Μια ενδιαφέρουσα και άγνωστη πτυχή του Α' Παγκοσμίου Πολέμου αναδεικνύει η έκθεση που πραγματοποιείται αυτές τις ημέρες στο Αρχαιολογικό Μουσείο του Κιλκίς.
Κατά τη διάρκειά του οι συμμαχικές δυνάμεις ακολούθησαν την τακτική των χαρακωμάτων, η οποία εφαρμόστηκε κυρίως στο Δυτικό Μέτωπο, προκειμένου να μπορέσουν να αναχαιτίσουν τη μεγάλη ισχύ πυρός των αντιπάλων. Χαρακώματα δημιουργήθηκαν στο Πολύκαστρο, στην Αξιούπολη, στο Αξιοχώρι, στον Λιμνότοπο και στην Ποντοηράκλεια της ευρύτερης περιοχής του Κιλκίς.
Όταν έσκαβαν τα ορύγματα, λοιπόν, οι δυνάμεις των συμμάχων βρέθηκαν ενώπιον σπουδαίων αρχαιολογικών ευρημάτων που συμπεριλαμβάνουν οικιστικά ή ταφικά κατάλοιπα της Πρώιμης Εποχής του Σιδήρου (10ος-7ος αι. π.Χ.) αλλά και των αρχαϊκών χρόνων (6ος αι. π.Χ.).
Σε αυτές τις περιοχές ήρθαν στο φως χρυσά και χάλκινα περιδέραια, κοσμήματα, κτερίσματα γυναικείων τάφων ή όπλα, δόρατα και ξίφη ανδρών της ίδιας περιόδου, αγγεία και αντικείμενα καθημερινής χρήσης. Επίσης, ο στρατός δημιούργησε στρατόπεδα ακόμη και πάνω σε λοφίσκους που θα μπορούσαν να είναι απομεινάρια προϊστορικών τόπων ή να κρύβουν μακεδονικούς τάφους.
Όταν έσκαβαν τα ορύγματα, λοιπόν, οι δυνάμεις των συμμάχων βρέθηκαν ενώπιον σπουδαίων αρχαιολογικών ευρημάτων που συμπεριλαμβάνουν οικιστικά ή ταφικά κατάλοιπα της Πρώιμης Εποχής του Σιδήρου (10ος-7ος αι. π.Χ.) αλλά και των αρχαϊκών χρόνων (6ος αι. π.Χ.).
Αξίζει να σημειωθεί ότι ανάμεσα στους αξιωματικούς που συμμετείχαν στις ανασκαφές ήταν πρόσωπα με εξειδικευμένες σπουδές και ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την Ελλάδα από αρχαιολογικής απόψεως.
Ας μην ξεχνάμε ότι το Κιλκίς αποτέλεσε ένα από τα σπουδαιότερα πεδία των μαχών του μακεδονικού μετώπου. Μετά τη λήξη του πολέμου το 1918 και μέχρι το 1925, αρχαιολόγοι από τη Μεγάλη Βρετανία και τη Γαλλία που συμμετείχαν στα στρατιωτικά σώματα της Αντάντ στο μακεδονικό μέτωπο επέστρεψαν στη Βόρεια Ελλάδα για να συμμετάσχουν στις ανασκαφές που έμελλε να ταυτίσουν τον πόλεμο στις με την αρχαιολογική έρευνα.
Αυτό το γεγονός ώθησε την Εφορεία Αρχαιοτήτων Κιλκίς να εγκαινιάσει μια νέα περίοδο διάδρασης με την τοπική κοινωνία και τη νεότερη Ιστορία της, τιμώντας την επέτειο των 100 χρόνων από τη λήξη του Α' Παγκοσμίου Πολέμου με τη διοργάνωση μιας θεματικής έκθεσης υπό τον τίτλο «Αρχαιολογία εν καιρώ πολέμου στο Κιλκίς. Από τα χαρακώματα των μαχών... στα σκάμματα των ανασκαφών».
«Το μεγαλύτερο μέρος των ευρημάτων έχει περιέλθει στην κατοχή του ελληνικού Δημοσίου και αποτελεί μέρος της συλλογής του Αρχαιολογικού Μουσείου Κιλκίς. Ωστόσο, να τονίσουμε ότι αντικείμενα βρίσκονται σήμερα στο Μουσείο του Λούβρου, στην Οξφόρδη και στο Εθνικό Μουσείο του Εδιμβούργου» επισημαίνει στη LiFO η προϊσταμένη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Κιλκίς, κ. Γεωργία Στρατούλη.
«Βασικός στόχος είναι η έκθεση να παρουσιαστεί όχι μόνο στην Αθήνα αλλά και σε άλλες περιοχές της Ελλάδας και του εξωτερικού».
Όσον αφορά τον σκοπό της έκθεσης, απαντά: «Πραγματοποιείται για να φωτίσει μια σχετικά άγνωστη διάσταση του πολέμου, ειδικότερα στην περιοχή του Κιλκίς, συγκεκριμένα την αυγή της αρχαιολογικής έρευνας σε τεχνητούς γηλόφους (τούμπες, τράπεζες ή τύμβοι) του τοπίου του Κιλκίς στη διάρκεια της εξέλιξης του μακεδονικού μετώπου, ενός από τα πέντε κύρια μέτωπα του Α' Παγκοσμίου Πολέμου.
Η δημιουργία του μετώπου αποσκοπούσε κυρίως στην αναχαίτιση της επικείμενης καθόδου του συνασπισμού των Κεντρικών Δυνάμεων ή της Τετραπλής Συμμαχίας (Γερμανία, Αυστροουγγαρία, Οθωμανική Αυτοκρατορία, Βουλγαρία) στο Αιγαίο».
«Είναι χαρακτηριστικό ότι διαπιστώσαμε πόσο ορατές είναι οι μνήμες του πολέμου στον συγκεκριμένο τόπο. Υπάρχουν μνημειώδη συμμαχικά κοιμητήρια στη Δοϊράνη (Συμμαχικό Βρετανικό Στρατιωτικό Νεκροταφείο και ελληνικά κοιμητήρια), στην Κρηστώνη (Σαριγκιόλ, βρετανικά κοιμητήρια), τρία μόλις χιλιόμετρα από την πόλη του Κιλκίς, και στο Πολύκαστρο» προσθέτει η κ. Στρατούλη.
Στο πλαίσιο της διάνοιξης χαρακωμάτων, δηλαδή της καθοριστικής στρατιωτικής πρακτικής του Μεγάλου Πολέμου, αλλά και γενικότερα της υλοποίησης στρατιωτικών έργων υποδομής για την υποστήριξη του μακεδονικού μετώπου, οι συμμαχικές δυνάμεις εντόπισαν, σε συγκεκριμένα υψώματα της κοιλάδας του Αξιού, κατάλοιπα από οικισμούς και νεκροταφεία των προϊστορικών και πρώιμων ιστορικών κοινοτήτων της περιοχής.
Οι τυχαίες αυτές αποκαλύψεις αρχαιολογικών θέσεων προκάλεσαν τη διενέργεια ανασκαφών μικρής κλίμακας σε ορισμένες θέσεις, όπως η Τσαουσίτσα (Ποντοηράκλεια) και η Αξιούπολη, στις οποίες συμμετείχαν διάφοροι επιστήμονες, αρχαιολόγοι, φιλόλογοι, ακόμα και γιατροί που υπηρετούσαν στα συμμαχικά στρατεύματα.
Οι πρώτες εκείνες ιδιόμορφες ανασκαφές, μέσα στη δίνη των μαχών, κέντρισαν το ενδιαφέρον κυρίως των Άγγλων αρχαιολόγων και αποτέλεσαν το εφαλτήριο για τη μετέπειτα, πιο συστηματική και στοχευμένη αρχαιολογική και τοπογραφική έρευνα στην περιοχή του Κιλκίς.
«Τα αποτελέσματα αυτών των μεσοπολεμικών και μεταπολεμικών πρωτοπόρων ερευνών φώτισαν σημαντικά το άγνωστο μέχρι τότε παρελθόν της ευρύτερης περιοχής. Μέχρι και σήμερα εξακολουθούν να αποτελούν σημείο αναφοράς στις μεταγενέστερες μελέτες και έρευνες στον χώρο της Κεντρικής Μακεδονίας για την προϊστορική και ιδιαίτερα την πρωτο-ιστορική περίοδο» τονίζει η κ. Στρατούλη.
Τη θεματική της έκθεσης υποστηρίζουν τέσσερις κατηγορίες εποπτικού υλικού: οπτικό υλικό (καρτ ποστάλ), προερχόμενο από πολλές διαφορετικές πηγές (Βρετανική Σχολή Αθηνών, Imperial War Museum, Classical Art Research Centre - University of Oxford, Συλλογή Βασιλείου Νικόλτσιου, Κέντρο Ιστορίας Θεσσαλονίκης, Γενικά Αρχεία του Κράτους - Ιστορικό Αρχείο Μακεδονίας, ΟΠΠΕ - Μουσείο Φωτογραφίας Θεσσαλονίκης, Συλλογή Ιωάννη Μέγα - Βιβλιοθήκη Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, Ίδρυμα Μουσείου Μακεδονικού Αγώνα, University Studio Press κ.ά.).
Επίσης, επιλεγμένα αρχαιολογικά αντικείμενα, προερχόμενα από τις πρώτες εκείνες ανασκαφές, που ανήκουν πλέον στο εκθεσιακό απόθεμα του Αρχαιολογικού Μουσείου Κιλκίς, αλλά και αντικείμενα στρατιωτικά από τα χρόνια του μακεδονικού μετώπου (από τη Συλλογή Βασιλείου Νικόλτσιου). Ακόμα, διόραμα αναπαράστασης χαρακώματος (κατασκευή Βασίλειος Νικόλτσιος) και εκπαιδευτικό οπτικοακουστικό υλικό.
Είναι χαρακτηριστικό ότι η ημερομηνία των εγκαινίων της έκθεσης δεν επιλέχθηκε τυχαία, αφού στις 11.11.2018, στις 11:00 το πρωί, συμπληρώθηκαν ακριβώς εκατό χρόνια από την επίσημη ανακωχή του Α' Παγκοσμίου Πολέμου και την παύση του αιματοκυλίσματος στα πεδία των μαχών και του μακεδονικού μετώπου που πραγματοποιήθηκαν, κατά κύριο λόγο, στο βόρειο τμήμα της περιοχής του Κιλκίς.
Όσον αφορά την ιδέα της έκθεσης, η κ. Στρατούλη υποστηρίζει ότι «με αφορμή την ολοκλήρωση 100 χρόνων από τη λήξη του Α' Παγκοσμίου Πολέμου στις 11 Νοεμβρίου 2018 τιμούμε την ανεκτίμητη και αποφασιστικής σημασίας συμβολή του Κιλκίς στη λήξη του Μεγάλου Πολέμου, αναγνωρίζοντας τη δυναμική του ιστορικού τουρισμού ως σπουδαίου παράγοντα διάδρασης με τη μνήμη και τους πολλαπλούς αποδέκτες της. Έτσι, αποφασίσαμε να συμμετάσχουμε στις επετειακές εκδηλώσεις για τα 100 χρόνια από τη λήξη του Α' Παγκοσμίου με μια πρωτοποριακού περιεχομένου περιοδική και φορητή έκθεση».
Όλη αυτή η προσπάθεια εντάσσεται σε μια γενικότερη ιδέα, η οποία θέλει το Κιλκίς να αναδεικνύεται σε τόπο προσκυνηματικού τουρισμού. Ουσιαστικά, πρόκειται για ενέργειες που αποσκοπούν σε «μια συνάντηση με την Ιστορία», αφού αυτές οι ανασκαφές τροφοδοτούν τη σύγχρονη έρευνα και συμβάλλουν στη δημιουργία μιας πύλης που ενώνει το παρελθόν με το παρόν και διατηρεί ζωντανές τις μνήμες σε μια περιοχή με έντονο το προσφυγικό στοιχείο.
«Σε μια εποχή που επικρατεί ένα κλίμα μισαλλοδοξίας, φανατισμού και αντιπαλότητας, εμείς, χωρίς καμία δόση εθνικιστικής λατρείας, στοχεύουμε στην καταγραφή της Ιστορίας, στην ενδυνάμωση της περιφέρειας καθώς και στην ανάδειξη της αρχαιολογικής πληροφορίας» λέει η κ. Στρατούλη.
Καταλήγει: «Εάν μία εικόνα ισούται με χίλιες λέξεις, τότε αυτή η έκθεση επιχειρεί να αφηγηθεί πολλές μικρές ιστορίες με κοινό σημείο αναφοράς τους την αμφισημία του τοπίου του Κιλκίς τα χρόνια του Α' Παγκοσμίου Πολέμου, όταν το μακεδονικό μέτωπο συναντά την αυγή των ανασκαφών. Όταν τα χαρακώματα της τραγικότητας των μαχών στους τεχνητούς γηλόφους του Κιλκίς γίνονται πεδίο μιας παράδοξης συνάντησης με την Ιστορία και μετατρέπονται σε αρχαιολογικές τομές μιας αιφνίδιας αποκάλυψης του παρελθόντος.
Αυτό το τυχαίο γεγονός θα αποτελέσει την αφορμή για τις απαρχές της αρχαιολογικής έρευνας, που θα αναζητήσει σε τούμπες και σε τράπεζες του Κιλκίς τα υλικά αποτυπώματα των οικιστικών επιλογών των προϊστορικών και πρωτοϊστορικών κοινοτήτων αλλά και των ταφικών τους πρακτικών».
Info:
Έκθεση: «Αρχαιολογία εν καιρώ πολέμου στο Κιλκίς. Από τα χαρακώματα των μαχών... στα σκάμματα των ανασκαφών»
Αρχαιολογικό Μουσείο Κιλκίς, 11.11.2018 - 31.05.2019
Διοργάνωση έκθεσης: Εφορεία Αρχαιοτήτων Κιλκίς 2018
Επιστημονική εποπτεία - γενικός συντονισμός: Δρ. Γεωργία Στρατούλη, προϊσταμένη Εφορείας Αρχαιοτήτων Κιλκίς
Μουσειολογική Μελέτη: Δρ. Γεωργία Στρατούλη, προϊσταμένη ΕΦΑ Κιλκίς / Δρ. Σταμάτης Χατζητουλούσης, αρχαιολόγος ΕΦΑ Κιλκίς
σχόλια