Το έχουμε συνηθίσει τα τελευταία χρόνια. Κατά καιρούς σκάει μια είδηση ή μια φωτογραφία του Μίκη Θεοδωράκη αγκαλιά με κάποιον ερμηνευτή της «απέναντι όχθης» και τα social media οργιάζουν! Ποιος θα είναι ο επόμενος «σκυλάς» που θα αποδώσει Μίκη Θεοδωράκη; Μπορεί ο Σάκης Ρουβάς να τα βάλει με την ιστορική ερμηνεία του Μπιθικώτση στο «Άξιον Εστί»; Να είναι, άραγε, η Νατάσα Θεοδωρίδου η Μαρία Φαραντούρη του 21ου αιώνα; Θα τραγουδήσει ο, με τη βούλα χρυσαυγίτης, Notis κάνα «Τραγούδι του νεκρού αδελφού» και θα φάμε όλοι τις κοτσίδες μας; Τέτοιου τύπου σχόλια στολίζουν συχνά τα timelines μουσικόφιλων, φαν και μη, του Θεοδωράκη. Και εξίσου συχνά ανάβουν ολόκληροι καβγάδες εν είδει διαφορετικών τοποθετήσεων.
Ιστορικά, πάντως, αν το δούμε το θέμα, ο Μίκης Θεοδωράκης ουδέποτε υπήρξε αφοριστικός στη συνεργασία του με λαϊκούς «εμπορικούς» τραγουδιστές, σε μια προσπάθεια γνωριμίας των τραγουδιών του με τις νεότερες γενιές. Το ακριβώς αντίθετο δηλαδή από τον ομότεχνό του, τον Μάνο Χατζιδάκι, ο οποίος μια ζωή δήλωνε πολέμιος και εχθρός της παντός είδους λαϊκής επιδοκιμασίας.
Παραθέτω ένα απόσπασμα από συνέντευξη που είχε παραχωρήσει ο Θεοδωράκης στον γράφοντα και στη Λιάνα Μαλανδρενιώτη για το περιοδικό «ΗΧΟΣ» (τχ. 374, Μάιος 2004). Λίγες οι λέξεις του Μίκη, αλλά λένε πολλά:
— Πόσο δεκτικός είναι ο Μίκης Θεοδωράκης στις προσκλήσεις που του γίνονται για επανεκτελέσεις των τραγουδιών του;
Γιατί να μην είμαι;
— Οι αντιδράσεις για τις επανεκτελέσεις τραγουδιών από την Αλέξια παλιότερα, τη Λέανδρος και τον Ρέμο τώρα, πιστεύετε ότι έχουν να κάνουν με συντηρητισμό ή με το ότι οι συγκεκριμένοι ερμηνευτές δεν είναι ταυτισμένοι με κάποιες μνήμες που μοιραία τα τραγούδια σας εμπεριέχουν;
Δικαίωμά μου να αποφασίζω και να επιλέγω τους συνεργάτες μου και δικαίωμα του καθενός να κρίνει τις επιλογές μου, κι ακόμη να τις κατακρίνει.
Ο κόσμος έχει μάλλον εθιστεί στις όχι ιδιαίτερα απρόβλεπτες επιλογές του Θεοδωράκη και πλέον ψάχνει αφορμή για καλαμπούρι. Απομένει να αναρωτηθεί κανείς ποιοι είν' αυτοί που θα σπεύσουν να ακούσουν και να δουν την Πέγκυ Ζήνα επί σκηνής να αποδίδει Μίκη Θεοδωράκη!
Μάλιστα! Ο ίδιος ο Μίκης Θεοδωράκης, λοιπόν, υπερασπίζεται το δικαίωμά του να επιλέγει ο ίδιος, όπως και κάθε άλλος στη θέση του, τους ερμηνευτές των έργων του. Έχω την αίσθηση πως με το άνωθεν απόσπασμα από την προ 12ετίας συνέντευξή του είναι πλέον άδικο να κατηγορούν κάποιοι σήμερα την κόρη του, Μαργαρίτα, για «κακοδιαχείριση» του έργου του πατέρα της. Ο Μίκης είναι εν ζωή, τα 'χει 400 παρά τα 91 έτη του, άρα τα βέλη της κριτικής ως προς τις επιλογές του στρέφονται αποκλειστικά σε αυτόν.
Τέτοια βέλη δεν δίστασε να στρέψει εναντίον του ο μέγας θαυμαστής του έργου του, συνθέτης, μουσικολόγος και μουσικοκριτικός, ο συγχωρεμένος Γιώργος Παπαδάκης. Είχε μόλις βγει ο δίσκος «Βίκυ Λέανδρος - Τραγούδι αλλιώτικο - 12 τραγούδια του Μίκη Θεοδωράκη» (Sony Classical, 2003), στο ένθετο του οποίου σημείωνε ο συνθέτης: «Για τα τραγούδια αυτά θα έλεγα ότι συγκαταλέγω τη Βίκυ ανάμεσα στους 2-3 σπουδαιότερους ερμηνευτές μέσα σε όλο μου το έργο»! Η απάντηση του Παπαδάκη από τη στήλη της δισκοκριτικής του στην «Ελευθεροτυπία» ήταν καυστικότατη: «Δηλαδή, σύμφωνα με τον Μίκη Θεοδωράκη, οι σπουδαιότεροι ερμηνευτές μέσα σε όλο του το έργο είναι ο Γρηγόρης Μπιθικώτσης, η Μαρία Φαραντούρη, ο Στέλιος Καζαντζίδης και η Βίκυ Λέανδρος»...
Οι ίδιες αντιδράσεις περίπου είχαν προκληθεί στον Τύπο και όταν η Αλέξια ηχογράφησε εκείνο το διπλό CD (1998) με παλιότερο θεοδωρακικό υλικό. Απ' όσο θυμάμαι, ήταν και η πρώτη φορά που ο Θεοδωράκης θα στρεφόταν σε μια αμιγώς ποπ και όχι λαϊκή ερμηνεύτρια για να αποδώσει το έργο του. Με την πάροδο, πάντως, σχεδόν 20 χρόνων από εκείνο το δυσεύρετο πια CD, κατά υποκειμενική εκτίμηση, η Αλέξια δεν προσέβαλε επ' ουδενί λόγω τα τραγούδια, αντιθέτως τους έδωσε μια τζαζ χροιά, που σε μερικά ταίριαζε πολύ.
Στο σημείο αυτό θα ανατρέξω σε μια άλλη συνέντευξη, όχι για κάποιο έντυπο, αλλά για μια σειρά ντοκιμαντέρ. Συγκεκριμένα, του Άγγελου Διονυσίου για την «Ιστορία του λαϊκού τραγουδιού» που κυκλοφόρησε στην αγορά του DVD το 2007: «Το '83 ή το '84 έφτασαν στα χέρια του πατέρα μου, του Στράτου, τραγούδια του Μίκη Θεοδωράκη. Τα άκουσε, αλλά δεν τον ενθουσίασαν, δεν του πήγαιναν τα λόγια. Τηλεφώνησε του Μίκη και του είπε: "Μαέστρο μου, σ' ευχαριστώ, αλλά εγώ αυτά τα τραγούδια δεν μπορώ να τα πω, δεν μου πάνε..."». Ειλικρινής ο μακαρίτης ο Στράτος, την εποχή που μεσουρανούσε στις πίστες. Για την ιστορία, τα τραγούδια αυτά δόθηκαν στον Μητροπάνο κι έτσι προέκυψε ο κύκλος «Πικροσάββατα» (1984) με τους στίχους του Λευτέρη Παπαδόπουλου. Με κάθε επιφύλαξη το λέω αυτό, μα δεν γνωρίζω αν στα χέρια του Στράτου Διονυσίου είχαν φτάσει τα εν λόγω τραγούδια με στίχους του Παπαδόπουλου ή κάποιου άλλου στιχουργού ή του ίδιου του συνθέτη.
Καθόλου πρωτότυπη συνθήκη για τον Θεοδωράκη να θέλει τραγουδιστές-φίρμες είτε για νέα τραγούδια του είτε για επανεκτελέσεις. Και η ιστορία με τον Διονυσίου έχει τις βάσεις της πολλά χρόνια πίσω, στο 1960, τότε που ο Μίκης επέλεξε ως ερμηνευτή του τον Γρηγόρη Μπιθικώτση, έναν τραγουδιστή και συνθέτη λαϊκών κέντρων των χρόνων εκείνων. Βέβαια, μεσολάβησε και μια Μακρόνησος, όπου συνθέτης και ερμηνευτής γνωρίστηκαν, άρα δεν είναι ακριβώς το ίδιο. Σε καμιά περίπτωση, ειδικά αν συνυπολογίσει κανείς και το άρτιο αισθητικό αποτέλεσμα των ερμηνειών του Μπιθικώτση σε έργα-ορόσημα σαν το «Άξιον Εστί» (1964) και τη «Ρωμιοσύνη» (1966).
Πάμε να θυμηθούμε και μια άλλη σχετική «φασαρία» στις αρχές του 2000. Οι φήμες ήθελαν τον Μίκη Θεοδωράκη να ακούει από τον συνεργάτη, φίλο και γείτονά του, Λευτέρη Παπαδόπουλο, για έναν νέο λαϊκό τραγουδιστή που έκανε θραύση στη νύχτα. Το όνομα αυτού: Αντώνης Ρέμος! Κάνω μια μικρή παρένθεση και πηγαίνω στο 2004, τότε που έγιναν εξώφυλλο στο «Δίφωνο» ο Μίκης Θεοδωράκης και ο Διονύσης Σαββόπουλος. Ένα μεσημέρι, πάμε στην οικία του Μίκη για να κανονίσουμε τα της φωτογράφισής τους, ο Σαββόπουλος, ο τότε διευθυντής του περιοδικού, Μιχάλης Κουμπιός, και ο γράφων. Εκεί έμεινα ενεός όταν άκουσα με τα ίδια μου τα αυτιά τον συνθέτη να αποκαλεί «καινούργιο Μπιθικώτση» τον Ρέμο! Κι όταν κάποιος γύρισε την κουβέντα στον πρόσφατο δίσκο με τη Λέανδρος, θυμάμαι τον Μίκη να απευθύνεται στον Σαββόπουλο: «Η Λέανδρος είναι μεγάλη ερμηνεύτρια! Έχεις ακούσει τραγούδια σου, Διονύση, με τη Βίκυ;». Ένα «όχι» ήταν η λακωνική απάντηση του Νιόνιου δίπλα μου, μα δεν θα ξεχάσω ποτέ το βλέμμα του, σαν να έλεγε «Ευχαριστώ, δάσκαλε, αλλά δεν θα πάρω»... Πίσω τώρα, στην εμπλοκή του Ρέμου με τον Θεοδωράκη, ποτέ δεν μάθαμε γιατί τελικά δεν κυκλοφόρησε εκείνος ο δίσκος-προϊόν της συνεργασίας τους. Μιας συνεργασίας που περιορίστηκε μόνο σε μερικές συναυλίες. Οι κακές γλώσσες λένε πως η δισκογραφική άσκησε βέτο στον δημοφιλή λαϊκό τραγουδιστή: «Άμα κάνεις δίσκο με τον Θεοδωράκη, ψάξε για άλλη εταιρεία». Του στυλ, δηλαδή, «δεν γεμίζουν με λουλουδοπάνερα οι πίστες για να το γυρίσεις εσύ τώρα στα κουλτουριάρικα». Κι έτσι, έπρεπε να περιμένουμε μέχρι το 2008, οπότε ο προορισμένος για τη φωνή του Ρέμου κύκλος τραγουδιών «Ερημιά» (σε στίχους Λευτέρη Παπαδόπουλου) κυκλοφόρησε από τους Modern Times του Γιαννίκου, με τις φωνές, τελικά, του Μανώλη Μητσιά και της Μαρίας Φαραντούρη, αλλά και σε ενορχήστρωση του Σταύρου Ξαρχάκου!
Απτόητος ο Μίκης! Το 2008 ζήτησε ο ίδιος τη συνεργασία της Νατάσας Θεοδωρίδου, μιας ομολογουμένως καλής λαϊκής τραγουδίστριας. Μάλιστα, το ότι την αποκάλεσε «μεταξένια μούσα μου» έδωσε λαβή σε ουκ ολίγα σχόλια, από πικρόχολα μέχρι άκρως χιουμοριστικά. Δύο συναυλίες δόθηκαν με τη Θεοδωρίδου, η μία στην Ολυμπία για τον απόδημο ελληνισμό και η άλλη στο Μέγαρο Μουσικής Θεσσαλονίκης, για τις οποίες γράφτηκαν καλές κριτικές, κι έτσι πολύ σύντομα ο θόρυβος κόπασε.
Δεν συνέβη όμως το ίδιο με την περσινή συναυλία με το «Άξιον Εστί» με βασικό ερμηνευτή τον Σάκη Ρουβά, στην πλατεία Νέας Σμύρνης. Η συναυλία, μάλιστα, πραγματοποιήθηκε με τις ευλογίες της σημαντικής λυρικής ερμηνεύτριας Σόνιας Θεοδωρίδου και του συζύγου της, του αρχιμουσικού της Orchestra Mobile, Θεόδωρου Ορφανίδη. Τι να το κάνεις; Ποιος θυμάται σήμερα, τόσους μήνες μετά, το εν λόγω event με το πουλέν της Βαρδινογιάννη στο «Ένα το χελιδόνι» και στο «Της αγάπης αίματα»; Τα μόνα που θα 'χουμε να θυμόμαστε είναι το διαδικτυακό κράξιμο στον Ρουβά, η απάντηση του συνθέτη στους επικριτές τους, καθώς και το σουλατσάρισμα των εν εκστάσει νεολαίων, των οικογενειών με τα φωνασκούντα νήπια αλλά και τα θυμιάματα από τα παρακείμενα −εξαιρετικά− σουβλατζίδικα της πλατείας.
Εδώ και λίγες μέρες κυκλοφόρησε μια πρόσφατη φωτογραφία του Μίκη Θεοδωράκη σε αγαπησιάρικο ενσταντανέ με την Πέγκυ Ζήνα. «Η συνεργασία βρίσκεται σε πολύ καλό δρόμο, αφού η συνάντηση έγινε και τα χέρια δόθηκαν» ενημερωνόμαστε σχετικά με μια επικείμενη συναυλία, στην οποία η ερμηνεύτρια του «Αν πας με άλλη, θα σου σπάσω το κεφάλι» θα τραγουδήσει τις «μεγάλες επιτυχίες» του Θεοδωράκη. Να τα μας! Η «Όμορφη πόλη», το «Αστέρι μου - φεγγάρι μου» και το «Αν θυμηθείς τ' όνειρό μου», τραγούδια θρυλικά στην εγχώρια μουσική, βαφτίζονται «μεγάλες επιτυχίες», λες και πρόκειται για τίτλο CD σε κυριακάτικη εφημερίδα. Εννοείται πως κι αυτήν τη φορά η κριτική που έχει ασκηθεί ήδη τόσο στον συνθέτη, όσο και στην τραγουδίστρια, έχει ξεφύγει. Ο κόσμος έχει μάλλον εθιστεί στις όχι ιδιαίτερα απρόβλεπτες επιλογές του Θεοδωράκη και πλέον ψάχνει αφορμή για καλαμπούρι. Απομένει να αναρωτηθεί κανείς ποιοι είν' αυτοί που θα σπεύσουν να ακούσουν και να δουν την Πέγκυ Ζήνα επί σκηνής να αποδίδει Μίκη Θεοδωράκη! Οι φαν της, να τους πω οι «σκυλάδες»; Ίσως ένα μικρό μέρος τους. Οι φαν του Θεοδωράκη ή οι «εντεχνάδες», όσοι έχουν απομείνει εν πάση περιπτώσει; Δεν νομίζω. Τους «έντεχνους», άλλωστε, δεν είχε αποκαλέσει «σπυριάρηδες» η Πέγκυ Ζήνα σε συνέντευξή της στον Δανίκα, με αφορμή μια διένεξή της με την Ελένη Τσαλιγοπούλου; Άγνωσται αι βουλαί του Υψίστου (του Εντέχνου)...
Επειδή, όμως, αγαπάμε τον Μίκη Θεοδωράκη και δεν θα πάψουμε να θεωρούμε ευτύχημα το ότι ακόμη τον έχουμε ανάμεσά μας, ζωή να 'χει, λέω να κλείσω, προτείνοντας μερικούς άλλους ερμηνευτές των τραγουδιών του σε εναλλακτικές και σε κλασικές διασκευές που δεν θα απασχολήσουν ποτέ τα ΜΜΕ και τα κουτσομπολίστικα έντυπα (ευτυχώς γι' αυτούς):
Σταχυολογώ μερικά σχόλια χρηστών του Facebook επί του θέματος:
- Η Πέγκυ Ζήνα είναι καλή τραγουδίστρια, ξεκολλάτε!
Σταμάτης Κραουνάκης
- Ευτυχώς, οι Μάνοι την έκαναν νωρίς.
Νίκος Χαλβατζής
- Και γιατί όχι; Μπορεί το αποτέλεσμα να είναι οικτρό, μπορεί να είναι αξιοπρεπές, μπορεί να είναι και μια έκπληξη. Δικαίωμά της να τραγουδήσει ό,τι της καπνίσει, δικαίωμά μας να σχολιάσουμε το αποτέλεσμα. Λογικά, θα ξέρει ότι μάλλον θα την ξεκοιλιάσουν ζωντανή, οπότε κρίνω την απόφασή της έως και γενναία!
Ευριπίδης Σαμπάτης (Evripidis & His Tragedies)
- Στην αναβροχιά καλό είν' και το χαλάζι, λέει ο λαός! Εδώ ετοιμάζουν τον Ρουβά για βουλευτή.
Φανή Πατρίκη
- Ο μαέστρος έχει μετατραπεί από τους επιτήδειους σε κολυμπήθρα του Σιλωάμ για ελαφρομπουζουκοποπάδες ή μου φαίνεται; Πάντως, το έργο του δεν έχει να φοβηθεί τίποτα από τέτοια μικρά καλλιτεχνόπουλα. Το μόνο που συμβαίνει είναι κάτι παρόμοιο με αυτό που άκουσα σε καφετέρια από 15χρονο. Όταν ακούστηκε κάποια στιγμή Ξυλούρης, λέει στην παρέα του; «Ρε συ, αυτός τραγουδάει σαν τον Χαρούλη!».
Γιάννης Ψιμάδας
- Μωρέ, δρυός ψιλοπεσούσης, πας ανήρ (και γυνή) ψιλοξυλεύεται...
Αναστάσιος Στρίκος
- Όλα ξεκίνησαν με το που πήρε ο Σαμαράς την ηγεσία της ΝΔ και ο Μίκης του έστειλε μια επιστολή που έλεγε: «Αγαπητέ μου Αντώνη, πανηγυρίζω κι εγώ μαζί σου στη θριαμβευτική σου νίκη που διανοίγει μια νέα προοπτική για την Ελλάδα μας!
Με αγάπη, δικός σου, Μίκης»
Έκτοτε, έχασε αυτός την μπάλα κι εμείς τα αυγά και τα πασχάλια..
Αθηνά Δρακοπούλου
- Η Έφη Θώδη έχει σειρά.
Χριστίνα Θαυμαστοπούλου
σχόλια