«Όταν η γάτα μου αρρώστησε και έμαθα ότι η κατάστασή της ήταν τόσο σοβαρή που της έμεναν μόνο μερικές εβδομάδες, έπαθα μεγάλο σοκ. Ο γιατρός που την πήγα για να την εξετάσει, επειδή σταμάτησε να τρώει και άρχισε να πρήζεται η κοιλιά της, μου είπε ότι είχε κληρονομήσει την αρρώστια από τους γονείς της και ότι ακόμα και αν το ήξερα νωρίτερα, δεν θα είχε αλλάξει τίποτα. Της αφαίρεσε το υγρό από την κοιλιά και την πήρα στο σπίτι, αλλά η κατάστασή της επιδεινώθηκε ραγδαία».
«Πέθανε μια Τρίτη πρωί, μετά από δύο εβδομάδες. Μέσα στο σοκ και τη στενοχώρια δεν είχα σκεφτεί τι θα απογίνει όταν πεθάνει, τι θα κάνω το σώμα της. Σκέφτηκα να κάνω ό,τι και οι περισσότεροι φίλοι που είχαν χάσει τα ζώα τους, να τη θάψω στον Λυκαβηττό ή στα Τουρκοβούνια, αλλά έμαθα ότι είναι παράνομο και δεν ήθελα να βγαίνω νύχτα σαν κακοποιός για να θάψω το “παιδί” μου κρυφά. Μια φίλη μού είπε “θάψ’ τη σε μια μεγάλη γλάστρα, το κάνουν συχνά, ή πήγαινέ τη σε ένα κοιμητήριο ζώων, αυτό κάνουν πλέον όσοι χάνουν τα ζώα τους”.
Έβλεπα το νεκρό ζώο μου και δεν ήξερα τι να κάνω, έτσι πήρα τηλέφωνο τον γιατρό που την παρακολουθούσε. “Τύλιξέ τη με μια πετσέτα και φέρ’ τη σε μένα”, μου είπε, “θα φροντίσω εγώ να αποτεφρωθεί μαζί με άλλα νεκρά ζώα”.
Έκανα ό,τι μου είπε, του την πήγα, την αποχαιρέτησα και ανέλαβε αυτός τα υπόλοιπα. Δεν μου πήρε λεφτά και όταν έγινε η αποτέφρωση με ενημέρωσε ότι όλα είχαν τελειώσει. Μου είπε ότι είναι πάρα πολλοί οι άνθρωποι που όταν χάνουν το ζώο τους απλώς το τυλίγουν καλά με πανιά ή χαρτιά και το αφήνουν στον κάδο για να το πάρει το απορριμματοφόρο του δήμου».
Τα τελευταία χρόνια, πρώτη επιλογή των κηδεμόνων κατοικίδιων αποτελεί η αποτέφρωση. Υπάρχουν νόμιμα αποτεφρωτήρια που προσφέρουν υπηρεσίες υψηλής ποιότητας και τη δυνατότητα να πάρει ο ιδιοκτήτης την τέφρα του κατοικίδιού του σε τεφροδόχο, ώστε να μπορεί να διαχειριστεί την απώλεια όσο το δυνατόν καλύτερα.
Η περίπτωση του Νίκου, όπως μου την αφηγήθηκε, είναι χαρακτηριστική για τους ανθρώπους που χάνουν το κατοικίδιό τους και ξαφνικά αντιμετωπίζουν μια πρόκληση. Είναι η στιγμή που βρίσκονται μπροστά σε μια πρωτόγνωρη κατάσταση, επώδυνη ψυχικά, την οποία όμως πρέπει να διαχειριστούν άμεσα.
Ο νόμιμος τρόπος για να προχωρήσουν είναι η ταφή και η αποτέφρωση, όμως δεν γνωρίζουν όλοι τα βήματα και την ύπαρξη των διαθέσιμων υπηρεσιών, ενώ άλλοι δεν έχουν την οικονομική δυνατότητα να τις επιλέξουν. Οι λόφοι και τα υψώματα της Αθήνας είναι γεμάτα θαμμένες σορούς, πολλοί προτιμούν τους αυτοσχέδιους τάφους στον κήπο τους, ενώ δεν είναι λίγοι εκείνοι που θα πετάξουν το κουφάρι του ζώου στα σκουπίδια, αδιαφορώντας για τους υγειονομικούς κινδύνους.
Σε σχετικό ερώτημα που απευθύναμε στις υπηρεσίες Καθαριότητας του δήμου Αθηναίων μάς απάντησαν πως η περισυλλογή νεκρών ζώων από δημόσιους χώρους γίνεται κατόπιν ενημέρωσης των δημοτών, των υπηρεσιακών παραγόντων ή όταν εντοπιστούν από τους εργαζόμενους που απασχολούνται στον καθαρισμό του οδικού δικτύου.
«Τα νεκρά αδέσποτα ζώα περισυλλέγονται από ειδικό συνεργείο της υπηρεσίας μας και οδηγούνται για αποτέφρωση ή υγειονομική ταφή, σύμφωνα με τις διατάξεις της εθνικής νομοθεσίας. Το σύνολο των αδέσποτων ζώων που περισυλλέγονται ανέρχεται περίπου στα δέκα-δεκαπέντε τον μήνα κατά τους καλοκαιρινούς μήνες, τους υπόλοιπους στα οκτώ-δώδεκα», δήλωσαν.
Η Κυριακή Ιωάννου, υπεύθυνη επικοινωνίας της Pet’s Heaven, ιδιωτικού αποτεφρωτηρίου, γνωρίζει καλά το συναίσθημα του να χάνεις ένα ζώο που σε συντροφεύει για χρόνια.
«Καμιά φορά οι άνθρωποι αιφνιδιάζονται, όμως στην πορεία, σιγά-σιγά, κατευνάζεται ο πόνος, την αποδέχονται την απώλεια, ειδικά οι άνθρωποι που έχουν χάσει ξανά ζώα. Είναι πιο οδυνηρό για εκείνους που τους συμβαίνει για πρώτη φορά», εξηγεί.
Δεν είναι λίγοι εκείνοι που αποφασίζουν να μην πάρουν ξανά κατοικίδιο, επειδή φοβούνται ότι θα ξαναζήσουν το συναίσθημα της οδύνης. «Πολλές φορές τούς τσακίζει. Μου λένε ότι δεν θα ξαναπάρουν ζώο, το οποίο όμως είναι λάθος. Γιατί τα ζώα μάς μαθαίνουν πολλά πράγματα όχι μόνο όσο ζουν αλλά και με τον θάνατό τους: να συμφιλιωνόμαστε με την απώλεια και με τα πένθη. Γιατί η ζωή μας έχει και λύπες».
Τα περιστατικά που έχει συναντήσει στο αποτεφρωτήριο είναι πολλά. Κάποιοι αμφιβάλλουν αν το κατοικίδιο τους έχει φύγει στ' αλήθεια. Άλλοι τηλεφωνούν ξανά και ξανά για να μάθουν σε ποιο σημείο βρίσκεται η διαδικασία, ενώ ορισμένοι, παρά την τηλεφωνική επικοινωνία με ψυχολόγο που διαθέει το αποτεφρωτήριο, έχουν ανάγκη να μιλήσουν είτε με την ίδια την κ. Ιωάννου είτε με τους οδηγούς που παραλαμβάνουν τα ζώα.
Η κουβέντα τούς κάνει να ξεχνιούνται ακριβώς τη στιγμή που θέλουν ένα στήριγμα. Το ποσοστό εκείνων που θα ζητήσουν ψυχολογική βοήθεια είναι μικρό. «Εξακολουθεί να είναι ταμπού το να σηκώσεις το τηλέφωνο και να μιλήσεις με τον ψυχολόγο», λέει η κ. Ιωάννου. «Όταν χρειάστηκε όμως, η βοήθεια ήταν σημαντική».
«Έχει τύχει να έρθει μια μητέρα που είχε χάσει το ζώο σε τροχαίο, στο οποίο ήταν παρόν το παιδάκι της. Ήταν μια πολύ δύσκολη κατάσταση, η γυναίκα ήταν συντετριμμένη γιατί δεν ήξερε πώς να διαχειριστεί το γεγονός πως το παιδί είδε αυτό το σκηνικό».
Το ζητούμενο, σύμφωνα με την ίδια, είναι να αποδεχτούμε την απώλεια. «Είναι μέρος της ζωής. Η ζωή δεν έχει μόνο τη γέννηση, έχει και τον θάνατο. Οπότε μέσα από αυτήν τη διαδικασία πρέπει όχι μόνο να βοηθήσουμε πρακτικά τους ανθρώπους να διαχειριστούν την απώλεια του ζώου τους αλλά και να τους εκπαιδεύσουμε να αποδέχονται και να δουλεύουν αυτή την απώλεια μέσα στο μυαλό και την ψυχή τους. Ένας άνθρωπος μπορεί να χάσει περισσότερα από ένα ζώα στη ζωή του».
Η εκταφή που θα έπρεπε να γίνεται σε ένα κοιμητήριο λόγω του περιορισμένου χώρου, απέτρεψε την κ. Ιωάννου από τη δημιουργία του. Έτσι, το αποτεφρωτήριο ήταν μονόδρομος. Η επικοινωνία με τον ιδιοκτήτη, η παραλαβή του ζώου από το σπίτι ή το ιατρείο, η μεταφορά και η φύλαξή του μέχρι τη στιγμή που θα αποτεφρωθεί με ένα ειδικό ταμπελάκι που φέρει έναν πενταψήφιο αριθμό είναι τα στάδια της διαδικασίας που ακολουθούνται στην αποτέφρωση.
Το κόστος εξαρτάται από το αν θα γίνει ατομική ή ομαδική αποτέφρωση. Στην περίπτωση της ατομικής, η τέφρα αποδίδεται στον κηδεμόνα. Ένας ακόμα παράγοντας που καθορίζει την τιμή είναι το μέγεθος του ζώου. Το κόστος μπορεί να είναι 50 ευρώ, αλλά μπορεί να φτάσει και τα 350.
«Οι άνθρωποι που έρχονται σ' εμάς και θέλουν ατομική αποτέφρωση είναι συντετριμμένοι. Είναι απαιτητικοί και, ας μου επιτραπεί να πω, ότι κάποιες φορές θέλουν να έρθουν για να δουν τι και πώς γίνεται. Γι' αυτόν ακριβώς τον λόγο ακολουθούμε τη διαδικασία που ακολουθείται και με τους ανθρώπους» λέει, ενώ υποστηρίζει, σύμφωνα και με τα λόγια του ψυχολόγου από το Ρetsheaven, πως ο πόνος είναι ίδιος, είτε χάνεις έναν άνθρωπο είτε χάνεις ένα ζώο.
«Έχει να κάνει με τα βαθύτερα συναισθήματα που σου προκαλεί η συμβίωση με το πλάσμα που χάνεις. Και τα ζώα έχουν έναν τρόπο να προκαλούν πολύ βαθιά συναισθήματα στους ανθρώπους. Αλλού διάβαζα ότι όταν πενθούμε ένα ζώο, πενθούμε γιατί βγάζει ένα κομμάτι του εαυτού μας που πολλές φορές δεν το γνωρίζουμε, βγάζουν το παιδί που έχουμε μέσα μας, ειδικά οι ενήλικες. Όταν λοιπόν το χάνουμε, πολλές φορές χάνουμε και το κομμάτι αυτό του εαυτού μας. Γι' αυτό και το πένθος είναι πολύ έντονο. Συχνά μού έχουν πει ιδιοκτήτες ντροπαλά “δεν έκλαψα έτσι ούτε όταν έχασα τον πατέρα μου”».
Η Νάνσυ Μπλέτσα είναι κτηνίατρος με μεγάλη εμπειρία στον χώρο. Όταν τη ρωτάμε για την ψυχική κατάσταση των ανθρώπων που χάνουν τα κατοικίδιά τους, εξηγεί:
«O θάνατος ενός κατοικίδιου συντροφιάς είναι μια οδυνηρή και συναισθηματικά φορτισμένη στιγμή για τον κηδεμόνα του, είτε γίνει με τρόπο φυσικό είτε με τη λύση της ευθανασίας, μιας ανώδυνης ιατρικής πράξης που θεωρείται ύστατη κίνηση αγάπης, φροντίδας και σεβασμού προς το κατοικίδιό μας στις τελευταίες στιγμές του. Το πένθος που ακολουθεί την απώλεια ενός κατοικίδιου είναι φυσιολογικό, αναπόφευκτο και πανανθρώπινο.
Ο καθένας μας χρειάζεται τον χρόνο του για να διαχειριστεί τα επώδυνα συναισθήματα της απώλειας. Δεν υπάρχει σωστός και εσφαλμένος τρόπος. Το σημαντικότερο είναι να υπάρχει υποστήριξη από το περιβάλλον και τον κτηνίατρό μας, και ψυχολογικά αλλά και για τις απαραίτητες διαδικασίες που θα πρέπει να γίνουν». Όπως συμπληρώνει αναφορικά με τις επιλογές που έχει ο κηδεμόνας μετά τον θάνατο του κατοικίδιου, η ταφή σε δημόσιο χώρο απαγορεύεται για λόγους δημόσιας υγείας, επειδή μπορεί να γίνει εκταφή από αλλά ζώα ή από τις καιρικές συνθήκες.
«Τα τελευταία χρόνια πρώτη επιλογή των κηδεμόνων κατοικίδιων αποτελεί η αποτέφρωση. Υπάρχουν νόμιμα αποτεφρωτήρια που προσφέρουν υπηρεσίες υψηλής ποιότητας και τη δυνατότητα ο ιδιοκτήτης να παραλάβει την τέφρα του κατοικίδιου σε τεφροδόχο, ώστε να μπορεί να διαχειριστεί την απώλεια όσο το δυνατόν καλύτερα».
Η σχετική νομοθεσία για την περισυλλογή, την ταφή και αποτέφρωση νεκρών ζώων συντροφιάς αναφέρει ότι οι υπηρεσίες που είναι αρμόδιες για την καθαριότητα των οδών του εθνικού, επαρχιακού και αστικού δικτύου έχουν άμεση υποχρέωση να τα απομακρύνουν και να μεριμνούν για την αποτέφρωση ή την υγειονομική ταφή τους.
«Η διάθεση των νεκρών ζώων συντροφιάς, όπως η αποτέφρωση και η υγειονομική ταφή, πραγματοποιείται σύμφωνα με την ισχύουσα εθνική και ενωσιακή νομοθεσία.
Αποτεφρωτήρια και κοιμητήρια ζώων συντροφιάς ιδρύονται και λειτουργούν από οργανισμούς τοπικής αυτοδιοίκησης και συνδέσμους αυτών, καθώς και από φυσικά πρόσωπα. Οι οργανισμοί τοπικής αυτοδιοίκησης μπορούν, επίσης, να συμβάλλονται με ιδιωτικά αποτεφρωτήρια και κοιμητήρια ζώων συντροφιάς, σύμφωνα με τον ν. 4412/2016 (Α' 147)».
Ο νόμος σχετικά με την ανάθεση του έργου από τις περιφέρειες σε φορείς ειδικούς για τη διαχείριση νεκρών ζώων είναι γεμάτος παραμέτρους. Για παράδειγμα, η περισυλλογή και η μεταφορά των νεκρών ζώων σε εγκεκριμένη μονάδα διαχείρισης θα πρέπει να γίνεται εντός 24 ωρών το αργότερο από την ώρα ειδοποίησης του αναδόχου, ενώ σε περιπτώσεις που είναι δύσβατο το μέρος, δίνονται έως και 48 ώρες. Σύμφωνα με μια άλλη παράμετρο, θα πρέπει να υπάρχει τηλεφωνικό κέντρο με 24ωρη εξυπηρέτηση.
Η δημόσια υπηρεσία με την οποία ο δήμος Αθηναίων έχει σύμβαση για την αποτέφρωση των ζώων συντροφιάς είναι το ΔΙΚΕΠΑΖ. Το κόστος για έναν ιδιώτη προκειμένου οι αρμόδιοι να παραλάβουν το νεκρό ζώο με αυτοκίνητο που φέρει ψυγείο συντήρησης ζώων από την οικία του ή από το κτηνιατρείο στο οποίο έχει γίνει η ευθανασία και να το οδηγήσουν σε αποτεφρωτήριο είναι μοιρασμένο σε ομαδικό και ατομικό.
Στο ΔΙΚΕΠΑΖ για ομαδική αποτέφρωση νεκρών ζώων που είναι ιδιοκτησίας δημοτών των δήμων-μελών το κόστος ανέρχεται στα 150€/ζώο, ενώ για δημότες δήμων που δεν είναι μέλη είναι 250€/ζώο. Στην περίπτωση των μεμονωμένων ζώων, το κόστος φτάνει στα 400 και στα 500 ευρώ αντίστοιχα.
Η Μαρία Μορφέττα από το τμήμα Αστικής Πανίδας του δήμου λέει για τις παράνομες ταφές σε δημόσιους χώρους ότι δεν είναι περιβαλλοντικά σωστό οι κηδεμόνες να θάβουν τα ζώα με αυτόν τον τρόπο.
«Κάποια ζώα μπορεί να έχουν ασθένειες και έτσι μεταφέρονται στον υδροφόρο ορίζοντα. Αν η ταφή γίνει σε ένα πάρκο, όπου πηγαίνουν παιδιά, αναπόφευκτα θα παίζουν μέσα στα οστά. Είναι σωστό αυτό; Κι αν φύγει το χώμα για κάποιον λόγο και αποκαλυφθούν; Δεν γνωρίζουμε σε ποιες περιοχές γίνονται οι ταφές γιατί γίνονται κρυφά – είναι γνωστό ότι είναι παράνομες. Όσον αφορά αυτούς που πετάνε τα νεκρά ζώα στα σκουπίδια, δεν έχουν καταλάβει ότι είναι εστία μόλυνσης».
Τα κοιμητήρια μικρών ζώων είναι μια διαφορετική υπόθεση. Οι προϋποθέσεις δημιουργίας τους είναι πολλές, κάτι που συχνά αποθαρρύνει τους μελλοντικούς ιδιοκτήτες. Πάντως, στη σελίδα της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας διαβάζουμε ότι το κοιμητήριο θα πρέπει, για παράδειγμα, να βρίσκεται σε καλά αεριζόμενη θέση και οι άνεμοι που επικρατούν να μην έχουν κατεύθυνση προς γειτονικές κατοικημένες περιοχές· να απέχει τουλάχιστον 1.000 μέτρα από το άκρο εγκεκριμένου σχεδίου πόλεως, ή γενικού πολεοδομικού σχεδιασμού, ή από όριο οικισμών με έως 2.000 κατοίκους· τουλάχιστον 500 μέτρα από τουριστικές εγκαταστάσεις, νοσοκομεία, ευαγή ιδρύματα και βιοτόπους, με δυνατότητα αυξομείωσης της απόστασης ανάλογα με τη μορφολογία του εδάφους, 100 μέτρα από μεμονωμένες κατοικίες, φρέατα, κτηνοτροφικές εκμεταλλεύσεις, σφαγεία και εγκαταστάσεις παρασκευής φυραμάτων για τη διατροφή των ζώων, και 50 μέτρα από πηγές πόσιμου νερού· οπωσδήποτε τα κοιμητήρια θα πρέπει να μη δημιουργούν κίνδυνο ρύπανσης ή μολύνσεως του υδροφόρου ορίζοντα.
Ο Θεόδωρος Σεφερόπουλος, ιδιοκτήτης του νεκροταφείου και αποτεφρωτηρίου μικρών ζώων «Cats and Dogs», είναι τεχνολόγος γεωπόνος ζωικής παραγωγής και εξηγεί ότι η ταφή είναι μια κανονική διαδικασία που γίνεται κατά τα ανθρώπινα πρότυπα. Δίπλα στο μνήμα με τις πλάκες υπάρχουν λουλούδια και είναι δυνατή η παραμονή του επισκέπτη για συγκεκριμένο χρονικό διάστημα.
Μετά από μια διετία οι ιδιοκτήτες έχουν τη δυνατότητα να πληρώσουν μια συνδρομή για όσα χρόνια θέλουν, προκειμένου το ζώο τους να παραμείνει ενταφιασμένο εκεί. Αν κάποιος δεν επιθυμεί να συνεχίσει να το έχει στον χώρο του Cats and Dogs, γίνεται εκταφή και το ζώο καταλήγει σε κενοτάφιο. Ο χώρος χρησιμοποιείται στη συνέχεια για κάποιο άλλο ζώο.
«Πολλοί έχουν την ανάγκη να μπαίνουν στα ανθρώπινα πρότυπα, του τάφου με αναμνηστικά και λουλούδια. Το ζώο ήταν ένα μέλος της οικογένειας. Είτε πρόκειται για κατοικίδιο είτε για άνθρωπο, είναι μια απώλεια. Στις απώλειες υπάρχουν δύο κατηγορίες, εκείνες που τις περιμένεις και οι ξαφνικές, όπως ένα δυστύχημα. Και στις δύο περιπτώσεις είναι δύσκολα. Αλλά και το να πάρεις το ζώο σου που είναι προχωρημένης ηλικία και να το κοιμήσεις δεν είναι εύκολη απόφαση», λέει.
«Είναι αλήθεια ότι πολύς κόσμος δεν γνωρίζει πως υπάρχουν ιδιωτικά κοιμητήρια. Υπάρχει ένα κενό που χρόνο με τον χρόνο αρχίζει να καλύπτεται. Θεωρώ ότι μετά από τόσα χρόνια που ασχολούμαστε, περισσότεροι από τους μισούς κηδεμόνες το γνωρίζουν. Τα περισσότερα ζώα τα παίρνουμε από τα κτηνιατρεία. Οι γιατροί που είναι στον χώρο και θα κάνουν την ευθανασία θα μιλήσουν στον πελάτη για το κοιμητήριο».
Το κόστος των υπηρεσιών στο κοιμητήριο ποικίλλει, ανάλογα με το μέγεθος του ζώου. Κυμαίνεται στα 150-200 ευρώ και περίπου στα ίδια και η αποτέφρωση, ενώ, αν μετά από μια διετία κάποιος θελήσει να διατηρήσει τον τάφο, το κόστος ανέρχεται στα 50 ευρώ τον χρόνο.
Ο κ. Σεφερόπουλος αναφέρει μαρτυρίες πελατών του για ζώα θαμμένα σε δημόσιους χώρους. «Έβγαζα τον σκύλο μου βόλτα στον Λυκαβηττό και έβλεπα ξεθαμμένα ζώα. Δεν θα ήθελα να καταλήξει έτσι», ανέφερε κάποιος. Δεν είναι λίγοι εκείνοι που επισκέπτονται τα κοιμητήρια καθημερινά. «Κάποιοι έρχονται και δέκα χρόνια μετά. Άλλοι πληρώνουν από τώρα για μια δεκαετία. Λένε ότι ακόμα κι αν δεν ζουν, θέλουν το ζώο τους να είναι εδώ».
