“Αυτό δεν είναι μια πίπα” είναι ο τίτλος του σουρεαλιστικού πίνακα του Μαγκρίτ, του Βέλγου ζωγράφου και αγνωστικιστή- ένας τίτλος που θα μπορούσε κάλλιστα να εμπνεύσει τον τίτλο της σημερινής παρουσίασης του προγράμματος του Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου. “Αυτό δεν είναι ένα πρόγραμμα” λοιπόν ή “Αυτός δεν είναι ένας Διευθυντής Φεστιβάλ”, όπως παραδέχτηκε περιγράφοντας τον ρόλο του ο ανατρεπτικός καλλιτέχνης Γιαν Φαμπρ ο οποίος έχει αναλάβει πλέον τα ηνία του πολύπαθου θεσμού μετά την αποχώρηση του Γιώργου Λούκου .
Δίνοντας το στίγμα της βέλγικης σουρεαλιστικής ταυτότητας ο Γιαν Φαμπρ, στην πρώτη του συνάντηση με τους δημοσιογράφους, αυτοσυστήθηκε ως ένας άνθρωπος με όραμα μεν αλλά χωρίς φιλοδοξία να ηγηθεί κάποιου θεσμού. Τόνισε, άλλωστε ότι “Είμαι καλλιτέχνης. Δεν γεννήθηκα για να διευθύνω. Δεν έχω καμία ικανότητα διευθυντή. Μπορώ να δίνω συμβουλές, να αναπτύσσω ιδέες, κατ'ουσίαν είμαι επιμελητής. Προτιμώ να βλέπω το Φεστιβάλ σαν μεγάλη εγκατάσταση”. Αναμενόμενο ίσως από έναν καλλιτέχνη διεθνούς βεληνεκούς όπως ο Φαμπρ ο οποίος “προσγειώθηκε μάλλον στην Αεροπαγίτου”, όπως τόνισε ο Βέλτσος μετοικίζοντας το προσωπικό του όραμα αναγνωρίσιμο μεν αλλά κάπως δυσλειτουργικό, όσον αφορά τις πρακτικές υποδηλώσεις: ποιος θα αναλάβει το οργανωτικό μέρος και τι ακριβώς θα γίνει με την Επίδαυρο; Θα λειτουργήσει φέτος το Ηρώδειο; Και ποια είναι η τύχη της Πειραιώς; Ερωτήματα που δεν απαντήθηκαν με σαφήνεια καθώς οι υπεύθυνοι δεσμεύτηκαν να το κάνουν επόμενη συνέντευξη τύπου.
Κανείς δεν ξέρει πως οι ιδέες του Φαμπρ θα γίνουν πράξη, ποιος ακριβώς θα είναι ο προϋπολογισμός του Φεστιβάλ και σε ποιο βαθμό θα εξαφανιστεί το ελληνικό στοιχείο- τι θα γίνει με τις ήδη εγκεκριμένες παραγωγές της Λυρικής Σκηνής ή του Εθνικού Θεάτρου. Άκρως αποδεκτός και θεμιτός ο ρόλος του Γιαν Φαμπρ σε μια κρίσιμη εποχή για τη χώρα-τουλάχιστον σε συμβολικό επίπεδο- αλλά πως ακριβώς μπορεί το "Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου" να διατηρήσει τον στοιχειώδη ελληνικό χαρακτήρα του;
Η σημερινή πάντως συνάντηση-φιλοσοφική γιορτή-συμπόσιο ή οτιδήποτε άλλο ευφάνταστο, κατά τον πίνακα του Μαγκρίτ, μπορεί κανείς να δώσει ως τίτλο, εξαντλήθηκε στις θεωρητικές αποσαφηνίσεις και στη γνωριμία με τον κόσμο του Βέλγου εικαστικού. Εκτός όμως από τις αόριστες φιλοσοφικές θεωρίες, αυτό που πρωταγωνίστησε ήταν η.. μπάλα: “Πηγή έμπνευσης ήταν για μένα η εθνική ομάδα του Βελγίου-κι ας μην ξεχνάμε ότι το Βέλγιο είναι το καταφύγιο μου” είπε ο Φαμπρ στην αρχή του λόγου του. Στην καλύτερη ίσως στιγμή της συνέντευξης τύπου εμφανίστηκε σε τεράστια φωτογραφία η Εθνική Ομάδα του Βελγίου- οι “Κόκκινοι Διάβολοι”-που συνιστά τη βάση για τον Βέλγο δημιουργό για το τι ακριβώς μας συνδέει Ελλάδα και Βέλγιο και το πως μπορεί να συσταθεί η δημιουργική ταυτότητα σε ένα τόσο αντιφατικό περιβάλλον. “Στα τέσσερα χρόνια που θα επιμελούμαι το Φεστιβάλ ελπίζω να χτίσω γέφυρες και να αναπτύξω τον διάλογο. Ελπίζω να αναδείξω το φεστιβάλ ως ένα αντιπροσωπευτικό στοιχείο της πολυπολιτισμικότητας και να είναι ένα φεστιβάλ που θα μορφοποιεί ένα καθρέφτη του κόσμου, ένα εσωτερικευμένο παράλληλο σύμπαν” συμπλήρωσε χαρακτηριστικά. Για την ακρίβεια αυτό το σύμπαν θα είναι ακραιφνώς βελγικό, τουλάχιστον για φέτος καθώς θα παρουσιάσει βέλγικη τέχνη-εικαστικά, συγγραφείς έως και...βέλγικη ποπ (;) όπως ακούστηκε.
Φυσικά σε όλα αυτά σήμα κατατεθέν θα είναι ο ίδιος ο Γιάν Φαμπρ στο βαθμό που την ευθύνη για την χάραξη του προγράμματος θα έχουν ο ίδιος και οι στενοί συνεργάτες του: “Για φέτος η θεματική θα είναι η σύμπραξη -consilience- και θα επικεντρωθεί στους εικαστικούς, τους παραστατικούς καλλιτέχνες και συγγραφείς”. Το Βέλγιο, που γέννησε το φλαμανδικό κύμα τη δεκαετία του '80, θα είναι η βάση του φετινού Διεθνούς Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου και αρχή θα έχουν, όπως είναι αναμενόμενο, τα εικαστικά: η παλιά συνεργάτις και φίλη του Φαμπρ Κατερίνα Κοσκινά, θα ανοίξει το μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, ειδικά για τον Φαμπρ σε σύμπραξη με το Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης της Αμβέρσας που θα φέρει τον τίτλο “Βελγικές Τέχνες” Τα εγκαίνια αναμένονται να γίνουν στις 29 Ιουνίου στο ΕΜΣΤ. Άλλη μια έκθεση που θα κάνει εγκαίνια στο Μουσείο Μπενάκη, αυτή τη φορά, είναι τα Stigmata ενώ θα υπάρξουν και βραδιές λογοτεχνίας όπου θα εμφανιστούν συγγραφείς όπως ο Φλαμανδός Stefan Hertmans. Αυτά, όσον αφορά το φετινό πρόγραμμα ενώ για το επόμενο χρόνο στο επίκεντρο του Φεστιβάλ θα είναι οι συγγραφείς και οι ηθοποιοί -και κάποιοι Έλληνες (!)- ενώ θα έχουμε και αφίξεις: Ιπέρ, Καστελλούτσι και Μπαρίσνικοφ (κανείς ωστόσο δεν έχει ενημερώσει τον Φαμπρ ότι και οι τρεις έχουν επανειλημμένως δώσει παραστάσεις στη χώρα μας). Καλώς εχόντων το Φεστιβάλ θα ολοκληρωθεί το 2019 με τη θεματική “ελληνικό matrix” με τον ίδιο τον Φαμπρ να δημιουργεί μια πρωτότυπη παράσταση εμπνευσμένη από ελληνικό θέμα- κάτι που συνηθίζει ούτως ή άλλως. Ολοκληρώνοντας την πορεία του θα περάσει τη σκυτάλη στους νέους καλλιτέχνες-ένα στοίχημα που όπως λέει έχει θέσει αυτός και οι συνεργάτες του.
Από τον Σπινόζα στον Τεν Τεν
Μέχρι τότε ωστόσο κανείς δεν ξέρει πως οι ιδέες του Φαμπρ θα γίνουν πράξη, ποιος ακριβώς θα είναι ο προϋπολογισμός του Φεστιβάλ και σε ποιο βαθμό θα εξαφανιστεί το ελληνικό στοιχείο- τι θα γίνει με τις ήδη εγκεκριμένες παραγωγές της Λυρικής Σκηνής ή του Εθνικού Θεάτρου. Άκρως αποδεκτός και θεμιτός ο ρόλος του Γιαν Φαμπρ σε μια κρίσιμη εποχή για τη χώρα-τουλάχιστον σε συμβολικό επίπεδο- αλλά πως ακριβώς μπορεί το “Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου” να διατηρήσει τον στοιχειώδη ελληνικό χαρακτήρα του;
Απάντηση υπήρξε μόνο σε θεωρητικό επίπεδο αλλά και εκεί παρατηρήθηκε μια διάχυση εννοιών και διαστρωματώσεων- αυτό που λαϊκά θα αποκαλούσε κανείς συνεννόηση “του γιατρού”. Το έναυσμα που δόθηκε από τον Υπουργό Πολιτισμού και καθηγητή φιλοσοφίας Αριστείδη Μπαλτά είχε σαν αφορμή τις ανοιχτές αντιλήψεις και θεωρία περί σωματικότητας του Μπαρούχ Σπινόζα, την ανοιχτοσύνη των 'Κάτω Χωρών” που έγιναν καταφύγιο για τους απανταχού λογοκριμένους φιλοσόφους και τους εκφραστές του ευρωπαϊκού διαφωτισμού. Με τον τρόπο αυτό ο Μπαλτάς θέλησε να βρει την άκρη του νήματος στην σκέψη του Φαμπρ και τον ενωτικό κρίκο με την Ελλάδα- με τη μόνη διαφορά πως εκείνος είναι Βέλγος και όχι Ολλανδός, όπως ο Σπινόζα, και οι βάσεις της τέχνης του και της κοσμοαντίληψης του είναι το Μπαρόκ- και σε καμία περίπτωση ο ευρωπαϊκός διαφωτισμός. Το έργο του αφορμάται από το υπερβατικό στον Μεσαίωνα, τα παλάτια, το χρυσό και τα βαθιά χαραγμένα τραύματα στο corpus της ενωμένης Ευρώπης.
Προσπαθώντας να αντισταθμίσει το θεωρητικό μέρος η Κοσκινά επέμενε, με τη σειρά της, και αυτή στη θεωρητική κουβέντα περί ωραίου ενώ ο Βέλτσος αναρωτήθηκε με παρέμβασή του “Τι μπορεί να κάνει ένα σώμα ακριβώς δεν απαντιέται;” -κι όλα αυτά όχι σε μάθημα φιλοσοφίας αλλά σε μια ποταπή συνέντευξη τύπου. Ο βέλγικος αγνωστικισμός συνάντησε νοερά τον σπινοζικό σκεπτικισμό και αυτός με τη σειρά του τους Βέλγους μπαλαδόρους και τον περιπετειώδη Τεν Τεν-το ελληνικό φεστιβάλ δεν καταλάβαμε ακριβώς τι ρόλο έχει. Καλός ο αγνωστικισμός, όσον αφορά τη φιλοσοφία, αλλά ενδεχομένως κάπως δυσλειτουργικός όταν πρόκειται για φεστιβάλ. Σίγουρα πάντως “Αυτό δεν είναι ένα πρόγραμμα”.
* Πίνακας του Βέλγου Μαγκρίτ
σχόλια