TO 1895 O Όσκαρ Ουάιλντ καταδικάστηκε σε δύο χρόνια καταναγκαστικά έργα με την κατηγορία της «παρά φύσιν ασέλγειας». Η δοκιμασία έβαλε ουσιαστικά τέλος στην καριέρα του, μείωσε τη ζωή του (πέθανε αυτοεξόριστος και άπορος στο Παρίσι το 1900 στα 46 του) και έκανε το όνομά του συνώνυμο της διαφθοράς για τουλάχιστον μια γενιά.
Σήμερα ο Ουάιλντ αποτελεί το κατεξοχήν πνεύμα της βικτωριανής λογοτεχνίας και το ιδανικό της queer αισθητικής – ένας υπερβατικός προβοκάτορας πέρα από έμφυλα στερεότυπα. Για τους περισσότερους σύγχρονούς του, ο Ουάιλντ κατέληξε να είναι ένα τέρας. Για εμάς, είναι ένα έμβλημα.
Αν όμως εξεταζόταν με τα σύγχρονα πρότυπα περί αρμόζουσας σεξουαλικής συμπεριφοράς, ομοφυλόφιλης ή ετεροφυλόφιλης, θα ήταν και πάλι τέρας. Ο Όσκαρ Ουάιλντ δεν πλάγιαζε μόνο με άντρες αλλά με «rent boys», με έφηβα αγόρια που μάζευε για σύντομες περιπτύξεις.
Ίσως θα έπρεπε να είμαστε λιγότερο δογματικοί όσον αφορά τους απόλυτους ορισμούς μας για το σωστό και το λάθος.
Κανείς όμως, ακόμη, δεν έχει απαιτήσει να βγει το έργο του «Η σημασία του να είσαι σοβαρός» από τη σχολική ύλη, γεγονός περίεργο ίσως αν αναλογιστεί κανείς την κατακραυγή που συνοδεύει σύγχρονους καλλιτέχνες όπως ο Γούντι Άλεν ή ο Κέβιν Σπέισι ή παλαιότερους όπως ο Πολ Γκογκέν που έκανε σεξ με τα έφηβα κορίτσια που χρησιμοποιούσε ως μοντέλα κατά τη διάρκεια της παραμονής του στην Ταϊτή.
Έχει κανείς την αίσθηση ότι ο Όσκαρ Ουάιλντ απαλλάσσεται και εξαιτίας του διαχρονικά ιδιοφυούς του πνεύματος αλλά κυρίως ίσως επειδή υπήρξε πρωτομάρτυρας ενός από τους πιο κρίσιμα ζητήματα της εποχής μας, που είναι τα δικαιώματα των ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων.
Η αναφορά στον σπουδαίο συγγραφέα και στοχαστή δεν έχει να κάνει με κάποια απόπειρα να «ακυρωθεί» ο ίδιος ή το έργο του, αλλά για να καταδείξει τα ασταθή κριτήρια με τα οποία κρίνουμε και κατακρίνουμε τον βίο και την πολιτεία «προβληματικών» δημιουργών.
Ποιες ακριβώς είναι οι αρχές που μας καθοδηγούν στην επιλογή των στόχων; Δεν είναι λίγοι όσοι εκφράζουν έντονες αντιρρήσεις για το πόσο είναι δόκιμος ή χρήσιμος ή υπαρκτός ο όρος «cancel culture» (κουλτούρα της ακύρωσης). Η προοδευτική παρόρμηση είναι να αρνηθεί κανείς ότι το φαινόμενο υπάρχει ή να δηλώσει ότι, αν υπάρχει, δεν μπορεί να είναι τόσο επικίνδυνο όσο η δεξιά, αντι-woke εκδοχή του – και σε κάθε περίπτωση, οι ακυρωμένοι σπάνια μένουν ακυρωμένοι.
Αυτή την ώρα ολοκληρώνει τα γυρίσματά της η 50ή ταινία του Γούντι Άλεν. Πριν από δύο χρόνια εγκαινιάστηκε μια νέα έκθεση με πορτρέτα του Γκογκέν, ενώ η Τζ.Κ. Ρόουλινγκ, η οποία έχει επικριθεί εντόνως για τα επικριτικά σχόλια της σχετικά με τα δικαιώματα των τρανς ατόμων, εξακολουθεί να πουλάει βιβλία με το καντάρι, και ένα νέο βιντεοπαιχνίδι με τον Χάρι Πότερ τα πάει περίφημα.
Αλλά είναι σα να χάνουμε το νόημα όταν λέμε ότι ακύρωση δεν σημαίνει καταστροφή. Μπορεί να μη σημαίνει απαραίτητα καταστροφή, σημαίνει όμως έντονο και διαρκές πλήγμα στη φήμη ενός δημιουργού. Τα αμαυρωμένα ονόματα και τα δυσφημισμένα έργα έχουν τον τρόπο να παραμένουν αμαυρωμένα και δυσφημισμένα.
Και το πράγμα γίνεται ακόμα πιο δύσκολο και άσχημο όταν ο στόχος είναι κάποιος αγαπημένος μας καλλιτέχνης, κάποιος ή κάποια που θεωρούμε δικό μας άνθρωπο. Αν πρέπει να ενσωματώσουμε μια κανονιστική ηθική στην πρόσληψη της τέχνης, τουλάχιστον ας τη στηρίξουμε σε μια επιστημολογική αυστηρότητα – στο να κάνουμε τη δέουσα επιμέλεια.
Οι ορδές του Twitter απαιτούν πολύ συχνά να αποκηρύξουμε τα είδωλά μας σε μια στιγμή, χωρίς δεύτερες σκέψεις, προτού ξεκαθαρίσει η θολούρα της φημολογίας και της αβεβαιότητας και γίνουν κατανοητά τα συμφραζόμενα. Έχουμε εξετάσει τα στοιχεία; Ίσως θα έπρεπε να είμαστε λιγότερο δογματικοί όσον αφορά τους απόλυτους ορισμούς μας για το σωστό και το λάθος. Θα μπορούσαμε επίσης να θυμηθούμε ξανά την ιδέα της «τέχνης για την τέχνη» – θα μπορούσαμε να επιτρέψουμε στον εαυτό μας να απολαύσει απλώς τον αισθησιασμό, την ομορφιά, τη φόρμα.
«Όλη η τέχνη είναι εντελώς άχρηστη», δήλωνε ο Ουάιλντ στον πρόλογο του «Ποτρέτου του Ντόριαν Γκρέι», ενώ σε μια διάλεξή του σημείωνε: «Η τέχνη δεν έχει κανένα νόημα εκτός από την ομορφιά της, κανένα μήνυμα εκτός από τη χαρά της».
Οποιοσδήποτε κριτικός που θα εξέφραζε σήμερα μια τόσο υπεροπτικά απολιτική άποψη για τη ζωή και την τέχνη θα ενοχλούσε πιθανώς τους πιο «ενάρετους» αναγνώστες του. Και ναι, ο Ουάιλντ είχε προσωπικό συμφέρον να προειδοποιεί ενάντια στην εισβολή της ηθικής στις δημιουργικές αναζητήσεις. Στην ακροαματική διαδικασία που οδήγησε στην καταδίκη του, οι δικηγόροι ανέφεραν το «Πορτρέτο του Ντόριαν Γκρέι» ως τεκμήριο του φαύλου χαρακτήρα του.
Είναι αδύνατο να διαχωρίσει κανείς τον εστετισμό ή τη ζωηρή και καίρια γραφή του από τον ρόλο του ως αντικομφορμιστή, και πρέπει να λάβουμε σοβαρά υπόψη μας την προειδοποίησή του για τις συνέπειες του θριάμβου της ηθικής επί της τέχνης: «Η τέχνη θα γίνει στείρα και η ομορφιά θα εξαφανιστεί από τη γη».
Πηγή: The Atlantic
