Τώρα που η προεδρία Ομπάμα και η επίσκεψή του στην Αθήνα περνούν στη σφαίρα της νοσταλγίας, αναρωτιέμαι ποιος τον παρέσυρε και έκανε δύο παράξενα λάθη, μιλώντας για την αρχαία αθηναϊκή δημοκρατία.
Χρειάζεται να υπογραμμίσω προκαταβολικά και εμφατικά ότι ο Ομπάμα υπήρξε αναμφίβολα ο πιο καλλιεργημένος Αμερικανός Πρόεδρος μεταπολεμικά. Υπήρξε επιπλέον ο μόνος αυθεντικός διανοούμενος σ' αυτήν τη θέση, και μάλιστα κατεξοχήν Αμερικανός διανοούμενος, εμποτισμένος με τις αναφορές στην κλασική αρχαιότητα που χαρακτηρίζουν τις Ηνωμένες Πολιτείες από τη γένεσή τους. (Αρκεί να δει κανείς τα πιο εμβληματικά δημόσια κτίρια – όχι μόνο στην Ουάσιγκτον, αλλά ακόμη και σε μικρές επαρχιακές πόλεις.)
Ειδικά για την αρχαία Αθήνα, ο Πρόεδρος Ομπάμα φάνηκε καλά διαβασμένος (όπως μάθαμε), τόσο κατά την ξενάγησή του στην Ακρόπολη, όσο και κατά την επίσκεψή του στο νέο της Μουσείο. Με κριτήριο την αρχαιογνωσία, ίσως χρειάζεται να ανατρέξουμε έναν αιώνα πίσω, στον Γούντροου Ουίλσον, για να βρούμε κάποιον συγκρίσιμο Αμερικανό Πρόεδρο. Ο Ουίλσον είχε, όπως φαίνεται, την ευκαιρία να συνομιλήσει με τον Βενιζέλο για τον Θουκυδίδη. Ο Ομπάμα... πού τέτοια τύχη!
Με κριτήριο την αρχαιογνωσία, ίσως χρειάζεται να ανατρέξουμε έναν αιώνα πίσω, στον Γούντροου Ουίλσον, για να βρούμε κάποιον συγκρίσιμο Αμερικανό Πρόεδρο. Ο Ουίλσον είχε, όπως φαίνεται, την ευκαιρία να συνομιλήσει με τον Βενιζέλο για τον Θουκυδίδη. Ο Ομπάμα... πού τέτοια τύχη!
Προκάλεσε, λοιπόν, έκπληξη και απορία πώς παρεισέφρησαν δύο κραυγαλέες ανακρίβειες στην ομιλία του, στο Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος. Η πρώτη ήταν ότι οι Αθηναίοι ψήφιζαν στην Εκκλησία του Δήμου είτε σηκώνοντας το χέρι είτε «διαλέγοντας ένα βότσαλο – άσπρο για το ναι, μαύρο για το όχι» (choosing a pebble – white for yes, black for no).
Ίσως έφταιξε το σεβάσμιο λεξικό των Liddell, Scott και Jones, που εξακολουθεί να θεωρείται αδιαμφισβήτητη αυθεντία. Πράγματι, μία από τις σημασίες που δίνει για τη λέξη «ψήφος» είναι «βότσαλο που χρησιμοποιείται σε ψηφοφορία». Ωστόσο, καμία από τις αναφορές που παραθέτει στη συνέχεια δεν κάνει λόγο ρητά και απερίφραστα για βότσαλα – ακόμη λιγότερο για άσπρα και μαύρα. Αντίθετα, πολλές αναφορές είναι συμβατές με «χειροτονία» (δηλαδή ύψωση των χεριών), ενώ άλλες αναφέρονται στα δικαστήρια, όχι στην Εκκλησία.
Στην Εκκλησία του Δήμου, ορισμένα μόνο ειδικά θέματα απαιτούσαν απαρτία 6.000 και μυστική ψηφοφορία («κρύβδην»), με βότσαλα (ή κάτι ανάλογο) που έριχναν σε δοχεία («καδίσκους»). Τέτοιο ζήτημα ήταν λ.χ. η απονομή της ιδιότητας του πολίτη σε ξένο, όπως περιγράφει ο Δημοσθένης στον περίφημο λόγο Κατά Νεαίρας (παρ. 89). Και τότε, όμως, το «ναι» και το «όχι» πρέπει να αντιστοιχούσαν σε διαφορετικές ψηφοδόχους – όχι στο χρώμα.
Η αντιδιαστολή άσπρου και μαύρου αναφέρεται μόνο σε κληρώσεις, όχι σε ψηφοφορίες. Άσπρα και μαύρα σφαιρίδια χρησιμοποιούνταν στα κληρωτήρια για την επιλογή των δικαστών κάθε δίκης. Άσπρα και μαύρα κουκιά χρησιμοποιούνταν στις κληρώσεις («από κυάμου») των αρχόντων και των βουλευτών.
Θέμα που απαιτούσε απαρτία 6.000 και μυστική ψηφοφορία ήταν κατεξοχήν ο οστρακισμός. Εδώ ήταν ακόμη πιο αναπάντεχη και προφανής η δεύτερη ανακρίβεια του Προέδρου Ομπάμα: ότι «οι πέτρες κάποτε χρησίμευαν και για οστρακισμό» (sometimes the stones could be used to ostracize). Αλλά όπως είναι γνωστό, ο οστρακισμός γινόταν όχι με βότσαλα αλλά με «όστρακα», δηλαδή θραύσματα αγγείων. Από αυτά, άλλωστε, πήρε το χαρακτηριστικό και μοναδικό όνομά του. Σ' αυτά μπορούσαν εύκολα να χαραχθούν ονόματα προσώπων – όχι βέβαια σε βότσαλα. Μοιάζει εξόχως ειρωνικό ότι την πιο γνωστή στο κοινό συλλογή τέτοιων οστράκων εκθέτει η Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών στη Στοά του Αττάλου. Γνωστή στο κοινό, αλλά όχι στον Αμερικανό Πρόεδρο;;;
Με τον αναπάντεχο διάδοχό του, δυστυχώς, δεν θα έχουμε αφορμή για τέτοιες «υψιπετείς» απορίες...
σχόλια