Τη λένε Ζαν ντ΄Αρκ της Ισπανίας και το όνομά της έχει περάσει από την προφορική παράδοση της χώρας της, με μύθους, θρύλους και λαϊκά μυθιστορήματα που προσφέρουν πλήθος πληροφοριών, που δεν διασταυρώνονται ιστορικά αλλά συνδέονται με την ιστορία της Ισπανίας και τον πόθο της ανεξαρτησίας.
Καταλανή, γεννημένη στο Ρέους της Ταραγόνα, η Αυγουστίνα της Αραγωνίας ή αλλιώς Αυγουστίνα Ραϊμούνδα Μαρία Σαραγόσα ι Ντομένεκ, όπως βαφτίστηκε δυο μέρες μετά τη γέννησή της, στις 4 Μαρτίου 1786, με γονείς εργάτες σε μια Ισπανία που είναι μια Αυτοκρατορία με μεγάλες κοινωνικές ανισότητες και φτώχεια, είναι το σύμβολο της αντίστασης των Ισπανών στους αγώνες της ανεξαρτησίας τους κατά των Γάλλων.
Η δράση της Αυγουστίνας της Αραγωνίας λαμβάνει χώρα στη διάρκεια του πολέμου της Ιβηρικής Χερσονήσου, τη στρατιωτική σύγκρουση μεταξύ της Α΄ Γαλλικής Αυτοκρατορίας και των συμμαχικών δυνάμεων της Ισπανικής Αυτοκρατορίας, του Βρετανικής Αυτοκρατορίας και του Βασιλείου της Πορτογαλίας, για τον έλεγχο της Ιβηρικής Χερσονήσου κατά τη διάρκεια των Nαπολεόντειων Πολέμων.
Μια ατρόμητη νέα γυναίκα κρατώντας ένα δαδί ανάβει το κανόνι. Μεταξύ θρύλου και ιστορικής πραγματικότητας η επόμενη αφήγηση αφορά τον φόβο των Γάλλων στρατιωτών όταν είδαν μια γυναίκα να το χειρίζεται, κάτι πρωτοφανές για την εποχή. Η γενναία πολεμίστρια τούς αναγκάζει να υποχωρήσουν δίνοντας χρόνο στην ισπανική άμυνα να αναδιοργανωθεί.
Ο πόλεμος ξέσπασε μόλις η Γαλλία και η Ισπανία κατέλαβαν την Πορτογαλία το 1807 και κλιμακώθηκε το 1808, όταν η Γαλλία στράφηκε ενάντια στην πρώην σύμμαχό της, Ισπανία.
«Βρίσκομαι εδώ με τους στρατιώτες που νίκησαν στο Άουστερλιτς, την Ιένα, το Άιλαου. Ποιος μπορεί να τούς αντισταθεί; Σίγουρα όχι τα δυστυχή ισπανικά στρατεύματα που δεν ξέρουν να πολεμούν. Θα κατακτήσω την Ισπανία σε δύο μήνες και θ' αποκτήσω τα δικαιώματα του κατακτητή» διακηρύσσει με αυτοπεποίθηση ο Ναπολέοντας, που τελικά θα ηττηθεί το 1814 στην Ισπανία, σε έναν πόλεμο που θεωρείται ως ένας από τους πρώτους πολέμους εθνικής ανεξαρτησίας της χώρας.
Το καλοκαίρι του 1808, τη χρονιά της πολιορκίας της Σαραγόσα, η Αυγουστίνα είναι 22 ετών και παντρεμένη με έναν μόνιμο οπλίτη του ισπανικού στρατού, τον Juan Roca Vilaseca από τα 17 της. Το ζευγάρι απέκτησε έναν γιο που πέθανε σε νεαρή ηλικία και εξαιτίας των γεγονότων του πολέμου μετακόμισαν στη Σαραγόσα, που ήταν μία από τις ελάχιστες πόλεις της βόρειας Ισπανίας που δεν είχε καταληφθεί από τον Ναπολέοντα και δεν είχε γνωρίσει πόλεμο για πάνω από 450 χρόνια.
Οι Γάλλοι δεν δυσκολεύτηκαν να σπάσουν την άμυνα του Πορτίγιο, μια αρχαία είσοδο της πόλης που φυλασσόταν από μια μικρή ομάδα εθελοντών και μερικά κανόνια. Η Αυγουστίνα γίνεται μάρτυρας της μάχης, περνώντας από το Πορτίγιο για να πάει φαγητό στον σύζυγό της. Οι Ισπανοί στρατιώτες είναι αποδεκατισμένοι και βαριά τραυματισμένοι και εκείνη αποφασίζει να αναλάβει δράση.
Είναι η εικόνα της που πέρασε στην ιστορία. Μια ατρόμητη νέα γυναίκα κρατώντας ένα δαδί να ανάβει το κανόνι. Μεταξύ θρύλου και ιστορικής πραγματικότητας η επόμενη αφήγηση αφορά τον φόβο των Γάλλων στρατιωτών όταν είδαν μια γυναίκα να το χειρίζεται, κάτι πρωτοφανές για την εποχή. Η γενναία πολεμίστρια τούς αναγκάζει να υποχωρήσουν δίνοντας χρόνο στην ισπανική άμυνα να αναδιοργανωθεί.
Η γενναιότητά της προκαλεί την προσοχή του λαϊκού κυβερνήτη της Σαραγόσα και αρχηγού της Αραγονίας, José Rebolledo de Palafox, πρώτου δούκα της Αραγονίας, γνωστού για τον αγώνα του κατά των γαλλικών στρατευμάτων, που παρά την έλλειψη χρημάτων και τακτικών στρατευμάτων, δεν έχασε χρόνο να κηρύξει πόλεμο εναντίον τους.
Το σημαντικό κομμάτι της ιστορίας και αυτό που έκανε το όνομα της Αυγουστίνας της Αραγωνίας να περάσει στον θρύλο είναι ότι η Σαραγόσα είναι η πόλη από την οποία ξεκινά η πραγματική αντίσταση.
Η Αυγουστίνα παίρνει τα εύσημα για την ανδρεία της ως «Υπερασπίστρια της Σαραγόσα» και γίνεται πυροβολήτρια, μια θέση που της επέτρεπε πρόσβαση στο συσσίτιο, κάτι πολύ κρίσιμο σε περίοδο πολιορκίας. Στη συνέχεια γίνεται λοχίας και ανθυπολοχαγός και αγωνίζεται εναντίον των Γάλλων, στη διάρκεια της δεύτερης πολιορκίας της πόλης, που πέφτει στα χέρια των Γάλλων. Η Αυγουστίνα αιχμαλωτίστηκε μαζί με το σύνολο σχεδόν των Ισπανών υποστηρικτών της πόλης και οι Γάλλοι εκτέλεσαν τον άντρα της μπροστά στα μάτια της.
Ο μύθος της γιγαντώθηκε μετά την απόδρασή της όταν εντάχθηκε στην αντίσταση οργανώνοντας επιθέσεις και επιδρομές κατά του εχθρού. Η συμμαχία της Ισπανικής και Αγγλικής Αυτοκρατορίας κατά των Γάλλων οδηγεί τελικά στη νίκη των συμμάχων, οι Γάλλοι υποχωρούν εγκαταλείποντας τα σχέδια της κατάκτησης της Ιβηρικής χερσονήσου, η ισπανική αντίσταση γιγαντώνεται και η Αυγουστίνα βρίσκεται να πολεμά μαζί με Άγγλους και Ισπανούς ως αξιωματικός και διοικητής.
Ορισμένοι ιστορικοί ισχυρίζονται ότι το 1813 βρέθηκε στην πρώτη γραμμή της μάχης της Βιτώρια που οδήγησε στη συντριβή του γαλλικού στρατού, κάτι που άλλοι αμφισβητούν.
Ο μύθος της Αυγουστίνας της Αραγωνίας διατρανώνεται. Της δόθηκε το όνομα La Artillera, η πυροβολήτρια ή η μπουρλοτιέρισα, όνομα που δινόταν στη συνέχεια στις γυναίκες, οι οποίες, σε μια εποχή που τα παραδείγματα ηρωισμού ήταν τόσο απαραίτητα, άρχισαν να καταλαμβάνουν τη θέση τους στις σελίδες των ιστορικών βιβλίων της Ισπανίας.
Παντρεύτηκε σε δεύτερο γάμο στη Θέουτα τον Juan Eugenio Cobos de Mesperuza και απέκτησε μια κόρη, την Καρλότα Κόμπο που έγραψε ένα μυθιστόρημα σε 528 σελίδες και 46 κεφάλαια, που δημοσιεύθηκε δυο χρόνια μετά το θάνατο της μητέρας της, μέσα στο οποίο υπάρχουν αληθινά και φανταστικά περιστατικά, που περισσότερο μπερδεύουν παρά λύνουν τις ιστορίες της ζωής της.
Η Αυγουστίνα έζησε μέχρι τα 71 της χρόνια και τα τελευταία χρόνια τα πέρασε στη Θέουτα, ενώ στις δημόσιες εμφανίσεις της φορούσε όλα τα παράσημά της. Τάφηκε στο νεκροταφείο Santa Catalina της πόλης και λίγα χρόνια αργότερα τα οστά της μεταφέρθηκαν στο παρεκκλήσι του Ευαγγελισμού της Εκκλησίας Nuestra Señora del Portillo στη Σαραγόσα.
Ανάμεσα στους καλλιτέχνες που την απεικόνισαν σε μια και μοναδική σκηνή, σε αυτή να είναι δίπλα στο κανόνι με τα σώματα των συμπατριωτών της στο έδαφος, ήταν ο Γκόγια, ενώ ο λόρδος Μπάιρον της αφιέρωσε αρκετούς στίχους στο ποίημα Childe Harold.
ΤΟ ΑΡΘΡΟ ΑΥΤΟ ΔΗΜΟΣΙΕΥΤΗΚΕ ΓΙΑ ΠΡΩΤΗ ΦΟΡΑ ΣΤΙΣ 4.3.2021