Στον αρχαιολογικό χώρο του Χουκόκ, κοντά στη θάλασσα της Γαλιλαίας, στο σύγχρονο Ισραήλ, ανακαλύφθηκαν αρκετά και εντυπωσιακά μωσαϊκά που αναπαριστούν βιβλικές, αστρολογικές και ιστορικές αφηγήσεις, σε ένα εβραϊκό χωριό που άκμασε κατά τα τέλη της περιόδου της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας.
Ο μεγάλος αριθμός των πολύχρωμων μωσαϊκών που βρέθηκαν σε μία συναγωγή φέρνουν σε αμφισβήτηση τις παραδοσιακές απόψεις για την εβραϊκή τέχνη εκείνης της περιόδου, ως συμβολική αντί για αναπαραστατική των βιβλικών κειμένων, η οποία θεωρούνταν αδιάφορη και σε παρακμή.
Από το 2011, η Jodi Magness, αρχαιολόγος και διακεκριμένη καθηγήτρια αρχαίου ιουδαϊσμού στο τμήμα Θρησκευτικών Σπουδών του Πανεπιστημίου της Βόρειας Καρολίνας στο Τσάπελ Χιλ, διεύθυνε φοιτητές και ερευνητές στην ανασκαφή του Χορμπάτ Χουκόκ στην ανατολική Γαλιλαία.
Η αρχαία εβραϊκή τέχνη συχνά θεωρείται ανεικονική ή ότι χαρακτηρίζεται από έλλειψη εικόνων. Αλλά αυτά τα μωσαϊκά, πολύχρωμα και γεμάτα με παραστάσεις, συνηγορούν για μία πλούσια οπτική κουλτούρα καθώς και για τον δυναμισμό και την ποικιλομορφία του Ιουδαϊσμού κατά τα τέλη της Ρωμαϊκής καθώς και τη Βυζαντινής περιόδου.
Το 2012, κατά τις ανασκαφές στον χώρο της συναγωγής, πλούσια πολύχρωμα μωσαϊκά τα οποία απεικονίζουν παραστατικά διάφορες σκηνές από την Εβραϊκή Βίβλο άρχισαν να έρχονται στο φως.
Οι σκηνές που ανακαλύφθηκαν αυτό το καλοκαίρι συνοδεύονται επίσης από εβραϊκές επιγραφές. Ένα μωσαϊκό απεικονίζει τον ελληνορωμαϊκό θεό Ήλιο να περιστοιχίζεται από τα σύμβολα του ζωδιακού κύκλου, συνοδευόμενο από τις προσωποποιήσεις των μηνών, ενώ ένα άλλο μωσαϊκό απεικονίζει ένα ιστορικό περιστατικό το οποίο μπορεί να περιλαμβάνει τον Μέγα Αλέξανδρο.
Ο λόγος που η ανακάλυψη αυτών των αρχαίων μωσαϊκών είναι τόσο εντυπωσιακή έγκειται στο γεγονός ότι αμφισβητούν τις τρέχουσες ακαδημαϊκές γνώσεις για την εβραϊκά τέχνη που δημιουργήθηκε μετά την εγκαθίδρυση του χριστιανισμού ως της επίσημης θρησκείας της αυτοκρατορίας τον 4ο αιώνα.
Η Magness σημειώνει τον τρόπο με τον οποίο αλλάζουν τις αντιλήψεις για την εβραϊκή τέχνη της περιόδου:
«Τα μωσαϊκά που κοσμούν το δάπεδο στη συναγωγή του Χουκόκ φέρνουν επανάσταση. [...] Η αρχαία εβραϊκή τέχνη συχνά θεωρείται ανεικονική ή ότι χαρακτηρίζεται από έλλειψη εικόνων. Αλλά αυτά τα μωσαϊκά, πολύχρωμα και γεμάτα με παραστάσεις, συνηγορούν για μία πλούσια οπτική κουλτούρα καθώς και για τον δυναμισμό και την ποικιλομορφία του Ιουδαϊσμού κατά τα τέλη της Ρωμαϊκής καθώς και τη Βυζαντινής περιόδου.
Τα μωσαϊκά του Χουκόκ επιβεβαιώνουν την ύπαρξη μίας οικονομικά και καλλιτεχνικά ζωντανής κοινότητας, που είναι περήφανη για τη θρησκευτική της ταυτότητα, παρά τις αρνητικές απόψεις που είχαν εκφραστεί για τον Ιουδαϊσμό από πολλούς χριστιανούς συγγραφείς της εποχής.
Η καθηγήτρια εξηγεί πώς αναγνωρίζονται οι σκηνές στα μωσαϊκά από τους αρχαιολόγους: «Στις περισσότερες περιπτώσεις, η ταυτοποίηση των βιβλικών επεισοδίων στα μωσαϊκά μας είναι προφανής από τις απεικονίσεις (για παράδειγμα: ζευγάρια ζώων στην κιβωτό του Νώε, ο Σαμψών που κουβαλά την πύλη της Γάζας στους ώμους του, τα πόδια του Ιωνά που κρέμονται από το στόμα ενός κήτους). Τα μωσαϊκά αυτού του καλοκαιριού είναι λίγο διαφορετικά με την έννοια ότι το καθένα συνοδεύεται με επιγραφή (στα εβραϊκά) από το σχετικό βιβλικό εδάφιο με το οποίο ταυτίζεται.
Όπως και σε άλλα ελληνικά, ρωμαϊκά και πρωτοχριστιανικά μωσαϊκά, οι επιγραφές δούλευαν μαζί με την εικόνα για να υπενθυμίσουν στον θεατή την ιστορία ή τις γραφές.
Ομάδες τεχνιτών δημιούργησαν εκπληκτικά μωσαϊκά κατά τα τέλη της ρωμαϊκής εποχής. Σε κοντινούς αρχαιολογικούς χώρους έχει ανακαλυφθεί ότι οι ψηφοθέτες που τα έφτιαχναν ήταν συχνά συγγενείς και δούλευαν ενεργά στην περιοχή της Γαλιλαίας.
Ωστόσο, η Magness υπογραμμίζει ότι οι ψηφοθέτες του Χουκόκ αποτελούν ακόμα ένα αίνιγμα: «Δεν γνωρίζουμε ποιοι ήταν οι ψηφοθέτες. Πιστεύουμε πως υπήρχε ένα τοπικό εργαστήρι, λόγω των ομοιοτήτων με τα μωσαϊκά του Wadi Hamam (μιας άλλης κοντινής συναγωγής), αλλά είναι επίσης πιθανό, σύμφωνα με την ειδικό μου για τα μωσαϊκά, Δρα Karen Britt, ότι κάποια από αυτά (ειδικά εκείνο με τον ελέφαντα) είχαν δημιουργηθεί από ξένους καλλιτέχνες.
Το πιο εντυπωσιακό μωσαϊκό που έχει βρεθεί στο Χουκόκ περιλαμβάνει μια πιθανή απεικόνιση του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Χρονολογείται στον 5ο αι. και απεικονίζει μία συνάντηση μεταξύ δύο υψηλόβαθμων ανδρών. Ο ένας στα δεξιά φαίνεται να είναι στρατηγός που διευθύνει τα στρατεύματα του.
Από τη στιγμή που το μωσαϊκό δεν συνοδεύεται από επιγραφές, οι αρχαιολόγοι και οι ιστορικοί τέχνης διαφωνούν για την ταυτότητα των δύο προσώπων.
Οι χαμογελαστοί ελέφαντες που είναι προετοιμασμένοι για μάχη έχουν οδηγήσει κάποιους στη διαπίστωση ότι αυτή είναι μία απεικόνιση της ιστορίας των Μακκαβαίων τον 2ο αι π.Χ., αφού είναι γνωστό ότι η διάδοχη δυναστεία του Μεγάλου Αλεξάνδρου, οι Σελευκίδες, χρησιμοποιούσαν ελέφαντες στη μάχη. Η Britt και ο Ra'anan Boustan, που δημοσίευσαν το μωσαϊκό, το ταυτίζουν με ένα επεισόδιο της Ασμοναϊκής ιστορίας.
Ωστόσο, η Magness θεωρεί ότι μπορεί να είναι μία απεικόνιση του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Οι ιστορίες που κυκλοφορούσαν για τη συνάντηση του με τον μέγα ιερέα της Ιερουσαλήμ καταγράφηκαν αργότερα από τον Εβραίο ιστορικό της ρωμαϊκής εποχής Ιώσηπο, τον 1ο αι μ.Χ., και διατηρούνται στη ραβινική λογοτεχνία και σε άλλες πηγές.
Τα μωσαϊκά του Χουκόκ θα βοηθήσουν να αλλάξει ο τρόπος με τον οποίο κατανοούμε την εβραϊκή τέχνη εκείνης της εποχής. Όπως σημειώνει η Magness: «Ελπίζω ότι ο κόσμος θα μάθει από τις ανακαλύψεις μας το πόσο δυναμική και ενδιαφέρουσα είναι αυτή η περίοδος».
Έχει επίσης άλλες προσδοκίες για την ανασκαφή της, αναφορικά με τις υπάρχουσες αντιλήψεις για την αρχαιολογική έρευνα που γίνεται στο Ισραήλ: «Θα ήταν ωραίο αν το κοινό στη Βόρεια Αμερική συνειδητοποιούσε ότι το Ισραήλ είναι ένα πολύ ασφαλές μέρος να επισκεφθείς και να δουλέψεις. Συχνά μιλάω σε φοιτητές των οποίων οι γονείς δεν θέλουν να τους αφήσουν να ταξιδέψουν στο Ισραήλ επειδή νομίζουν ότι δεν είναι ασφαλές. Αυτή η ανακάλυψη μας βοηθά να κατανοήσουμε τον αρχαίο κόσμο καθώς και να αλλάξουμε τον τρόπο που ο κόσμος βλέπει το παρελθόν».
Με πληροφορίες από Hyperallergic / ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΣΟΦΙΑ ΣΤΑΘΟΠΟΥΛΟΥ
σχόλια