AΠΟ ΤΗ ΣΕΒΕΡΙΝ ΚΛΕΙΔΩΝΑ
Άνετος, ελαφρύς και χοροπηδηχτός, όπως καμιά φορά συμβαίνει όταν περπατάς στο Παρίσι, ή βαρύς και μελαγχολικός, όπως πάλι μπορεί να συμβεί στο Παρίσι αλλά και σε οποιαδήποτε άλλη πόλη, κατηφορίζεις τις κεντρικές αρτηρίες του 8ου arr. με κατεύθυνση το Σηκουάνα. Μέσα από τους κάθετους μικρούς δρόμους εμφανίζεται εντελώς αναπάντεχα ένας χρυσός τρούλος και το χρώμα του κάνει αντίθεση με το συννεφιασμένο ουρανό. Είναι το Ορθόδοξο πνευματικό και πολιτιστικό Κέντρο της Ρωσίας που εγκαινιάστηκε στις 19 Οκτωβρίου.
«Από πού ξεφύτρωσε τώρα αυτό;» αναρωτιέται κανείς βλέποντας το σύμπλεγμα των 5 μοντέρνα κρεμμυδόσχημων χρυσών τρούλων στην καρδιά του Παρισιού, γιατί το νέο συγκρότημα είναι τεράστιο και εντυπωσιακό, βρίσκεται δίπλα στο δημοφιλές Μusée Branly, δυο βήματα από τον Πύργο του Άιφελ, απέναντι από το Τροκαντερό, με άλλα λόγια σε μια κεντρική, εμβληματική και γεμάτη τοπόσημα περιοχή του Παρισιού (εάν έβλεπα διαστημικό σταθμό, θα ένιωθα προσωπικά μικρότερη έκπληξη).
Επόμενη νορμάλ σκέψη είναι ποιος κάνει μεγάλα έργα βιτρίνας σε περίοδο κρίσης. Κι όμως, μεγάλα έργα γίνονται, ιδίως όταν τα χρήματα είναι ρωσικά και ο σκοπός ιερός. Για την αγορά του «οικοπέδου» (4.250 τ.μ., πρώην γραφεία της Μετεωρολογικής Υπηρεσίας), η Ρωσία κατέβαλε 70 εκατ.ευρώ πλειοδοτώντας έναντι του Καναδά, της Σαουδικής Αραβίας, της Κίνας και άλλων (απορία ξανά: αν είχε, αντί για τη Ρωσία, αγοράσει το οικόπεδο η Κίνα ή η Σαουδική Αραβία, θα είχε άραγε χτιστεί βουδιστικός ναός ή τζαμί;).
Τα εγκαίνια έγιναν στις 19 Οκτωβρίου, όμως ο Πούτιν δεν ήταν εκεί για να το θαυμάσει⋅ ανέβαλε επιδεικτικά την επίσκεψή του όταν η γαλλική πλευρά του ζήτησε σύσκεψη των Προέδρων για τη διένεξη στη Συρία και γενικά το κλίμα είναι στα κάτω του μετά τους βομβαρδισμούς στο Χαλέπι.
Η συνέχεια του έργου ήταν κάπως χρονοβόρα και περίπλοκη, αλλά έτσι κι αλλιώς δεν ήταν ένα συνηθισμένο έργο, οπότε το παρασκήνιο, τα γεωπολιτικά παιχνίδια και οι ανατροπές της εξωτερικής πολιτικής είναι εκ των ων ουκ άνευ. Σημασία έχει ότι η υπόσχεση που έδωσε ο Νικολά Σαρκοζί το 2007 στον Αλέξιο Β΄, πατριάρχη τότε της Μόσχας, κατά την πρώτη επίσκεψη ρώσου ιεράρχη στη Δύση μετά το σχίσμα του 1054, και κατ'επέκταση στον ομόλογο και φίλο Πούτιν, για να τονωθούν οι γαλλο-ρωσικές σχέσεις, υλοποιήθηκε στο ακέραιο και κανένα εμπόδιο δεν μπόρεσε να την ανατρέψει.
Όπως, για παράδειγμα, ούτε η διεθνής διαιτησία της Χάγης που επιδίκασε αστρονομική αποζημίωση σε βάρος της Ρωσίας για την πτώχευση του ιδιωτικού πετρελαϊκού κολοσσού Yukos, με δικαιούχους τους πρώην μετόχους της εταιρίας και τον έκπτωτο ολιγάρχη Μιχαήλ Χορντοκόφσκι προσωπικά. Επειδή η Ρωσία αρνήθηκε φυσικά να πληρώσει, οι δικαιούχοι ζήτησαν από τα γαλλικά δικαστήρια αναγκαστική εκτέλεση επί του οικοπέδου ως περιουσίας του ρωσικού δημοσίου. Σύμφωνα με τα ρεπορτάζ των γαλλικών εφημερίδων, η γαλλική δικαιοσύνη ξέθαψε (sic) νομολογία του 1924 σχετικά με το «δικαίωμα στην εκκλησία» των διπλωματικών αποστολών, σύμφωνα με το οποίο, η λειτουργία ενός θρησκευτικού κέντρου συνδέεται με την άσκηση της εθνικής κυριαρχίας, υπερισχύουν οι κανόνες περί ετεροδικίας, ασυλίας κλπ και το οικόπεδο είναι ακατάσχετο.
Για την κατασκευή δαπανήθηκαν από τη Ρωσία άλλα 170 εκατ.ευρώ και στο κτιριακό συγκρότημα περιλαμβάνονται εκτός από την εκκλησία της Αγίας Τριάδας, γαλλο-ρωσικό σχολείο, πολιτιστικό κέντρο και διοικητικοί χώροι. Φέρνει την υπογραφή του γάλλου αρχιτέκτονα Jean-Michel Wilmotte και η επιλογή του ήταν κι αυτή κάπως ανορθόδοξη: από τις δεκάδες προτάσεις που υποβλήθηκαν στα πλαίσια διεθνούς αρχιτεκτονικού διαγωνισμού, προκρίθηκαν 10 φιναλίστ (5 ρωσικές και 5 γαλλικές) και τελικά η γαλλο-ρωσική επιτροπή του διαγωνισμού, με Πρόεδρο τον «πολύ» Vladimir Kojin που ήταν ο υπεύθυνος από πλευράς Πούτιν, επέλεξε τον ισπανό ρωσικής καταγωγής Manuel Nuñez-Yanowsky. Η ιδέα του ήταν να κατασκευαστεί μια τεράστια γυάλινη επιφάνεια που θα παρέπεμπε στο πέπλο της παρθένου Μαρίας, κάτω από την οποία θα βρίσκονταν τα κτίρια με τους χαρακτηριστικούς τρούλους.
Μόλις όμως ανέλαβε δήμαρχος ο Μπερτράν Ντελανοέ, έθεσε βέτο στην πρόταση Nuñez-Yanowsky με το αιτιολογικό ότι δεν «κολλάει» με την αρχιτεκτονική και το στυλ της περιοχής, κάλεσε τον δεύτερο στην κατάταξη Wilmotte και τότε διαδραματίστηκε ένα κανονικό μπρα-ντε-φερ μεταξύ Γαλλίας και Ρωσίας έως την επικράτηση την ύστατη στιγμή της γαλλικής σφραγίδας περί αισθητικής. Ο Nuñez-Yanowsky, βαθύτατα θιγμένος, προσέφυγε στη δικαιοσύνη με καμιά δεκαριά αγωγές, τις έχασε όλες δυστυχώς μα c'est la vie που λένε και οι Γάλλοι.
Το κτίριο είναι εντυπωσιακό, μια κατασκευή από γυαλί και λευκό μάρμαρο Βουργουνδίας σε λεπτά επάλληλα στρώματα. Το σύνολο βέβαια είναι αρκετά parisiannisé για ρώσικη εκκλησία, θα μπορούσε να είναι ένα οποιοδήποτε σημαντικό δημόσιο κτίριο, εάν δεν εξείχε η επιβλητική σύνθεση με τους 5 τρούλους, σε ματ χρυσό, που συμβολίζουν το Χριστό -ο μεγάλος και τους τέσσερις ευαγγελιστές- οι τέσσερις μικρότεροι. Ο μεγάλος τρούλος (μαστόδοντα τον αποκάλεσε η Μonde) ζυγίζει 8 τόνους, έχει ύψος 12 μ. και διάμετρο 11 μ. ενώ το συνολικό ύψος φτάνει το ανώτατο επιτρεπόμενο όριο των 37 μέτρων, όσο είναι και το ύψος του μιναρέ του Μεγάλου Τζαμιού που υπάρχει από το 1924 στην άλλη πλευρά της πόλης.
Μια πολύ ενδιαφέρουσα «λεπτομέρεια» είναι ότι η νέα εκκλησία υπάγεται εκκλησιαστικά στο Πατριαρχείο της Μόσχας σε αντίθεση με τις ρωσικές εκκλησίες του εξωτερικού που μέχρι πρόσφατα ανήκαν όλες στην Αρχιεπισκοπή των Ρωσικών Ορθόδοξων Εκκλησιών της Δυτικής Ευρώπης, η οποία με τη σειρά της υπάγεται στο Οικουμενικό Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης και όχι στη Μόσχα. Σημειωτέον ότι στο Παρίσι, λίγο πιο κάτω, βρίσκεται ο ρωσικός μητροπολιτικός του Αγίου Αλεξάνδρου Νιέφσκι που υπάγεται κι αυτός στην Αρχιεπισκοπή. Η Αρχιεπισκοπή δημιουργήθηκε μετά την οκτωβριανή επανάσταση για να περιμαζέψει τις εκκλησίες της διασποράς και συντηρείται μέχρι σήμερα λόγω της μεγάλης κόντρας (για να το πούμε κομψά) μεταξύ Μόσχας και Φαναρίου για την πρωτοκαθεδρία της Ορθοδοξίας. Οπότε μπορεί άνετα να πει κανείς ότι η πολιτική της ρωσικής εκκλησίας σήμερα ακολουθεί την πολιτική Πούτιν, σωστά;
H ανέγερση του ορθόδοξου κέντρου αλλά και η λειτουργία του χρηματοδοτείται στο σύνολό της από το ρωσικό δημόσιο, αν και η Ρωσία είναι λαϊκό κράτος δίχως επίσημη θρησκεία...Τα εγκαίνια έγιναν στις 19 Οκτωβρίου, όμως ο Πούτιν δεν ήταν εκεί για να το θαυμάσει⋅ ανέβαλε επιδεικτικά την επίσκεψή του όταν η γαλλική πλευρά του ζήτησε σύσκεψη των Προέδρων για τη διένεξη στη Συρία και γενικά το κλίμα είναι στα κάτω του μετά τους βομβαρδισμούς στο Χαλέπι.
Τότε τι είναι αυτό συμπληρώνει τη μαγική εικόνα μιας ορθόδοξης αστραφτερής εκκλησίας δίπλα στον Πύργο του Άιφελ; Πάντως όχι τόσο οι «θρησκευτικές ανάγκες της διασποράς» όπως είναι η επίσημη δημόσια θέση, γιατί ρωσικές ορθόδοξες εκκλησίες υπάρχουν κι άλλες ενώ οι Ρώσοι της διασποράς δεν είναι μόνο ορθόδοξοι αλλά και μουσουλμάνοι, βουδιστές, καθολικοί...
Ο 21ος αιώνας ή θα είναι θρησκευτικός ή δεν θα είναι(ή κάπως έτσι), είχε πει κάποιος σπουδαίος επιστήμονας, η φράση μου έρχεται στο μυαλό καθώς το μικρό Κρεμλίνο ξεπροβάλλει παράταιρα στην όχθη του Σηκουάνα, σκέφτομαι πολλά μαζί, αυτή είναι η εργαλειοποίηση της θρησκείας από την πολιτική και τους γεωπολιτικούς συσχετισμούς, η επεκτατική διαφήμιση της ορθοδοξίας ως συστατικού της ρωσικής ταυτότητας, ως χαρακτηριστικού της «ιδιαίτερης ρωσικής παράδοσης και πνευματικότητας», ως λυδίας λίθου του «μεγαλείου της ρωσικής ψυχής» κι αυτό το φως το αληθινό που λείπει από τους δυτικούς και πρέπει να το γνωρίσουν.
Ενώ η θρησκεία, κάθε θρησκεία, χάνει έτσι από το δικό της νόημα και αυταξία που μπορεί σε κάποιους κάτι να έχει να πει.
Χωρίς να το θέλω, έχω κολλήσει κάπως με το θέμα ενώ αρκετοί περαστικοί δεν δίνουν καμιά ιδιαίτερη σημασία, αλλά νιώθω και μια κανονική απογοήτευση για τη νέα σημειολογία μιας μητροπολιτικής περιοχής με θέατρα, μουσεία και αστικό πολιτισμό, we 'll always have Paris και τα σχετικά, οκ και η ελληνική ορθόδοξη εκκλησία του Αγίου Στεφάνου βρίσκεται λίγο πιο πάνω αλλά είναι απλώς μια εκκλησία.
Επόμενος σταθμός της περιήγησής μου θα είναι το σχετικά καινούριο Le Centquatre-Paris, μια συνεργατική πλατφόρμα για τον πολιτισμό στο 19ο arr., δηλαδή εντελώς αντιδιαμετρικά από εδώ, κυριολεκτικά και μεταφορικά. Η έκθεση The House of One παρουσιάζει τα αρχιτεκτονικά σχέδια του γερμανικού γραφείου Kuehn Malvezzi για το κτίριο House of One που στη θέση μιας παλιάς γοτθικής εκκλησίας στο Petriplatz του Βερολίνου θα στεγάσει στον ίδιο, κοινό χώρο μια συναγωγή, ένα τζαμί και μια εκκλησία, τόσο απλά.
Άνετος, ελαφρύς και χοροπηδηχτός, όπως καμιά φορά συμβαίνει όταν περπατάς στο Παρίσι, ή βαρύς και μελαγχολικός, όπως πάλι μπορεί να συμβεί στο Παρίσι αλλά και σε οποιαδήποτε άλλη πόλη, συνεχίζεις τη βόλτα σου.
Φωτογραφίες: Wilmotte & Associés Αrchitects
