Ο πρώτος στον χώρο του ροκ που άρχισε να σπάζει κιθάρες ήταν ο Pete Townshend, επηρεασμένος από τον πρωτοποριακό καλλιτέχνη Gustav Metzger.
Ο Metzger, από το 1959, κατέστρεφε αντικείμενα και διάφορα υλικά (τα έσπαζε, τα έκαιγε ή ακόμη τα ανατίναζε) για να δημιουργεί πίνακες και γλυπτά η να κάνει συμβολικές παραστάσεις (performances).
Όταν το 2017, ο τεράστιος αυτός καλλιτέχνης πέθανε, ο Pete Townshend αποχαιρετώντας τον, είπε: «Ο Gustav Metzger δίδασκε πως ο καλλιτέχνης θα πρέπει να σταματήσει να δημιουργεί "όμορφη" τέχνη. Η τέχνη θα πρέπει, αντίθετα, να αναπαριστά τον τρόπο που καταστρέφουμε τον κόσμο μας. Γι' αυτό κι εγώ, ακολουθώντας τον κατά γράμμα, άρχισα να σπάζω κιθάρες».
Τα Καταστροφικά Έργα έστρεφαν το βλέμμα σε αυτό που ήταν κάτω από την επιφάνεια και ήταν κρυμμένο. Χρησιμοποιούσαν τη φθορά, αλλά όχι για να φθείρουν.
Ο Gustav Metzger δεν ήταν ο μόνος που έβλεπε την καταστροφή ως πράξη δημιουργίας. Τον Σεπτέμβριο του 1966, πάνω από 100 εικαστικοί και ποιητές, από 18 χώρες, συγκεντρώθηκαν στο Λονδίνο για ένα συμπόσιο που είχε διοργανώσει ο Gustav Metzger, υπό τον τίτλο DIAS (Destruction In Art Symposium).
Το συμπόσιο μελετούσε τις τεχνικές της καταστροφής και προσπαθούσε να ορίσει πότε μία καταστροφή αποτελεί καλλιτεχνική δημιουργία. Στο πλαίσιο αυτού του συμποσίου έγιναν εκθέσεις και «καταστροφικές παραστάσεις» σε πολλά μέρη του Λονδίνου. Σε μία από αυτές, οι καλλιτέχνες Raphael Ortiz και Paul Pierrot κομμάτιασαν με τσεκούρια ένα πιάνο.
Με κανόνες σχεδόν συνωμοτικούς, και όχι φυσικά με την άδεια της αστυνομίας, τον Σεπτέμβριο του 1966 εξελίχθηκε ένα πολύμορφο και πολυσήμαντο καλλιτεχνικό γεγονός, βασικό κεφάλαιο πια, στην Ιστορία της Τέχνης.
Καταστράφηκαν πιάνα, κάηκαν βιβλία και πίνακες, προκλήθηκαν ανατινάξεις και έγιναν τελετές που στόχευαν να καταδείξουν τον καταστροφικό παραλογισμό του πολέμου, του φασισμού, της υποκρισίας, και ό,τι άλλου απειλούσε (και συνεχίζει να απειλεί) να γίνει βραχνάς καθυπόταξης του ανθρώπου.
Θα πρέπει να διευκρινίσουμε ότι η λέξη «καταστροφή» για όλους τους καλλιτέχνες που αποτέλεσαν την ομάδα του DIAS δεν είχε μόνο την έννοια της φθοράς. Περισσότερο είχε την αρχαιοελληνική σημασία: καταστρέφω, στρέφω το άνω προς τα κάτω, όπως όταν αδειάζω μπουκάλι.
Τα Καταστροφικά Έργα έστρεφαν το βλέμμα σε αυτό που ήταν κάτω από την επιφάνεια και ήταν κρυμμένο. Χρησιμοποιούσαν τη φθορά, αλλά όχι για να φθείρουν.
Πολλά έργα της ομάδας του DIAS ήθελαν να στρέψουν το βλέμμα στην καταστροφή του πολέμου του Βιετνάμ, άλλα όμως, όπως της Yoko Ono που συμμετείχε στο συμπόσιο, έστρεφαν το βλέμμα στην καταστροφή που προκαλεί η ψευδαίσθηση της διαφοράς ανάμεσα στους ανθρώπους.
Η Yoko Ono, μιλώντας στο συμπόσιο, είπε: «Για μένα, αν δύο που διαφωνούν βγάλουν τα ρούχα τους, κάνουν ένα καταστροφικό καλλιτεχνικό έργο». Την ίδια καταστροφική σκέψη εμφάνισε αργότερα στο τραγούδι της «We are all water», στον δίσκο «Some Time in New York City» του John Lennon: οι άνθρωποι είναι ουσιαστικά ίδιοι, πέρα από τις φαινομενικές διαφορές τους.
Η διαφορά αυτών των καταστροφικών έργων από άλλα έργα τέχνης που περιγράφουν μια καταστροφή, όπως για παράδειγμα η «Γκουέρνικα» του Πικάσο, είναι πως τα έργα των DIAS δεν καταδεικνύουν μόνο την καταστροφή, αλλά τη χρησιμοποιούν ως μέσο έκφρασης, όπως ο Πικάσο χρησιμοποιούσε τα πινέλα.
Στις 10 Σεπτεμβρίου του 1966, ο Γερμανός καλλιτέχνης Werner Schreib, σε ένα οικόπεδο του Λονδίνου, πραγματοποίησε την καταστροφική performance με τίτλο «Ο Θάνατος του Λούκουλου».
Τοποθέτησε σε τρίποδο πίνακα φωτογραφία του Γερμανού καγκελάριου Ludwig Erhard. Απευθυνόμενος στους παρευρισκόμενους, μίλησε για τον ρόλο του Erhard στην εμπλοκή της Γερμανίας στον πόλεμο του Βιετνάμ. Κάποια στιγμή, βγάζοντας έναν μεγεθυντικό φακό, είπε: «Για να δούμε όμως καλύτερα τον πραγματικό χαρακτήρα του πολιτικού άντρα».
Ο φακός, συγκέντρωσε τις ακτίνες του ήλιου, καίγοντας την φωτογραφία του Γερμανού καγκελάριου. Η όλη παράσταση ήταν μία αντιπολεμική διαμαρτυρία και ο «χαρακτήρας» που συμβολικά αποκάλυπτε η πυρογραφία-πορτρέτο ήταν η φωτιά του πολέμου.
Ο John Latham παρουσίασε τις τελετές της φωτιάς, δηλαδή καψίματα πύργων από βιβλία. Οι πύργοι ονομάστηκαν «Skoob Towers» (Skoob, η ανάποδη γραφή του Books) και καίγονταν σε επιλεγμένα μέρη.
Σε μια τελετή, έξω από το Βρετανικό Μουσείο, ο Latham έκαψε τους 12 τόμους της σειράς «Metropolitan Seminars in Art», θέλοντας να πει πως σε έναν κόσμο που επιτρέπει τον πόλεμο στο Βιετνάμ, που επιτρέπει πυρηνικούς εξοπλισμούς, που επιτρέπει την εξαθλίωση, δεν του αξίζει να έχει βιβλία για τέχνη.
Η πράξη θύμιζε τα καψίματα βιβλίων των ναζί, αλλά είχε εντελώς διαφορετική σημασία. Οι ναζί έκαιγαν τα «κακά» βιβλία που δεν έπρεπε να υπάρχουν στον «καλό» κόσμο τους. Ο John Latham έκαιγε τα καλά βιβλία γιατί δεν άξιζε να τα έχει ένας κακός κόσμος.
Οι δράσεις των DIAS, δεν μπορούσαν να γίνουν εύκολα κατανοητές και πολλοί δημοσιογράφοι της εποχής τις χαρακτήρισαν παράλογες, ακόμη και βάρβαρες.
Υπήρξαν και καλλιτέχνες που εξέφρασαν αντιρρήσεις, αλλά πολλοί γοητεύτηκαν, και ανάμεσα σε αυτούς και ο Jimi Hendrix, ο οποίος βρισκόταν τότε στο Λονδίνο. Έντονα επηρεασμένος από όσα είδε, άντλησε έμπνευση ώστε να προσθέσει στις συναυλίες του τελετές της φωτιάς. Διάσημη είναι η φωτογραφία του Ed Caraeff που δείχνει τον Hendrix να έχει βάλει φωτιά στην κιθάρα του, στο Monterey International Pop Festival τον Ιούνιο του 1967.
Η καταστροφή ως πράξη δημιουργίας ή διαμαρτυρίας ορίζεται κυρίως με την ομάδα του DIAS. Μέχρι σήμερα, πολλοί καλλιτέχνες, γνωρίζοντες ή όχι όσα συνέβησαν τον Σεπτέμβρη του 1966 στο Λονδίνο, συνεχίζουν με παρόμοιες τεχνικές. Ένα σχετικά πρόσφατο και από τον ελληνικό χώρο παράδειγμα, το βιντεοκλίπ που ανέβασε στο YouTube ο Δημήτρης Μητσοτάκης.
Ο τραγουδοποιός είχε την ιδέα να χρησιμοποιήσει την καταστροφή ως συμβολική διαμαρτυρία. Εμφανίζεται ο ίδιος στο βίντεο του τραγουδιού του «Δεν χωράμε όλοι» να καίει φωτογραφίες σημαντικών Ελλήνων και ιστορικών προσώπων.
Το νόημα είναι πως η Ελλάδα καίει τις αξίες της, αλλά φαίνεται πως δεν έγινε από όλους κατανοητό και κάποιοι του έστειλαν απειλητικά μηνύματα.
Δημήτρης Μητσοτάκης - Δεν χωράμε όλοι
σχόλια