαλτέζικου μπαρόκ και είναι σαν πέντε μουσεία σε ένα. Έχει τοίχους ντυμένους με φύλλα χρυσού, περίτεχνες τοιχογραφίες και ταβάνια ζωγραφισμένα από τον Μattia Preti, διάσημο Μαλτέζο ζωγράφο. Ορισμένοι απ’ τους πιο σημαντικούς μάγιστρους της εποχής είναι θαμμένοι εκεί, σε ξεχωριστά ξωκλήσια που συστεγάζονται στον ναό – οι επιτύμβιες στήλες αποτελούν μέρος των τοιχογραφιών. Εντυπωσιακό είναι και το μαρμάρινο δάπεδο της εκκλησίας. Πάνω σε αυτό είναι γραμμένες οι ιστορίες και τα επιτεύγματα των μεγάλων μαγίστρων που ήταν οι κυρίαρχοι του Στρατιωτικού Τάγματος της Μάλτας, κάτι σαν άρχοντες.
Όπου και αν πέσει το μάτι μέσα στον ναό, λαμβάνει μια ξεχωριστή πληροφορία. Εδώ βρίσκεται και ο «Άγιος Ιερώνυμος στο σπουδαστήριο» και ο «Αποκεφαλισμός του Αγίου Ιωάννη του Βαπτιστή», το μοναδικό έργο που υπέγραψε ο Καραβάτζιο.
Τι να περιγράψω γι’ αυτήν τη στιγμή έκστασης μπροστά στους πίνακες; Η καρδιά μου έχασε έναν χτύπο. Η τεχνική του, το κιαρόσκουρο, που απογείωσε με τις έντονες αντιθέσεις σκότους - φωτός, και αυτή η δραματικότητα που απέδιδε στα πρόσωπα σαν να τους δίνουν ζωή μπροστά μας· νιώθεις την ένταση των προσώπων που έμεινε αναλλοίωτη μέσα στους αιώνες. Από το διπλανό γκρουπ άκουσα την ξεναγό να λέει ότι το έργο φτιάχτηκε στη Μάλτα και ήταν παραγγελία των ιπποτών, στο σώμα του οποίου τιμητικά ανήκε και ο Καραβάτζιο, αλλά, καθώς είχε αψύ και ατίθασο χαρακτήρα, μονομάχησε με έναν ιππότη και εν μια νυκτί έγινε ανεπιθύμητος, τον χαρακτήρισαν διεφθαρμένο και ρυπαρό. Δεν θέλω να ακούσω άλλα. Άκου ρυπαρός ο Καραβάτζιο. Βγαίνω απ’ τον ναό λες και μου έχουν βρίσει συγγενή.
Έκπληξη τρίτη: Κοντά στον ναό βρίσκεται το ιστορικό καφέ Cordina που άνοιξε το 1837 o αριστοκράτης Casare Cordina. Η οικογένεια συνέχισε την επιχείρηση, η οποία έγινε ορόσημο του καλού καφέ στη Μάλτα. Εκεί δοκίμασα τα pastizzi, σαν τυροπιτάκια με ρικότα, και την περιβόητη τυρόπιτα που για να τη δοκιμάσουν κάνουν ουρές – πράγματι άξιζε η αναμονή. Οι τιμές ήταν ένα σοκ: το τυροπιτάκι κάνει λιγότερο από ένα ευρώ, η τυρόπιτα 1,20. Δεν είχα όμως χρόνο ούτε για το παλάτι του αρχιμάγιστρου ούτε για κάτι άλλο. Έπρεπε να φύγω για το αεροδρόμιο, αλλά ήθελα με λαχτάρα να ξαναδώ τη Μάλτα.
Η δεύτερη φορά
Τη δεύτερη φορά πήγα στη Μάλτα Παρασκευή με Κυριακή. Μου είχαν πει ότι προλαβαίνω να πάρω μια καλή γεύση, αφού είναι η μικρότερη χώρα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Τριακόσια δεκαέξι χιλιόμετρα όλη κι όλη, με 500.000 μόλις κατοίκους. Αυτήν τη φορά ξεκίνησα την επίσκεψή μου από τη Μdina –στα αραβικά σημαίνει πόλη–, αλλιώς Μεντίνα ή και «Σιωπηλή πόλη», που ευχόμουν να είχα δει χρόνια πριν, με έναν μεγάλο μου έρωτα. Παλιά ήταν η πρωτεύουσα της Μάλτας. Μοιάζει με ένα καλά κρυμμένο μυστικό και φαίνεται σαν να κρέμεται απ’ τον λόφο, οχυρωμένη και ασφαλής. Με μόνο τριακόσιους κάτοικους, φαίνεται ότι έχει αποφασίσει να διατηρήσει τη φήμη της ήσυχης πόλης. Κατοικείται ήδη από το 700 π.Χ., αλλά ένας μεγάλος σεισμός την κατέστρεψε, έτσι την ξανάχτισαν από την αρχή, κυρίως οι πιο εύπορες οικογένειες – γενικώς ήθελαν να κρατήσουν ένα πιο χαμηλό και ήσυχο προφίλ. Πραγματικά, τη νύχτα οι τουρίστες ήταν ελάχιστοι και όλοι έκαναν ησυχία. Σαν να υπάρχει ένα άτυπος κανόνας όταν πατάς εδώ το πόδι σου να κρατάς το στόμα σου κλειστό, «bouche fermé» που λένε και οι Γάλλοι. Ένα απ’ τα ξεχωριστά αξιοθέατα της Μεδίνας είναι ο ναός του Αγίου Παύλου που χτίστηκε τον 17αιώνα. Εδώ η μπαρόκ αισθητική δίνει τα ρέστα της. Γενικά, η πόλη είναι το τέλειο μέρος για να έρθεις Σαββατοκύριακο με έναν καινούργιο έρωτα και να κλειστείς σε δωμάτιο ενός από τα δυο μόλις ξενοδοχεία που υπάρχουν στην περιοχή· full ρομαντικό, αλλά με έναν άγριο ρομαντισμό, όπως έλεγε και ο Μπαρτ.
Στη βόλτα συναντάμε περαστικούς ντυμένους ιππότες που κρατούν δάδες. Αργότερα κατάλαβα ότι γινόταν το πάρτι ενός γάμου και ενώ όλο αυτό ίσως ακούγεται κιτς, τελικά ήταν πολύ ωραίο γιατί τόσο οι νεόνυμφοι όσο και οι λιγοστοί τους φίλοι, επειδή ήταν στην «ήσυχη πόλη», διασκέδαζαν αθόρυβα και όλο αυτό θύμιζε βουβό κινηματογράφο. Περνώντας μέσα από ένα μεσαιωνικό πέτρινο τούνελ βγαίνεις στη γειτονική πόλη Ραμπάτ με τις ιστορικές κατακόμβες και τα ρωμαϊκά ερείπια – απέχει λίγα μόνο μέτρα από τη Μεντίνα. Είναι άλλη μια όμορφη περιοχή, πολύ πιο ζωντανή: το κέφι κρατάει μέχρι αργά στα ωραία εστιατόρια και μπαράκια. Παρ' όλα αυτά, εμένα με γοήτευσε ιδιαίτερα η «σιωπηλή πόλη». To λιοντάρι στην πύλη της είναι χαρακτηριστικό της σειράς «Game of Thrones». Η Mεντίνα στο μυαλό μου έμεινε ως μια όμορφη πεισματάρα κόρη που επειδή της αρνήθηκαν τον αγαπημένο της κρατάει την ανάσα της μέχρι να σκάσει.
Μόνο τυρόπιτες ή και κάτι άλλο;
Ένα πάντρεμα των μεσογειακών γεύσεων με τις βορειοαφρικανικές, που δημιουργεί ένα αποτέλεσμα ξεχωριστό, είναι η κουζίνα της Μάλτας. Βρήκα ενδιαφέρον το lampuki, ένα πιάτο με ψάρι και μια παράξενη σάλτσα που αφήνει υπόξινη επίγευση. Έπος τα pastizzi, τυροπιτάκια γεμιστά με ρικότα ή αρακά, όπως και το παραδοσιακό ftira, μια ντόπια συνταγή τυρόπιτας που είναι γεμιστή με τόνο, ελιές και ντομάτα – μαζί με παγωμένη μπίρα είναι το τέλειο σνακ. Στη Μάλτα την τιμητική του έχει το κουνέλι. Το εμβληματικό της πιάτο είναι η fenkata, κουνέλι μαγειρεμένο για ώρες σε σιγανή φωτιά με κρασί και σκόρδο. Εγώ το έφαγα με χοντρό μακαρόνι και ήταν από μόνο του ένας γευστικός παράδεισος. Αξιομνημόνευτα ήταν και τα bebbux. Αν σας αρέσουν τα σαλιγκάρια, πρέπει οπωσδήποτε να τα δοκιμάστε, καθώς τα συνοδεύει μια αρωματική σάλτσα με βότανα και μυρωδικά που ταίριαζε ταμάμ.
Η Μάλτα θεωρείται κορυφαίος γαστρονομικός προορισμός, διαθέτει σαράντα μισελενάτα εστιατόρια. Ανάμεσά τους το περίφημο ION Harbour στη Βαλέτα όπου είναι δύσκολο να κλείσεις ακόμα και δύο μήνες πριν. Είναι το πρώτο με δύο αστέρια Michelin. Εγώ έφαγα στο Commando που έχει ένα αστέρι. Όλα τα πιάτα ήταν περίτεχνα και βρήκα καταπληκτικό ένα κόκκινο μαλτέζικο κρασί του οποίου η ετικέτα έγραφε «1919».
Τη δεύτερη μέρα επισκέφθηκα το Marsaxlokk, ένα μοναδικό παραδοσιακό χωριό έντεκα μόνο χιλιόμετρα από τη Βαλέτα. Το λεωφορείο κοστίζει μόλις δύο ευρώ και φτάνεις μέσα σε λίγα λεπτά. Το χωριουδάκι είναι γεμάτο χρωματιστές ψαρόβαρκες που ονομάζονται «luzz u» και μικρά γραφικά ταβερνάκια. Κάθε Κυριακή το χωριό ζωντανεύει ακόμα περισσότερο χάρη στους ψαράδες που έρχονται εδώ και πουλάνε τα ψάρια τους. Τρία χιλιόμετρα από το Marsaxlokk βρίσκεις το St Peter’s Pool, έναν φυσικό βραχώδη κόλπο που θεωρείται ως ένας από τους κρυμμένους θησαυρούς της Μάλτας. Αυτό το εντυπωσιακό γεωλογικό φαινόμενο με τα κρυστάλλινα, γαλαζοπράσινα νερά προσελκύει ένα σωρό τουρίστες. Οι βράχοι που περιβάλλουν την περιοχή σχηματίζουν φυσικές «πλατφόρμες» – υπάρχει και ένα βράχος που θυμίζει πόδι ελέφαντα. Αυτές οι πλατφόρμες είναι ιδανικές για ηλιοθεραπεία αλλά και για βουτιές.
Η Μάλτα έχει εξαιρετικό βυθό και το γειτονικό νησί, το Γκότζο, είναι μέσα στους καλύτερους προορισμούς για καταδύσεις. Κάνω μια στάση στο χωριό του Ποπάι που κατασκευάστηκε από την Paramount Pictures και τη Walt Disney και χρησιμοποιήθηκε για τα γυρίσματα της ταινίας-μιούζικαλ «Popeye» με τον Ρόμπιν Γουίλιαμς (1980) – ένα σκηνικό πραγματικά βγαλμένο από παραμύθι που όμως έχει εξελιχθεί σε τουριστική ατραξιόν. Έβγαλα δυο-τρεις φωτογραφίες, αλλά δεν με τράβηξε τόσο ώστε να πληρώσω είσοδο για να το επισκεφτώ. Άλλες ταινίες που έχουν γυριστεί στη Μάλτα είναι οι εξής: «Ο Μονομάχος», «13 ώρες: Οι μυστικοί στρατιώτες της Βεγγάζης», «Η αφύπνιση του κακού», «Jurassic World», «Ο Αλέξανδρος», «Το εξπρές του μεσονυχτίου», «Τζέιμς Μποντ - Πράκτωρ 007: Η κατάσκοπος που με αγάπησε», «Ο Κώδικας Da Vinci», «Το Νησί των Κουρσάρων», «Η Τροία» κ.ά.
Το τάμα μου στο Γκότζo
Το Γκότζο είναι το δεύτερο νησί του αρχιπελάγους της Μάλτας, μισή ώρα με το πλοίο απ’ το Cirkewwa. Το νησάκι έχει έκταση μόλις 67 χιλιόμετρα και θεωρείται αγροτική περιοχή. Η μεγαλύτερη πόλη του είναι η Βικτόρια. Οι κάτοικοι έχουν εξαιρετικά αργούς ρυθμούς και κάθε μεσημέρι κάνουν μια μεγάλη σιέστα. Μαθαίνω ότι υπάρχει μια κόντρα με τους Μαλτέζους. Οι Μαλτέζοι το λένε «sister island» και έρχονται εδώ για να ξεκουραστούν, αλλά θεωρούν τους Γκοτζιανούς κάπως οκνηρούς. Πρώτη στάση στον κόλπο Dwejra, όπου βγάζω επιφωνήματα ενθουσιασμού – ήταν απ’ τα πιο ωραία σημεία στο ταξιδιού. Μέρος του «Game of Thrones» έχει γυριστεί εδώ. Εδώ βρισκόταν επίσης το azure window, ένα φυσικό φαινόμενο που κατέρρευσε το 2017. Επρόκειτο για μια λιμνοθάλασσα σωστή δαντέλα και για μια σήραγγα ογδόντα μέτρων. Μπαίνω σε μια βάρκα και με 4 ευρώ με κάνουν για μισή ώρα μια όμορφη βαρκάδα μέσα σε αυτήν τη σήραγγα που είναι ιδανική για καταδύσεις.
Επισκέπτομαι και το σπήλαιο της Καλυψώς, που το λένε Τai Mixta. To Γκότζο είναι πράγματι το μέρος όπου ο Οδυσσέας ερωτεύτηκε την Καλυψώ και έμεινε μαζί της πολλά χρόνια. Λίγο αργότερα επισκέπτομαι και τον ναό Ta ‘Pinu που είναι πολύ δημοφιλής στους ντόπιους χάρη στη θαυματουργή Παναγία που μίλησε σε μια ηλικιωμένη, την Κarmi Grimma· επειδή η Παναγία συνέχισε να της μιλάει, φτιάχτηκε το παρεκκλήσι και αργότερα ο μοναδικής αρχιτεκτονικής ναός που έγινε τόπος προσκυνήματος, καθώς οι ντόπιοι ισχυρίζονται ότι η Παναγία κάνει καθημερινά θαύματα. Εντυπωσιακός είναι ο τοίχος στο εσωτερικό της εκκλησίας, γεμάτος τάματα και φωτογραφίες όσων βίωσαν τη χάρη Της. Η ξεναγός μάς εξηγεί ότι καθώς η Μάλτα παραμένει η μοναδική ευρωπαϊκή χώρα στην οποία οι αμβλώσεις απαγορεύονται διά νόμου, ειδικά στο Γκότζο, όπου συνέβαιναν αρκετές αιμομιξίες, γεννιούνταν μωρά με προβλήματα, που τα έταζαν. Επίσης εντυπωσιακό είναι ότι ο εν λόγω ναός διαθέτει φυλλάδιο, αντίστοιχο του δικού μας «υπέρ υγείας», με κουτάκια που τσεκάρεις ανάλογα με το τι εύχεσαι: καινούργια σχέση, καινούργια δουλειά, αύξηση, προαγωγή, ευημερία και άλλα. Εγώ έβαλα σε όλα τσεκ, και η Παναγιά μαζί μου.
Πριν φύγω από το Γκότζο επισκέπτομαι το οινοποιείο του Tal-Massar, όπου δοκιμάζω όλα τα κρασιά, το ντόπιο τυρί, το Gbejna, αλλά και ντόπιες λιχουδιές σε ένα ενδιαφέρον τουρ οινογνωσίας.
Παίρνοντας το πλοίο της επιστροφής, ανοιχτά του Γκότζο είναι η Μπλε Σπηλιά με τα διάφανα σμαραγδένια νερά του νησιού Κομίνο, διάσημη και ως «Γαλάζια Λίμνη». Είναι χειμώνας, αλλά με σκέφτομαι να κάνω εδώ βουτιές το καλοκαίρι. Πρέπει οπωσδήποτε να ξανάρθω γιατί δεν πρόλαβα να δω τόσο καλά τις τρεις πόλεις που αποτελούν μια ιστορική περιοχή. Έκανα όμως μια βόλτα με τις γόνδολες, έτσι πήρα μια γεύση του τι θα δω την επόμενη φορά. Το ωραίο με τη Μάλτα είναι ότι, ενώ είναι μικρή στο μάτι, δεν ξοδεύεται εύκολα, κάθε φορά έχεις και κάτι άλλο να ανακαλύψεις. Μόνο μιάμιση ώρα με αεροπλάνο από την Αθήνα, είναι τελικά ένας προορισμός τόσο συμπυκνωμένος που είναι σαν να επισκέφτηκες πολλές διαφορετικές χώρες. Μalta, I love u,
