ΤheLastFire*

Ο σκηνοθέτης Κεν Ράσελ που πέθανε χθες στον ύπνο του σε ηλικία 84 ετών ήταν μια εντελώς ιδιοσυγκρασιακή καλλιτεχνική περίπτωση.

Γεννήθηκε στο Σαουθάμπτον και μεγάλωσε ανάμεσα σε έναν απόμακρο και νευρικό πατέρα και μια στοργική μητέρα η οποία τον έπαιρνε μαζί της στον τοπικό κινηματογράφο για να παρακουλουθήσουν ταινίες. Έκει ήταν  που ήρθε σε επαφή με αυτό που αργότερα ανέφερε ως μια από τις βασικές του επιρροές, το Die Nibelungen του Φριτζ Λανγκ.

Μετά τον πόλεμο ο ενήλικας πια Ράσελ δραστηριοποιήθηκε για λίγο καιρό ως φωτογράφος. Κάπου εκεί γνώρισε και τη πρώτη του γυναίκα την Shirley Ann Kingdom με την οποία ασπάστηκαν τον καθολικισμό, οποίος ως θρησκευτική κοσμοθεωρία κατέχει βασικό ρόλο στο έργο του (το 1973 σε δηλώσεις του βέβαια αποκύρηξε εκείνη τη πλευρά του).

Οι πρώτες του φιλμικές εργασίες γίνονται στην εκπομπή Monitor του BBC όπου σκηνοθετεί biopics (με την σημερινή ορολογία) μεγάλων μουσουργών  εγκαθιδρύοντας ίσως για πρώτη φορά αυτό το φιλμικό είδος που θα ονομάζαμε docu-drama. Χαρακτηριστικό του δείγμα από αυτές τίς εργασίες είναι το φιλμ που έφτιαξε για τον άγγλο μουσικό Elgar και το οποίο για τη εποχή που γυρίστηκε θεωρήθηκε πρωτοποριακό (υπάρχει ολοκληρο στο youtube).

Ακολούθησαν μια σειρά από πολύ ενδιαφέροντα ντοκυμαντέρ (όλα γύρω από καλλιτέχνες) μέχρι τη τρίτη του ταινία το 1969 το Women in Love που θεωρείται και η πρώτη του μεγάλη επιτυχία. Απο εκεί και πέρα αρχίζει να εγκαθιδρύει το φιλμικό στυλ που τον έκανε γνωστό, αυτό το εντελώς ιδιαίτερο μίγμα παραδοξότητας, θρησκευτικότητας, θεατρικογενούς παρωδίας και εικαστικού ντελίριου. Άλλοτε πετυχημένα και άλλοτε λιγότερο. Όπως έχει πει και ένας από τους μεγαλύτερους αμερικάνους κριτικούς, ο Ρότζερ Έμπερτ, υποκλινόσουν μπροστά στην οραματική διάθεση του Ράσελ αλλά πολλές φορές αυτή η διάθεση δεν έβρισκε στόχο (μερικές φορές δεν είχε καν μέσα στο ντελιρίο της). 

Η δεκαετία του 70 βέβαια ήρθε και κούμπωσε με την καλλιτεχνική εξτραβαγκάντζα του Ράσελ. Δεν είναι τυχαίο πως τα καλυτερά του έργα τα έκανε σε αυτή τη δεκαετία. Με αποκορύφωμα απο πλευράς καλλιτεχνικού αποτελέσματος αλλά και απήχησης το μιούζικαλ Tommy με την μουσική των Who.

Εγώ στον Ράσελ έχω την αίσθηση πως βρίσκω ένα μίγμα ευρωπαίου Όρσον Ουέλς σε συνδυασμό με την εικαστικότητα του Φελλίνι. Είχε κάτι bigger than life o Ράσελ και ως φιγούρα και ως έργο που δεν ήταν εύκολα αποδεκτό από τον περίγυρο της εποχής του. Και μια διάθεση να σκαλίζει παραδεδεγμένες αξίες και ταμπού με ένα τρόπο που δεν γινόταν εύκολα αντιληπτός.

Στα 80ς άρχισε η πτώση (και ταμειακά και καλλιτεχνικά). Ύστερα από την εμπορική επιτυχία του Altered States που σκηνοθέτησε το 1981 με πρωταγωνιστή τον Wiliam Hurt δεν κατάφερε να συντονιστεί καλλιτεχνικά με την εποχή που άλλαζε και που ζητούσε λιγότερο flamboyant δημιουργίες με έμφαση στα νεανικά target groups. To Crimes of Passion του 1984 ήταν μεγαλειώδης αποτυχία και εγκατέλειψε το Χόλυγουντ επιστρέφοντας στην Ευρώπη.

Το σινεμά του Ράσελ βασιζόταν στους πυλώνες της πίστης, του σεξ και της αναζήτησης της ταυτότητας σε συνδυασμό με μια πολύ δυνατή αίσθηση βρεττανικής παράδοσης. Δυστυχώς για αυτόν δε μπόρεσε να συντονιστεί από τα μέσα των 80ς και μετά με την καινούρια εποχή. Και ούτε με το να συμμετέχει στο Celebrity Big Brother πριν 2 χρόνια το κατάφερε. Στην ουσία επιχείρησε να ξανακάνει τη ξεχασμένη του περσόνα ορατή σε ένα ολοσδιόλου διαφορετικό μιντιακό σκηνικό και σε ένα εντελώς ξενό ως προς σε αυτόν κοινό (αλλά και να επωφεληθεί χρηματικά αφού λίγο καιρό πριν το σπίτι του είχε καεί σε πυρκαγιά)

Ο σκηνοθέτης υπάρχει μέσα στα κινηματογραφικά πράγματα για όσο καταφέρνει να εκφράζει διαχρονικά και να ανανεώνει τη σχέση του θεατή με το σινεμά. Μόλις ο κοινός τους μύθος αλλάξει γλώσσα αλλάζει και η σχέση συνήθως. Όσοι καταφέρνουν και ανανεώνονται επιζούν. Οι υπόλοιποι δεν χάνονται, όπως στη περίπτωση του Ράσελ, απλώς αδυνατίζει το επικαιρικό τους σήμα.

Μπορούμε να επιστρέφουμε όμως για πάντα σε όσα δημιούργησαν. Οι σκηνοθέτες μπορεί να χάσουν κάποια στιγμή την επαφή με τη πραγματικότητα. Ανθρώπινο. Οι ταινίες τους πότε.

 bonustrack

Απόσπασμα από τη συμμετοχή του στο σπονδυλωτό μουσικό φιλμ Aria του 1987 όπου 10 σκηνοθέτες επέλεξαν και σκηνοθέτησαν τις αγαπημένες τους άριες. Αν και οχι στη περίοδο ακμής του η σκηνοθετική του old master δεξιοτεχνία και η ανυπέρβλητη εικαστικότητά του είναι έκδηλη. 

H σκηνή της κηδειάς στο Mahler του 1974. 

Ήξερε να σκηνοθετεί μοναδικά τις ζωές

των μεγάλων μουσικών μύθων.

Σκηνή ανθολογίας.

Η περίφημη σκηνή με τα βουβάλια από τις "Ερωτευμένες Γυναίκες"

τη πρώτη του μεγάλη επιτυχία

Η "βλάσφημη" σκηνή της εξομολόγησης απο το εικονοκλαστικό και controversial για την εποχή του Devils του1971

O Tζακ Νίκολσον στο Tommy

H φαλλική σκηνή από τη Lisztomania

Altered States