Χωρίς καμία γνώση οικονομικών, μια διεισδυτική ματιά στα χαρτονομίσματα της ευρωζώνης θα έφτανε για να προϊδεάσει τον προσεκτικό παρατηρητή για το ότι το κοινό μας νόμισμα ήταν προδιαγεγραμμένο να έχει πρόβλημα.
Θα έβλεπε τα χαρτονομίσματα των 5, 10 και 20 ευρώ και ίσως, μετά από σύντομη έρευνα, θα διαπίστωνε ότι οι αψίδες, τα υδραγωγεία και οι γέφυρες που τα κοσμούν είναι αποκυήματα της φαντασίας κάποιου γραφίστα εξουσιοδοτημένου από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ) να τα σχεδιάσει. Ακόμα και το μοντερνιστικό κτίριο που απεικονίζεται στο αγαπημένο χαρτονόμισμα της ρωσικής μαφίας, των €500, δεν υπάρχει πουθενά στην Ευρώπη. Ούτε καν ως ανεκπλήρωτο σχέδιο κάποιου κορυφαίου Ευρωπαίου αρχιτέκτονα.
Πράγματι, εμείς οι οικονομολόγοι πλανώμαστε πλάνην οικτράν όταν θεωρούμε πως η αισθητική δεν έχει σχέση με την αξία ενός νομίσματος ή με τη φιλοσοφία που κρύβει η ετυμηγορία σχετικών λέξεων.
Είναι δυνατόν, αναρωτιόμαστε εύλογα, η ήπειρος με τη μεγαλύτερη πολιτιστική παραγωγή της Οικουμένης, με αρχιτεκτονική παράδοση που καθορίζει την παγκόσμια αισθητική, να αναθέτει σε κάποιους γραφίστες τον σχεδιασμό ανύπαρκτων, ανώδυνων, μέτριας ποιότητας και χαμηλής αισθητικής σχεδίων για να κοσμήσουν αυτά τα κοινά χαρτονομίσματα με τα οποία συναλλάσσονται οι κληρονόμοι μιας τόσο βαριάς αισθητικής κληρονομιάς; Κι όμως! Αυτό ακριβώς επέλεξαν οι ιθύνοντες της Κεντρικής «μας» Τράπεζας.
Γιατί; Ντρέπονται για την ευρωπαϊκή κληρονομιά; Όχι, δεν είναι επειδή ντρέπονται γι' αυτήν. Απλώς, η απόφασή τους να επιλέξουν την μπανάλ αισθητική ανύπαρκτων γεφυρών και αψίδων αντανακλά το κεντρικό πρόβλημα του ευρώ, που σήμερα η Ευρώπη το βιώνει στο πετσί της υπό τη μορφή της ατέρμονης κρίσης.
Το σκεπτικό τους ήταν απλό: αν επέλεγαν, παραδείγματος χάριν, να απεικονίσουν το Κολοσσαίο στο χαρτονόμισμα των €50, υπήρχε ο φόβος της Γερμανικής Κεντρικής Τράπεζας (της περίφημης Bundesbank) ότι το κοινό νόμισμα θα εντυπωνόταν στο μυαλό των χρηστών του, ιδίως εκτός Ευρώπης, ως ένα νόμισμα κοντά στην ιταλική λιρέτα – ένα νόμισμα πληθωριστικό, «μαλακό», με τάση υποτίμησης. Το ίδιο φοβήθηκαν και στην περίπτωση της απεικόνισης ενός από τα σαγηνευτικά αρχιτεκτονήματα που συρρέουν οι τουρίστες να δουν στη Βαρκελώνη. Ναι μεν θα ήταν πανέμορφο το χαρτονόμισμα των €100 εάν απεικόνιζε ένα από τα κτίρια του Γκαουντί, αλλά, όπως φοβήθηκαν οι της ΕΚΤ, οι Γερμανοί πολίτες μπορεί να ένιωθαν απαίσια να αντικαταστήσουν στο πορτοφόλι τους την αυστηρή αισθητική του μάρκου των 500 με ένα μοβ χαρτονόμισμα γεμάτο περίτεχνα σχέδια μεσογειακής αισθητικής.
Όσο για τον Παρθενώνα, την Ολυμπία, τον Ναό του Ποσειδώνα στο Σούνιο, τους Δελφούς, όταν έθεσα το ερώτημα σε άνθρωπο της ΕΚΤ, μεταξύ σοβαρού και αστείου, μου απάντησε: «Φαντάζεσαι να είχαμε τον Παρθενώνα στο χαρτονόμισμα των €50 και να έπρεπε να εκπαραθυρώσουμε την Ελλάδα από την ευρωζώνη;». Και όταν του επισήμανα ότι αυτό δεν τους εμπόδισε να τυπώσουν την ελληνική λέξη ΕΥΡΩ δίπλα στη λέξη EURO, τι νομίζετε ότι μου απάντησε;
«Άλλο η ελληνική γραφή, που αποτελεί μέρος της ευρωπαϊκής κουλτούρας, και άλλο μια εικόνα ελληνικού μνημείου. Η εικόνα, αντίθετα με τη γραφή, παραπέμπει στη μεσογειακή νωχελικότητα, ενώ το κείμενο, το αλφάβητο της αρχαίας Ελλάδας, μας ανήκει. Αν σας διώχναμε από την ευρωζώνη, το να κρατήσουμε τα γράμματα έψιλον, ύψιλον, ρο και ωμέγα είναι ok. Δεν θα ήταν, όμως, ok να κρατήσουμε στο νόμισμά μας μια εικόνα που να παραπέμπει στην Ελλάδα».
Είδατε αισθητικές ευαισθησίες οι κεντρικοί τραπεζίτες της Φρανκφούρτης;
Να γιατί κανένα ελληνικό, ιταλικό ή ισπανικό μνημείο δεν κοσμεί τα κοινά μας νομίσματα. Και από τη στιγμή που έτσι αποφάσισαν, ήταν προφανές ότι τους ήταν δύσκολο να απεικονίσουν τον εξαιρετικό καθεδρικό ναό της Κολωνίας ή κάποιο άλλο εξαίσιο βορειοευρωπαϊκό μνημείο – καθώς σε μια τέτοια περίπτωση θα ξεσηκώνονταν οι Ιταλοί, οι Ισπανοί, ακόμα και εμείς. Το αποτέλεσμα ήταν η αισθητική που γνωρίζουμε. Αυτά τα θλιβερά, ανώδυνα, χαρτονομίσματα που στερούνται οποιασδήποτε σχέσης με πραγματικά επιτεύγματα ευρωπαϊκής αισθητικής σχεδιάστηκαν ώστε να παραπέμπουν σε μια αυστηρή, βορειοευρωπαϊκή αισθητική. Η ελπίδα των Βορειοευρωπαίων κεντρικών τραπεζιτών ήταν πως οι χρήστες των νομισμάτων θα εκλάβουν την αυστηρότητα της αισθητικής τους ως προσομοιάζουσα στην προτεσταντική ηθική που συνάδει περισσότερο με «σκληρό» νόμισμα.
Όταν το 2000 εισήλθαμε με τυμπανοκρουσίες στο «κοινό» νόμισμα, λίγοι πρόσεξαν ότι ο ιός της κρίσης ήταν ήδη αποτυπωμένος στις εικόνες των χαρτονομισμάτων. Ότι ήδη είχε αποτυπωθεί στο DNA του νομίσματος η «εντολή» του περιορισμού της εντοπιότητας του νομίσματος στα ανατολικά του Ρήνου και βορείως των Άλπεων. Πως φαινόταν στα σχέδια που κοσμούσαν τα νομίσματα ακριβώς όπως, παρά την ανεξιθρησκία του αμερικανικού Συντάγματος, η αισθητική απεικόνιση του δολαρίου περιστρέφεται γύρω από τη φράση «In God we trust» («Εμπιστευόμαστε τον Θεό»).
Πράγματι, εμείς οι οικονομολόγοι πλανώμαστε πλάνην οικτράν όταν θεωρούμε πως η αισθητική δεν έχει σχέση με την αξία ενός νομίσματος ή με τη φιλοσοφία που κρύβει η ετυμηγορία σχετικών λέξεων. Όταν, παραδείγματος χάριν, ανέφερα πρόσφατα σε Αμερικανό συνάδελφο πως η γερμανική λέξη για το «χρέος» είναι η ίδια με τη λέξη για την «ενοχή» (Schuld) ή ότι οι γέφυρες, τα υδραγωγεία, τα κτίρια και οι αψίδες που απεικονίζονται στα ευρώ μας δεν υπάρχουν πουθενά στην Ευρώπη, ξέρετε τι μου απάντησε; «Τώρα καταλαβαίνω...».
Ώρα να καταλάβουμε κι εμείς.
Ώρα να διακρίνουμε τον πραγματικό συμβολισμό των νομισμάτων που περνούν καθημερινά από τα χέρια μας.
σχόλια