Αριστούργημα από το 1964, τιμημένο με το μεγάλο βραβείο της επιτροπής στις Κάννες και με μια προχωρημένη για την εποχή υποψηφιότητα για Όσκαρ Σκηνοθεσίας. Ένας άντρας και μια γυναίκα σε ένα λάκκο από άμμο δοκιμάζουν τις αντοχές τους σε ένα φιλμ μοναδικής υφής που στοχάζεται πάνω στον ερωτισμό, το χρόνο και την εξουσία.
Βασισμένη στο ομότιτλο λογοτεχνικό έργο του Κόμπο Άμπε Γυναίκα στους αμμόλοφους, η ταινία του Τεσιγκαχάρα είναι ένας μακρύς, σκοτεινός, βασανιστικά εξοντωτικός απολογισμός της διαφωνίας και του ερωτισμού ανάμεσα σε έναν άντρα και μια γυναίκα, παγιδευμένων στον πυθμένα ενός αμμόλακκου που βρίσκεται σε μια απομονωμένη περιοχή.
Ξεκινάει με τον άντρα, έναν εντομολόγο που συλλέγει σκαθάρια στους αμμόλοφους, να οδηγείται σ' ένα κατάλυμα από άγνωστους ανθρώπους για να περάσει τη νύχτα. Τον εξαναγκάζουν να μπει σ' έναν αμμόλακκο, όπου βρίσκει τη μυστηριώδη γυναίκα που πρόθυμα του προσφέρει κρεβάτι και στέγη.
Αλλά την ώρα που ετοιμάζεται το άλλο πρωί να φύγει, διαπιστώνει ότι δεν μπορεί να βγει χωρίς σκάλα και ότι δεν υπάρχει κανείς πρόθυμος από εκείνους που τον είχαν ρίξει εκεί μέσα για να τον βοηθήσει.Η γυναίκα του λέει ότι είναι για πάντα εγκλωβισμένοι και ότι θα πρέπει να περιμένουν εκεί τον ερχομό των ανθρώπων που ζουν πάνω, οι οποίοι τους στέλνουν νερό και φαΐ σε περιορισμένες μερίδες.
Εξηγεί επίσης ότι έχει αναγκαστεί να ζει κάτω απ' αυτές τις συνθήκες. «Τον περασμένο χρόνο», λέει, «μια αμμοθύελλα κατάπιε τον άντρα μου και το παιδί μου».Κυρίως του τονίζει την αναγκαιότητα να δουλεύει σκληρά κάθε μέρα ώστε να απομακρύνει την άμμο που πέφτει στο λάκκο κατά τη διάρκεια της νύχτας.Ασφαλώς ο άντρας θυμώνει. Οργίζεται και αρνείται να βοηθήσει. Σιγά σιγά όμως αποδέχεται αυτήν τη δύσκολη κατάσταση.
Καθώς εξελίσσεται η ταινία, αρχίζει να συνηθίζει στο λάκκο και στο τέλος δεν θέλει να φύγει, όταν του δίνεται μια ευκαιρία να ξεφύγει.
Ο Τεσιγκαχάρα, στη δεύτερη ταινία του, μπαίνει στη θέση του επιστήμονα και εξερευνά την υφή του παράξενου τόπου, φτιάχνοντας ασπρόμαυρες συνθέσεις που κόβουν την ανάσα με την ποικιλία και τη δραματική τους ποιότητα. Άλλοτε σαν καταρράκτες άλλοτε σαν απειλητικό υλικό, απόκοσμο και διαβρωτικό, θαρρείς πως προσπαθεί να αποδείξει τη θεωρία της γυναίκας, η οποία υποστηρίζει πως η άμμος, αντίθετα από το άνυδρο παρουσιαστικό της, «προσκαλεί» το νερό.
Η αντίθεση της γονιμότητας με τη φαινομενικά στείρα ενασχόληση της πρωταγωνίστριας φωτίζεται βίαια και συναρπαστικά με τον απρόσμενο ερχομό του πρωταγωνιστή, ενός ανθρώπου που νομίζει πως έχει ανοιχτούς λογαριασμούς με τη μεγάλη πόλη αλλά στην ουσία κανείς δεν τον περιμένει να επιστρέψει σε αυτήν.
Χωρίς να το γνωρίζει, βρίσκεται στο στοιχείο του και με τη γυναίκα αυτή είναι σα να πλάστηκε ο ένας για τον άλλο και ένα καπρίτσιο της μοίρας τους έστειλε μαζί, στα έγκατα ενός κόσμου καταπιεστικού και αναπόφευκτου.
Σε πρώτη ανάγνωση, η Γυναίκα στους Αμμόλοφους είναι μια αλληγορία για το χρόνο και τον ερωτισμό. Προχωράει ωστόσο πιο πέρα. Οι κάτοικοι της απομακρυσμένης και προβληματικής επαρχίας αποφασίζουν φασιστικά για το μέλλον αυτής της γυναίκας και οποιουδήποτε περαστικού πέσει στα νύχια τους.
Οι όμηροι οφείλουν να δουλέψουν σκληρά στο λάκκο γιατί αν δεν το κάνουν σε καθημερινή βάση, τα διπλανά σπίτια κινδυνεύουν να υποχωρήσουν και η κοινότητα να καταρρεύσει. Ανάγκη, πόθος, υπακοή, παράνοια, αντίσταση γεννιούνται σε ένα φυσικό εργαστήριο και η παλέτα των συναισθημάτων εκδηλώνεται με τρόπο που από θαύμα δεν γίνεται ποτέ επαναλαμβανόμενος στα χέρια του Τεσιγκαχάρα.
Με σφιχτό μοντάζ και πρωτοποριακή ηχητική επένδυση (ατονική και εκρηκτική) από τον Τόρου Τακεμίτσου οι ποιητικές εμπνεύσεις του Ιάπωνα σκηνοθέτη δεν γλιστρούν σε φιλοσοφικούς πλατειασμούς. Αντίθετα, συγκεντρώνονται σε μια απλή ανταλλαγή διαλόγων και διαθέσεων από το ζευγάρι και αφηγούνται μια σχέση στην εξέλιξή της. Οι διαστάσεις της άμμου γίνονται αντικείμενο εξαντλητικής και ευφάνταστης εικαστικής και δραματουργικής εξερεύνησης, οργανική γλυπτική, αν σημειώσουμε πως ο πατέρας του ήταν ο θεμελιωτής της Ικεμπάνα στην Ιαπωνία.
Ενώ στον καυτό Λόρενς της Αραβίας η έρημος σε έκανε να διψάς, στη Γυναίκα στους Αμμόλοφους η αίσθηση είναι εντελώς διαφορετική: Μια λειτουργική σκέπη που περιβάλλει σαν ρευστός πλανήτης την ψυχή δυο ανθρώπων που τη φοβούνται και την προσκυνάνε και την τρυπά ανεξίτηλα. Ακόμη πιο δημιουργικά από το νερό στο σινεμά του Ταρκόφσκι.
Ο Τεσιγκαχάρα δεν είχε τη ευκαιρία ή τη πρόθεση να επαναλάβει το ιδίωμα και να το μετατρέψει σε μανιέρα. Φτάνει όμως μια ταινία για να αποδώσει ένα στοιχείο που μαζί με τη μυρωδιά γίνεται δύσκολα απτό, πόσω μάλλον «κινηματογραφίσιμο». Ένα σπουδαίο δείγμα καλλιτεχνικού νεωτερισμού, στριμωγμένο στο συρτάρι της παραγωγής μιας χώρας με πιο προβεβλημένα έργα άλλων δημιουργών, από τη δεκαετία των ρηξικέλευθων βημάτων στο παγκόσμιο σινεμά.
― Θοδωρής Κουτσογιαννόπουλος
