Το ακόλουθο κείμενο γράφτηκε με αφορμή αυτή την πρόσφατη ερώτηση. Εξέφρασα κι εκεί κάποιες σκέψεις σε διάφορα σκόρπια σχόλια, τις οποίες θέλησα να βάλω εν τέλει σε μια σειρά, και να τις εντάξω σε έναν κάπως ευρύτερο προβληματισμό μου, που προκύπτει από ορισμένες απόψεις που συναντώ συχνά.
Ο αρχικός προβληματισμός της γυναίκας που έκανε την ερώτηση είχε να κάνει με το αν θα βάφτιζε το παιδί της. Η Λένα καθώς και αρκετοί σχολιαστές θεώρησαν ότι, ως άθεοι, οι γονείς θα ήταν σωστό να μη βαφτίσουν το παιδί αλλά και να μην λαμβάνουν λαμπάδα από το νονό για κανένα από τα παιδιά. Κάποιοι σχολιαστές μάλιστα θεώρησαν ότι, ως άθεοι, είναι υποκριτικό να συμμετέχουμε με οποιοδήποτε τρόπο όχι μόνο σε θρησκευτικές τελετές, αλλά και σε γιορτές και έθιμα με θρησκευτική βάση, ακόμη και τελείως άσχετα με την Εκκλησία (όπως η ανταλλαγή δώρων τα Χριστούγεννα και το τσούγκρισμα αυγών το Πάσχα).
Όλη αυτή η κουβέντα μου θύμισε τις πρώτες δημόσιες συζητήσεις για τον ομόφυλο γάμο. (Waitfor it.) Οι τοποθετήσεις των ομοφοβικών ήταν αυτές που περίμενα. Αυτό που μου έκανε εντύπωση ήταν οι τοποθετήσεις ατόμων που ως επί το πλείστον εκτιμούσα (πχ. Νίκος Δήμου), και αντιτάχθηκαν στο ίσο δικαίωμα στο γάμο επειδή λέει ο γάμος είναι παρωχημένος θεσμός, το ζήτημα είναι να τον καταργήσουμε, εσείς μας λέτε να τον επεκτείνουμε;
Σε τέτοια κείμενα τα επιχειρήματα δεν ήταν (υποτίθεται τουλάχιστον) κατά των γκέι, αλλά κατά του γάμου. Των καταπιεστικών θρησκευτικών καταβολών, της κοινωνικά επιβεβλημένης μονογαμίας, της μικροαστικής αντίληψης που τον συνοδεύει κλπ. Και οι ομοφυλόφιλοι; Αυτοί ανάγονταν σε σύμβολο ουσιαστικά, σύμβολο αντίστασης στις μικροαστικές συνήθειες και τους παλιούς θεσμούς.
Και εκεί ενέκειτο η απορία μου: Μια στιγμή. Αν δηλαδή εγώ είμαι γυναίκα που της αρέσουν οι γυναίκες, γιατί δε μπορώ να είμαι απλώς αυτό; Γιατί πρέπει ο σεξουαλικός μου προσανατολισμός defacto να με καθιστά Μαριάν των δυνάμεων της ανατροπής, αιχμή του δόρατος που μπήγεται στην καρδιά του μικροαστισμού; Μπορεί φυσικά να θέλω όντως να ανατρέψω την καθεστηκυία τάξη πραγμάτων, αλλά είμαι και υποχρεωμένη; Δε μπορώ απλώς να θέλω να τη μετουσιώσω για να την κάνω δικαιότερη και να μπορέσω να ενταχθώ στους κόλπους της; Το να είμαι λεσβία γιατί με κάνει εξ ορισμού αντισυμβατική, και δη με τον πλέον σχηματικό τρόπο; Αν δεν είμαι έτσι σαν άνθρωπος δηλαδή; Με το στανιό επαναστάτρια;
Νιώθω ότι αυτοί οι άνθρωποι ξεχνούν ότι το να είσαι γκέι είναι απλώς κάτι που είσαι, όχι κάτι που επέλεξες για να μπεις στη μύτη του συντηρητικού μπαμπά σου.
Κάπως έτσι νιώθω κι εγώ με την αθεΐα.
Δεν είναι ακριβώς κάτι που επέλεξα, και οπωσδήποτε δεν είναι κάτι που επέλεξα για να δείχνω cool και edgy. Η αθεΐα είναι απλώς κάτι που νιώθω. Για την ακρίβεια, κάτι που δεν νιώθεις. Απλώς δεν πιστεύω ότι υπάρχει Θεός. Αυτά που πείθουν άλλους, και δικαίωμά τους, εσένα δεν με πείθουν για την ύπαρξή του. Αυτό. Τα άλλα είναι απλώς η λογική συνέχεια αυτής της ίδιας μη-πίστης: Αν δεν υπάρχει Θεός, προφανώς δεν μεταδίδεται Θεία Χάρη με τη μετάληψη, τη βάπτιση, τον αγιασμό κλπ.
Δεν είναι κάτι που επέλεξα για να δείχνω cool και edgy. Η αθεΐα είναι απλώς κάτι που νιώθω. Για την ακρίβεια, κάτι που δεν νιώθεις. Απλώς δεν πιστεύω ότι υπάρχει Θεός.
Ως εκ τούτου, το να χαρακτηρίσεις κάποιον μη-αληθινό άθεο, γιαλατζί άθεο κλπ. πιστεύω ότι είναι άνευ νοήματος, με μόνη εξαίρεση αν εννοείς ότι μέσα στην καρδιά του πιστεύει στο Θεό, αλλά ψευδώς υποστηρίζει ότι δεν πιστεύει, αποσκοπώντας μάλλον σε κάποιο όφελος: στην αποδοχή από κάποια συγκεκριμένη ομάδα; στη δημιουργία ενός κουλ αντισυμβατικού προφίλ; Αλλά και πάλι, επαναλαμβάνω: πρέπει και να θεωρείς ότι μέσα του πιστεύει, και παριστάνει τον άθεο στα ψέματα. (Κάτι σαν κρυπτοχριστιανός απ’την ανάποδη.) Αυτό και μόνο συνιστά ένα άθεο «γιαλατζί».
Γιατί αν το πάμε σε θέμα αρχών, αντιλήψεων και ιδεολογίας, η φράση «ένας πραγματικός άθεος δεν θα…» απλώς δεν έχει καμιά νόημα. Γιατί οι άθεοι δεν είναι ομάδα, δεν είναι δόγμα, δεν υπάρχει καμιά καθολικά αναγνωρισμένη «αθρησκευτική» αρχή που να τους εκπροσωπεί (πόσο μάλλον να τους θέτει κανόνες, υποχρεώσεις και περιορισμούς).
Ένας άθεος μπορεί να είναι ομοφοβικός, μισογύνης και ρατσιστής. Πιθανότατα δεν είναι ομοφοβικός, μισογύνης και ρατσιστής επειδή είναι άθεος, αλλά ούτε και τον εμποδίζει η αθεΐα να είναι όλα αυτά. Μπορεί να είναι αλτρουιστής και αλληλέγγυος. Ούτε αυτό σχετίζεται με το αν είναι άθεος.
Αντιθέτως, ένας χριστιανός, μουσουλμάνος ή ινδουιστής (όχι κάποιος που πιστεύει αόριστα στο Θεό χωρίς να ασπάζεται κάποιο δόγμα) αυτομάτως τοποθετεί εαυτόν εντός ενός πλαισίου. Ακόμη κι αν απορρίψουμε την σκληροπυρηνική στάση που υποστηρίζει ότι ένας πιστός υποχρεούται να τιμά των σύνολο των επιταγών του ιερού του βιβλίου (όλα σχεδόν τα δόγματα έχουν κάποιο σύνολο ιερών γραφών), ένας πιστός πρέπει αν μη τι άλλο να τηρεί ένα μίνιμουμ κανόνων/να ασπάζεται ένα μίνιμουμ αρχών. Ακόμη λοιπόν κι αν διαφωνήσουμε σχετικά με το αν ένας «πραγματικός χριστιανός» θα έπρεπε να τηρεί όλες τις νηστείες, σίγουρα όλοι (άθεοι και ένθεοι) θα συμφωνήσουμε ότι ένας «πραγματικός χριστιανός» δεν σκοτώνει γιαγιάδες για να τους κλέψει τη σύνταξη και δεν βιάζει παιδάκια. Ένας άθεος, αντιθέτως, που θα τα κάνει αυτά, μπορεί να είναι σίχαμα και βάρος της γης, αλλά δεν είναι περισσότερο ή λιγότερο άθεος.
Άρα ο άθεος κάνει ότι γουστάρει κι έχει να αντιμετωπίσει μόνο το Νόμο, ενώ ο θρησκευόμενος πρέπει να τηρεί επιπλέον κανόνες και περιορισμούς; Εμμμ… ΝΑΙ! Ναι, ακριβώς.
Ο πιστός δεν ακολουθεί την πίστη του για να μπει στη μύτη των άθεων, σωστά; Ούτε παρά τη θέλησή του (αν όντως πιστεύει και δεν το κάνει επειδή η αποστασία τιμωρείται με εκτέλεση). Πιστεύει στην πνευματική διάσταση αυτών των κανόνων, και περιμένει συγκεκριμένα πράγματα από την τήρησή τους (ψυχική γαλήνη, ηθική ικανοποίηση, σωτηρία από το αιώνιο πυρ, μετά θάνατον ζωή, μια θέση στον παράδεισο κ.λπ.). Δεν του θέτουμε οι υπόλοιποι τους περιορισμούς, μόνος του τους αποδέχεται και τους τηρεί με ένα συγκεκριμένο σκοπό/ελπίδα.
Ο άθεος πάλι δεν έχει κάτι να προσδοκά. Δεν υπάρχει κάποια θεία δύναμη που θα τον κρίνει για το αν είναι αρκετά καλός άθεος. Ούτε εκπροσωπεί, ούτε πρεσβεύει αυτομάτως κάτι. Μπορεί να είναι νομοταγής, μπορεί επίσης να έχει προσωπικό κώδικα ηθικής, να ακολουθεί ένα σύστημα αξιών, αλλά όλα αυτά δεν εκπορεύονται από την αθεΐα του. Ίσως εκπορεύονται από ένα ιδεολογικό σύστημα που συνδέεται με τον υλισμό, όπως πχ. ο κομμουνισμός, αλλά τότε αυτές είναι κομμουνιστικές αρχές, όχι «αθεϊστικές». Ίσως απλώς ενστερνίζεται το σύστημα αξιών της κοινωνίας στην οποία μεγάλωσε – η ειρωνία σ’αυτό είναι ότι πολλές από αυτές τις αρχές είναι εμπνευσμένες από θρησκευτικές αντιλήψεις. Ίσως τέλος να έχει ως μπούσουλα έναν φιλόσοφο, έναν διανοούμενο. Και πάλι, πρόκειται για προσωπική επιλογή, αφού η αθεΐα δεν είναι δόγμα και ο, ας πούμε, Dawkins δεν είναι ο Προφήτης της.
Ο άθεος πάλι δεν έχει κάτι να προσδοκά. Δεν υπάρχει κάποια θεία δύναμη που θα τον κρίνει για το αν είναι αρκετά καλός άθεος. Ούτε εκπροσωπεί, ούτε πρεσβεύει αυτομάτως κάτι.
Αν λοιπόν κάποιος υποστηρίζει από μόνος του ότι είναι η Πασιονάρια της αθεΐας, ένας αντιθρησκευτικός απόστολος που έχει αναλάβει τη διάδοση των αθεόφοβων ιδεωδών, τότε ας τον ανακρίνουμε για τη στάση του απέναντι σε βαφτίσεις και πασχαλινά τσουρέκια. Αν όμως κάποιος απλώς δεν πιστεύει, και δεν ζητάει κάποιο παράσημο (λογικής; αντισυμβατικότητας; μαγκιάς;) μόνο και μόνο επειδή είναι άθεος, μπορούμε απλώς να μη νοιαζόμαστε τι κάνει (εκτός αν βλάπτει τους υπολοίπους);
Μπορεί ένα άθεο ζευγάρι να παντρεύεται, και οι γονείς τους να είναι όλοι θρησκευόμενοι ή τέλος πάντων μανιακοί της παράδοσης. Αν κάνουν θρησκευτικό γάμο επειδή το ζητούν οι γονείς τους, πείτε τους καταπιεσμένους που δεν έχουν κάνει την επανάστασή τους, μην τους πείτε «και καλά άθεους». Το να είσαι άθεος δεν σε υποχρεώνει να είσαι λιγότερο ευαίσθητος στα δάκρυα του μπαμπά σου, δεν σε ατσαλώνει απέναντι στον ψυχολογικό εκβιασμό της μαμάς σου. Αν αντέχεις να πηγαίνεις κόντρα στις κοινωνικές πιέσεις, μπράβο, αυτό σε κάνει δυναμικό, ανεξαρτητοποιημένο, απογαλακτισμένο και ατσάλινο χαρακτήρα, αλλά δε σε κάνει πιο άθεο ή καλύτερο άθεο ή αληθινότερο άθεο. Κάποιος που δε μπορεί να βάλει όρια στους γονείς του για το αν πρέπει να τους βλέπει κάθε Κυριακή, θα κάνει ακριβώς το ίδιο κι όταν θα τον πιέσουν να κάνει γάμο σε εκκλησία. Το ένα δεν είναι λιγότερο ντροπιαστικό από το άλλο.
Α, κι αν θες το θρησκευτικό γάμο για τα φουστάνια και τους ανθοστολισμούς και το μπούγιο, αυτό μπορεί να σε κάνει θύμα της γκλαμουριάς και του φαίνεσθαι ή μικροαστό ή μεγαλοαστό ή δεν ξέρω τι, αλλά όχι, ούτε αυτό σε κάνει λιγότερο άθεο. Εκτός αν εννοούμε ότι θα μπεις στην εκκλησία έχοντας στο νου σου μόνο τι ωραία που δείχνεις με το κρινολίνο, και ξαφνικά εκεί που κάνεις νόημα στο φωτογράφο να σε πάρει από το καλό προφίλ, παίρνει τ’αυτί σου «τα λόγια του παπά» και πέφτουν από τα μάτια σου τα λέπια σαν τον Σαούλ/Παύλο και βλέπεις το φως το αληθινό και η ψυχή σου πλημμυρίζει από τη Θεία Χάρη. Αν δεν εννοούμε αυτό, τότε όχι, ούτε αυτό σε κάνει λιγότερο άθεο.
Αυτά όσον αφορά σημαντικές τελετές ορόσημα. Τώρα όσον αφορά ετήσια έθιμα και παραδόσεις με τα οποία ανατραφήκαμε και τα έχουμε συνδέσει με πλήθος εξωθρησκευτικών (σχεδόν αποκλειστικά εξωθρησκευτικών, τολμώ να πω) εμπειριών, δεν νομίζω ότι χρειάζεται καν ιδιαίτερη ανάλυση. Και η αργία της Κυριακής για θρησκευτικούς λόγους ξεκίνησε, να δουλεύουμε τις Κυριακές οι άθεοι; Οι εργαζόμενοι έχουν ανάγκη για ξεκούραση και αναψυχή κάθε βδομάδα, ε διάλεξαν τη μέρα που μπορείς να πας και στην εκκλησία. Έτσι έγινε ουσιαστικά και με τα Χριστούγεννα και το Πάσχα. Είναι απλώς μια αφορμή για να μοιραστείς στιγμές με τους δικούς σου. Αν όλο σου το σόι είναι στο πασχαλινό τραπέζι, εσύ δε θα πας; Όπως είπα πριν, η αθεΐα δεν σε κάνει να αγαπάς λιγότερο τη μαμά σου ή τα ξαδέλφια σου.
Ή μήπως επιτρέπεται να πας, αρκεί να διαχωρίσεις σαφώς τη θέση σου; «Χριστός Ανέστη! – Παραμύθια.» «Έλα να τσουγκρίσουμε! – Παρακαλώ, δε θα ’θελα.» «Να σου βάλω αρνί; – Αρνούμαι να τιμήσω το έθιμο που αντλεί τις ρίζες του στην Έξοδο των Ισραηλιτών από την Αίγυπτο και στη συνέχεια συνδέθηκε με τον χαρακτηρισμό του Ιησού ως Αμνού του Θεού. Έφερα ταπεράκι με μουσακά απ’ το σπίτι.» Μια ωραία ατμόσφαιρα, που λέμε…
Και, μιας που μίλησα για οικογένειες, κάτι τελευταίο. Εγώ παιδιά δεν έχω και δε θέλω (το ξέρετε, σας έχω πρήξει). Λόγω μάλιστα αυτού, φοβάμαι μήπως ενίοτε είμαι υπερβολικά αυστηρή με τους γονείς, απαιτώντας από αυτούς ένα επίπεδο ικανότητας στην ανατροφή στο οποίο αναρωτιέμαι αν εγώ η ίδια θα ανταποκρινόμουν. Είμαι δηλαδή από αυτούς που θα πουν «πείτε και κάνα όχι», «μην κακομαθαίνετε τα παιδιά», «καλό είναι να μαθαίνουν ότι υπάρχουν όρια, ότι δεν γυρίζει ο κόσμος γύρω τους». Αλλά ρε παιδιά, ρε παιδιά… Τους εαυτούς σας δεν τους θυμάστε μικρούς;
Μιλώντας πάντα για Ελλάδα (και όχι για κάποιον που μεγαλώνει τα παιδιά του μακριά από τις επιρροές της ελληνικής πραγματικότητας): Θα ακούσει το παιδάκι όλους τους φίλους του να μιλάνε για το χριστουγεννιάτικο δέντρο στο σπίτι τους. Για τη λαμπάδα που έφερε η νονά. Για τον αετό που πέταξαν την Καθαρά Δευτέρα. Για τα δώρα που πήραν. Και θα γυρίσω εγώ ο γονιός να του πω «εμείς δεν συμμετέχουμε σ’αυτά τα πανηγυράκια γιατί είμαστε πιστοί στις αρχές μας»; Δεν είναι κακομαθησιά αυτό βρε παιδιά, δεν είναι πειθαρχία και όρια, είναι ένα συνεχές μαρτύριο. Αν είναι ποτέ δυνατόν. Θα κάνω το παιδί να νιώθει μειονεκτικά, να νιώθει στερημένο, να νιώθει εκτός ομάδας χωρίς να είναι επιλογή του, χωρίς να μπορεί να είναι επιλογή του, για τις δικές μου τις αρχές; Ξέρει το 5χρονο και το 10χρονο αν πιστεύει, συλλαμβάνει καν την έννοια του Θεού για να την απορρίψει κιόλας; Να μιλούσαμε και για τίποτα βλαβερό να το καταλάβω, αλλά θα πάθει κάτι το παιδί να πιάσει ένα στολισμένο κερί; Ναι, ναι, το δώρο θέλει, δεν το ζητάει για πνευματική ανάταση, το δωράκι θέλει. Παιδί είναι. Ναι πρέπει να μάθουν να ελέγχουν τις επιθυμίες τους τα παιδιά, αλλά ας ακούσουν το «όχι» τις υπόλοιπες 100 φορές που πιθανότατα θα πουν «Μαμά θέλω», «Μπαμπά θα μου πάρεις». Πρέπει να τους πούμε το «όχι» τη δεδομένη στιγμή που όλα ή σχεδόν όλα τα άλλα παιδάκια γύρω τους ακούνε το «ναι»;
Αυτά είχα να πω. Συγγνώμη για το ανοικονόμητο κείμενο.
_____________
Το άρθρο δημοσιεύτηκε στην Α,μπα ΕΔΩ, με πλήθος σχολίων. Μπορειτε να σχολιάσετε και εσείς.
σχόλια