Το 1915 οι ηγέτες της Τουρκίας έθεσαν σε εφαρμογή ένα σχέδιο για να «εξαφανίσουν» τον πληθυσμό των Αρμένιων που ζούσε στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Αν και οι αριθμοί ποικίλλουν, οι περισσότερες πηγές συμφωνούν ότι υπήρχαν περίπου 2 εκατομμύρια Αρμενίων στην Οθωμανική Αυτοκρατορία κατά τη στιγμή της σφαγής.
Μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 1920, όταν οι σφαγές και ο εκτοπισμός ολοκληρώθηκαν, 1,5 εκατομμύριο Αρμένιοι της Τουρκίας ήταν νεκροί και πολλοί περισσότεροι απομακρύνθηκαν βίαια από τη χώρα. Σήμερα, οι περισσότεροι ιστορικοί αποκαλούν το συμβάν γενοκτονία, μια προμελετημένη και συστηματική εκστρατεία για την εξόντωση ενός ολόκληρου λαού.
Ωστόσο, η τουρκική κυβέρνηση δεν αναγνωρίζει το τεράστιο μέγεθος αυτών των γεγονότων. Παρά την πίεση από τους Αρμένιους και τους υποστηρικτές της κοινωνικής δικαιοσύνης σε όλο τον κόσμο, εξακολουθεί να είναι παράνομη στην Τουρκία οποιαδήποτε συζήτηση γύρω από τα γεγονότα αυτής της εποχής.
Χιλιάδες Αρμένιοι τότε πνίγηκαν σε ποτάμια, έπεσαν από γκρεμούς, σταυρώθηκαν και κάηκαν ζωντανοί. Για ένα χρονικό διάστημα μάλιστα, η τουρκική ύπαιθρος ήταν γεμάτη με πτώματα Αρμενίων.
System of a down-Armenian Genocide
Οι ρίζες της Γενοκτονίας: Η Οθωμανική Αυτοκρατορία
Οι Αρμένιοι ζούσαν ειρηνικά στην περιοχή του Καυκάσου της Ευρασίας για περισσότερα από 3.000 χρόνια. Το βασίλειο της Αρμενίας ήταν αρχικά μια ανεξάρτητη οντότητα (στην αρχή του 4ου αιώνα μ.Χ. είχε γίνει η πρώτη χώρα στον κόσμο που έκανε τον χριστιανισμό επίσημη θρησκεία), αλλά ως επί το πλείστον, ο έλεγχος της περιοχής πήγαινε από τη μία αυτοκρατορία στην άλλη. Κατά τη διάρκεια του 15ου αιώνα, η Αρμενία άρχισε να απορροφάται από την πανίσχυρη Οθωμανική Αυτοκρατορία.
Οι Οθωμανοί άρχοντες, όπως και οι περισσότεροι από τους υπηκόους τους, ήταν μουσουλμάνοι. Επέτρεπαν σε θρησκευτικές μειονότητες, όπως οι Αρμένιοι να διατηρήσουν κάποια αυτονομία, ωστόσο τους θεωρούσαν «άπιστους», ενώ η μεταχείρισή τους ήταν άνιση και άδικη.
Για παράδειγμα, οι χριστιανοί έπρεπε να πληρώνουν υψηλότερους φόρους από τους μουσουλμάνους, ενώ είχαν πολύ λίγα πολιτικά και νομικά δικαιώματα.
Παρά τα εμπόδια όμως, η αρμένικη κοινότητα άνθισε κάτω από την οθωμανική κυριαρχία. Είχαν την τάση οι Αρμένιοι να είναι πιο μορφωμένοι και πλουσιότεροι από τους Τούρκους γείτονες τους, οι οποίοι με τη σειρά τους, δυσανασχετούσαν με αυτή την ευημερία τους.
Αυτή η δυσαρέσκεια άρχισε να επιδεινώνεται από τις υποψίες ότι οι χριστιανοί Αρμένιοι θα είναι πιο πιστοί στις χριστιανικές κυβερνήσεις (δηλαδή στους Ρώσους, οι οποίοι μοιράζονταν τα ασταθή σύνορα με την Τουρκία), από ό, τι θα ήταν στο Οθωμανικό χαλιφάτο.
Η καχυποψία των Τούρκων προς τους Αρμένιους αυξήθηκε περισσότερο όταν κατέρρευσε η Οθωμανική Αυτοκρατορία. Στα τέλη του 19ου αιώνα, ο δεσποτικός Τούρκος Σουλτάνος Αμπντούλ Χαμίντ ο δεύτερος -ο οποίος είχε εμμονή με την πίστη πάνω απ 'όλα, ενώ είχε εξαγριωθεί και από την εκκολαπτόμενη εκστρατεία των Αρμενίων για να κερδίσουν βασικά πολιτικά δικαιώματα- δήλωσε ότι θα λύσει το «αρμενικό ζήτημα» άπαξ και δια παντός.
«Θα τους τακτοποιήσω σύντομα αυτούς τους Αρμένιους», είπε σε έναν δημοσιογράφο το 1890. «Θα τους δώσω τέτοιο χαστούκι, που θα τους κάνει να... παραιτηθούν από τις επαναστατικές φιλοδοξίες τους.»
Η πρώτη σφαγή των Αρμενίων
Μεταξύ 1894 και 1896, αυτό το «χαστούκι» πήρε τη μορφή ενός κράτους με κυρώσεις τύπου πογκρόμ. Σε απάντηση της μεγάλης κλίμακας διαμαρτυρίας των Αρμενίων, τουρκικά στρατιωτικά στελέχη, στρατιώτες και απλοί άνδρες λεηλάτησαν τα χωριά και τις πόλεις των Αρμενίων και έσφαξαν τους πολίτες τους. Εκατοντάδες χιλιάδες Αρμένιοι δολοφονήθηκαν τότε.
Η άνοδος των Νεότουρκων
Το 1908, μια νέα κυβέρνηση ανέλαβε την εξουσία στην Τουρκία. Μια ομάδα μεταρρυθμιστών (η τριανδρία των Ταλαάτ Πασά, Εμβέρ Πασά και Τζεμάλ Πασά) που αποκαλούνταν «Νεότουρκοι» ανέτρεψαν τον σουλτάνο Αμπντούλ Χαμίντ καθιερώνοντας μια πιο σύγχρονη συνταγματική κυβέρνηση.
Αρχικά, οι Αρμένιοι ήταν αισιόδοξοι ότι θα έχουν ίση θέση και μεταχείριση στη νέα τάξη πραγμάτων, ωστόσο σύντομα έμαθαν ότι οι Νεότουρκοι ήταν ακόμη πιο εθνικιστές από τον Χαμίντ, και στόχος τους ήταν ο «εκτουρκισμός» της αυτοκρατορίας. Ο νέος τρόπος σκέψης, ήθελε τους μη-Τούρκους και ιδιαίτερα τους χριστιανούς μη-Τούρκους να αποτελούν σοβαρή απειλή για τη νέα κατάσταση
Α 'Παγκόσμιος Πόλεμος
Το 1914, οι Τούρκοι μπήκαν στον Παγκόσμιο Πόλεμο στο πλευρό της Γερμανίας και της Αυστρο-Ουγγρικής Αυτοκρατορίας. (Ταυτόχρονα, οι οθωμανικές θρησκευτικές αρχές δήλωσαν τζιχάντ, ή ιερό πόλεμο εναντίον όλων των χριστιανών, εκτός από τους συμμάχους τους).
Οι στρατιωτικοί ηγέτες άρχισαν να υποστηρίζουν ότι οι Αρμένιοι ήταν προδότες, αφού θεωρούσαν ότι ήταν πρόθυμοι να πολεμήσουν για τον εχθρό. Καθώς ο πόλεμος εντάθηκε, οργανωμένα εθελοντικά τάγματα των Αρμενίων συντάχθηκαν με το ρωσικό στρατό στον αγώνα κατά των Τούρκων στην περιοχή του Καυκάσου.
Αυτά τα γεγονότα, και γενικά η τουρκική καχυποψία προς τον αρμένικο λαό, οδήγησε την τουρκική κυβέρνηση να πιέσει για την «απομάκρυνση» των Αρμενίων από τις εμπόλεμες ζώνες κατά μήκος του Ανατολικού Μετώπου.
Η αρχή της Γενοκτονίας
Στις 24 Απριλίου του 1915, μια μέρα σαν σήμερα, ξεκίνησε η γενοκτονία των Αρμενίων. Εκείνη την ημέρα, η τουρκική κυβέρνηση συνέλαβε, βασάνισε και εκτέλεσε με συνοπτικές διαδικασίες, περίπου 250 Αρμένιους διανοούμενους, για να σημάνει με την κίνηση αυτή την αρχή του τέλους ενός ολόκληρου λαού.
Μετά από αυτό, άρχισε ο διωγμός των Αρμενίων σε πορείες θανάτου μέσω της Μεσοποταμίας, στην έρημο χωρίς τροφή ή νερό. Συχνά, οι άνθρωποι αυτοί υποβάλλονταν σε βασανιστήρια και αναγκάζονταν να περπατήσουν γυμνοί κάτω από τον καυτό ήλιο μέχρι να πέσουν νεκροί. Όσοι σταματούσαν για να ξεκουραστούν, πυροβολούνταν.
Την ίδια στιγμή, οι Νεότουρκοι δημιούργησαν μια «Ειδική Οργάνωση», η οποία οργάνωνε «διμοιρίες θανάτου» ή «τάγματα σφαγής» και έπρεπε να πραγματοποιήσει, όπως το έθεσε ένας αξιωματούχος, «εκκαθάριση των χριστιανικών στοιχείων». Αυτές οι ομάδες αποτελούνταν από δολοφόνους και άλλους πρώην κατάδικους.
Χιλιάδες Αρμένιοι τότε πνίγηκαν σε ποτάμια, έπεσαν από γκρεμούς, σταυρώθηκαν και κάηκαν ζωντανοί. Για ένα χρονικό διάστημα μάλιστα, η τουρκική ύπαιθρος ήταν γεμάτη με πτώματα Αρμενίων.
Τα αρχεία δείχνουν ότι κατά τη διάρκεια αυτής της κυβερνητικής εκστρατείας «τουρκοποίησης», οι ομάδες αυτές απήγαγαν αρκετά παιδιά Αρμενίων, τα προσηλύτισαν στο Ισλάμ και τα έδωσαν σε τουρκικές οικογένειες.
Σε άλλες περιπτώσεις, βίασαν γυναίκες και τις ανάγκασαν να ενταχθούν σε τουρκικά «χαρέμια» ή τις χρησιμοποίησαν ως σκλάβες. Μουσουλμανικές οικογένειες μετακινήθηκαν στα σπίτια Αρμενίων, αφού αυτοί είχαν απελαθεί και τα περιουσιακά στοιχεία τους είχαν κατασχεθεί.
Το 1922, όταν η γενοκτονία ολοκληρώθηκε, στην Οθωμανική Αυτοκρατορία είχαν επιβιώσει μόλις 388.000 Αρμένιοι.
Η Γενοκτονία των Αρμενίων σήμερα
Μετά την παράδοση των Οθωμανών το 1918, οι ηγέτες των Νεότουρκων κατέφυγαν στη Γερμανία, η οποία υποσχέθηκε να μην ασκήσει δίωξη για την γενοκτονία. Ωστόσο, μια ομάδα Αρμενίων εθνικιστών επινόησε ένα σχέδιο, γνωστό ως «Επιχείρηση Νέμεσις», ώστε να εντοπίσει και να δολοφονήσει τους ηγέτες της γενοκτονίας.
Έκτοτε, η τουρκική κυβέρνηση αρνείται ότι συνέβη η γενοκτονία. Οι Αρμένιοι ήταν μια εχθρική δύναμη, υποστηρίζουν, και η σφαγή τους, ήταν ένα αναγκαίο μέτρο του πολέμου.
Σήμερα, η Τουρκία αποτελεί σημαντικό σύμμαχο των ΗΠΑ και άλλων δυτικών χωρών, και έτσι οι κυβερνήσεις των χωρών αυτών είναι απρόθυμες να καταδικάσουν την εξόντωση των Αρμένιων.
Χαρακτηριστικό είναι ότι τα αμερικανικά ειδησεογραφικά πρακτορεία δεν χρησιμοποιούσαν για πάρα πολλά χρόνια τη λέξη «γενοκτονία» για να περιγράψουν τα εγκλήματα της Τουρκίας. Η φράση «γενοκτονία Αρμενίων» εμφανίζεται στην εφημερίδα τον New York Times, μόλις το 2004.
Τον Μάρτιο του 2010, μια ομάδα του Κογκρέσου των ΗΠΑ (αν και αργά), ψήφισε για την αναγνώριση της γενοκτονίας. Μόλις στις 16 Απριλίου, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ενέκρινε ένα ψήφισμα που χαρακτηρίζει γενοκτονία τη σφαγή έως και 1,5 εκατομμυρίων Αρμενίων πριν 100 χρόνια, λίγες ημέρες αφότου ο Πάπας Φραγκίσκος χρησιμοποίησε τον ίδιο όρο.
Παρά το γεγονός ότι το ψήφισμα επαναλάμβανε τον όρο που είχε υιοθετηθεί από το Κοινοβούλιο το 1987, ο πρόεδρος Ταγίπ Ερντογάν δήλωσε πριν την έναρξη της ψηφοφορίας ότι θα αγνοήσει το αποτέλεσμά της. «Ό,τι απόφαση κι αν λάβουν, θα μπει από το ένα αφτί και θα βγει από το άλλο», είχε δηλώσει νωρίτερα στο αεροδρόμιο της Άγκυρας προτού αναχωρήσει για επίσημη επίσκεψη στο Καζακστάν.
Ψηφίζοντας με ανάταση των χεριών, οι ευρωβουλευτες ενέκριναν το ψήφισμα που αναφέρει πως «τα τραγικά γεγονότα που συνέβησαν μεταξύ 1915 – 1917 εναντίον των Αρμενίων στην περιοχή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας αποτελούν μια γενοκτονία».
Μετά το ψήφισμα, το τουρκικό υπουργείο Εξωτερικών κατηγόρησε το Κοινοβούλιο ότι επιχειρεί να ξαναγράψει την Ιστορία. Στη δήλωση τόνισε πως οι νομοθέτες που υποστήριξαν το ψήφισμα ήταν σε συνεργασία με «όσους δεν έχουν καμία σχέση με τις ευρωπαϊκές αξίες και θρέφουν το μίσος, την εκδίκηση και την κουλτούρα των συγκρούσεων».
Η Τουρκία συμφωνεί ότι χριστιανοί Αρμένιοι σκοτώθηκαν σε μάχες με Οθωμανούς στρατιώτες που ξεκίνησαν στις 15 Απριλίου 1915, όταν οι Αρμένιοι ζούσαν στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, αλλά αρνείται ότι ο αριθμός των νεκρών είναι τόσο υψηλός για να χρησιμοποιηθεί ο όρος γενοκτονία.
Το άρθρο αυτό δημοσιεύθηκε στο LIFO.gr το 2015 από την Α. Κολοβού. © LIFO 2015
