Ο Ουίνστον Τσόρτσιλ γεννήθηκε στις 30 Νοεμβρίου 1874 και είναι ο πολιτικός που πριν από λίγα χρόνια ψηφίστηκε ως «ο μεγαλύτερος Βρετανός όλων των εποχών». Ο αριθμός βιβλίων και υλικού που παράγεται κάθε χρόνο γύρω από τον Τσόρτσιλ παραμένει εντυπωσιακός. Και δεν εξηγείται ασφαλώς μόνο με βάση τα πολιτικά του επιτεύγματα.
Προϊόντος του χρόνου, ο Τσόρτσιλ έγινε ένα πολιτικό pop icon. Ένα pop icon πριν από την εποχή της εικόνας. Τα πούρα, το σήμα της νίκης «V», τα ριγέ βελούδινα κουστούμια, οι πρώτες φόρμες με φερμουάρ, τα παπιγιόν, τα «γκατζετάκια» της εποχής, οι αντιφορμαλιστικές φώτο, τα παιχνίδια με το φακό, δημιούργησαν ένα μοναδικό στυλ που συνόδευε τον μύθο του.
Παρά τη μεγαλειώδη συνεισφορά του στη νίκη επί του ναζισμού στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, ο Τσόρτσιλ πρέπει να προσεγγιστεί ως κάτι περισσότερο από έναν πολιτικό. Εξάλλου ως προσωπικότητα ήταν αναμφίβολα πιο ενδιαφέρων από ό,τι ήταν ως πολιτικός. Ευφυής, χαρισματικός, με τρομερό χιούμορ, ατάκες που έγραψαν ιστορία, αυτοσαρκαστικός, απείθαρχος στην καθημερινότητά του, μπον-βιβέρ. Και συνάμα τρομερά αποφασιστικός, πείσμων, εργασιομανής.
Πάνω απ’ όλα όμως ήταν ένας πολύ γενναίος άνθρωπος. Που πολέμησε και νίκησε τις αδυναμίες, τα πάθη, τις ασθένειες, τις ατυχίες του. Ένας πραγματικός πολεμιστής, με ισχυρή πίστη και ικανότητα να εμπνέει. Και αυτό τον καθιστά όχι μόνο τον κορυφαίο «war time leader» (ηγέτη εν καρό πολέμου) της νεώτερης εποχής, αλλά μια προσωπικότητα «bigger than life».
To Aces High των Iron Maiden έχει εμπνευστεί από ομιλία του Churchill
Λίγα λόγια για το ποιος ήταν
Ο Ουίνστον Λέοναρντ Σπένσερ Τσόρτσιλ ήταν γόνος αριστοκρατικής οικογένειας. Ο πατέρας του Ράντολφ ήταν ηγετικό στέλεχος και κορυφαίος υπουργός του Συντηρητικού Κόμματος και η μητέρα του μια πολύ δυναμική Αμερικανίδα, γεγονός που ενίσχυε την «ιδιαίτερη σχέση» που ένιωθε ο Τσόρτσιλ με τις ΗΠΑ.
Στα γυμνασιακά του χρόνια ήταν μέτριος μαθητής και αρκετά άτακτος. Αγαπούσε ωστόσο την αγγλική γλώσσα και την ιστορία. Σπούδασε στη Στρατιωτική Ακαδημία του Σάντχερστ και πήρε μέρος στις στρατιωτικές επιχειρήσεις στην Ινδία και το Σουδάν. Πιάστηκε αιχμάλωτος από τους Μπόερς κατά το νοτιοαφρικανικό πόλεμο, αλλά δραπέτευσε. Ως ανταποκριτής της εφημερίδας Morning Post κατέγραψε τις περιπέτειές του σε σειρά άρθρων, τα οποία σημείωσαν μεγάλη επιτυχία και τον έκαναν ευρύτερα γνωστό.
Στα μέσα της 10ετίας του '30 ήταν ο μόνος που προειδοποιούσε για τους κινδύνους από την άνοδο του Χίτλερ και ήταν σκληρός πολέμιος της πολιτικής του «κατευνασμού» που ακολουθούσαν οι προκάτοχοί του Μπάλντουιν και Τσάμπερλεν. Τότε αντιμετωπίζονταν περίπου ως γραφικός.
Εξελέγη για πρώτη φορά το 1900 με το Συντηρητικό Κόμμα. Το 1904 διαφώνησε, αποχώρησε και προσχώρησε στους Φιλελεύθερους όπου και έμεινε για 20 χρόνια, πριν επιστρέψει ξανά στους Συντηρητικούς. Τότε είχε πει τη φράση «κάποιοι αλλάζουν απόψεις για χάρη του κόμματός τους, εγώ αλλάζω κόμμα για χάρη των απόψεών μου».
Ανέλαβε πολλά υπουργεία χωρίς ιδιαίτερα αξιοσημείωτα επιτεύγματα. Η πορεία του μέχρι τότε ήταν γεμάτη σκαμπανεβάσματα, με κάποιες λίγες επιτυχίες (όπως η ενίσχυση του βρετανικού στόλου ενόψει του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου) ή τα πρώτα νομοθετήματα κοινωνικής ασφάλισης, αλλά και μνημειώδεις αποτυχίες, όπως η επιχείρηση στην Καλλίπολη (όπου οι βρετανικές δυνάμεις συνετρίβησαν από τον Κεμάλ) ή η σύνδεση της ισοτιμίας της Λίρας με το χρυσό, η οποία οδήγησε σε μεγάλη ύφεση και νομισματική κρίση τη Βρετανική Αυτοκρατορία. Μετά την αποτυχία και την αποχώρησή του από το υπουργείο Οικονομικών το 1929 πέρασε μια δύσκολη πολιτική περίοδο την οποία ο ίδιος αποκάλεσε «πολιτική έρημο».
Στα μέσα της 10ετίας του ’30 ήταν ο μόνος που προειδοποιούσε για τους κινδύνους από την άνοδο του Χίτλερ και ήταν σκληρός πολέμιος της πολιτικής του «κατευνασμού» που ακολουθούσαν οι προκάτοχοί του Μπάλντουιν και Τσάμπερλεν. Τότε αντιμετωπίζονταν περίπου ως γραφικός.
Το Σεπτέμβριο 1939, αμέσως μετά την έκρηξη του Β' Παγκοσμίου Πολέμου –και αφού είχε εν τω μεταξύ δικαιωθεί για τις προβλέψεις του– έγινε και πάλι υπουργός των Ναυτικών και στις 10 Μαΐου 1940, μετά την παραίτηση Τσάμπερλεν υπό το βάρος της κατάρρευσης της Γαλλίας, ανέλαβε την πρωθυπουργία και ηγήθηκε της Βρετανίας τα χρόνια του Πολέμου.
Με την αταλάντευτη στάση του απέναντι στους Ναζί, κράτησε όρθιο το δυτικό μέτωπο την ώρα που ο Χίτλερ προέλαυνε σε όλη την Ευρώπη. Εμψυχώνοντας μοναδικά τον λαό του, αντιστάθηκε στην πολεμική μηχανή του Αδόλφου. Η δε προσωπική συμβολή στην προετοιμασία της συμμαχίας με τις ΗΠΑ και την ΕΣΣΔ ήταν καταλυτική, εξ ου και θεωρήθηκε «ο πατέρας της νίκης».
Το 1945, παρά τον θρίαμβό στο πεδίο της μάχης, έχασε τις εκλογές. Επανεξελέγη πρωθυπουργός το 1951, παραιτήθηκε το 1955. Το 1953 βραβεύτηκε με το Βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας για το μνημειώδες έργο του «Η ιστορία του Β’ παγκοσμίου πολέμου», καθώς και για τις πολιτικές ομιλίες και το συνολικό συγγραφικό έργο του.
Παραιτήθηκε από βουλευτής λίγο πριν από το τέλος της ζωής του, τον Ιούλιο του 1964. Λίγο πριν πεθάνει, καθηλωμένος πλέον σε αναπηρικό καροτσάκι ζήτησε να τον πάνε μια βόλτα στο κοινοβούλιο, το οποίο υπηρέτησε σχεδόν 55 χρόνια. Δυο νεαροί βουλευτές τον είδαν και είπαν ο ένας στον άλλο με οίκτο: «τι κρίμα, ένα τόσο δυνατό μυαλό και αγέρωχο πνεύμα, να είναι αδύναμος και ανήμπορος». Και τότε ακούστηκε ο Ουίνστον: «και είναι και κουφός ο καημένος»!
Η δύναμη του λόγου και το πνεύμα της αντίστασης
Οι ομιλίες του Τσόρτσιλ αποτελούν πραγματικά μνημεία. Δεν είναι απλώς ρητορικά αριστουργήματα. Είναι σύμβολα. Ήταν το όπλο με το οποίο ο Ουίνστον κράτησε ψηλά το ηθικό του ελεύθερου κόσμου.
Ας μπούμε λίγο στο κλίμα της εποχής. Μάιος-Ιούνιος 1940. Ο Χίτλερ προελαύνει σε όλη την Δυτική Ευρώπη. Η Γαλλία καταρρέει. Η συμμαχία του Χίτλερ με τον Στάλιν είναι ακόμα στέρεη, ο Στρατάρχης στέλνει στον Φύρερ συγχαρητήριο τηλεγράφημα για την κατάληψη του Παρισιού. Η Αμερική είναι εκτός πολέμου, οι απομονωτιστές είναι πανίσχυροι, ο πρέσβης των ΗΠΑ στο Λονδίνο είναι επιφυλακτικός για την εμπλοκή των ΗΠΑ στον πόλεμο.
Οι ομιλίες του αλλάζουν το κλίμα, το ηθικό ανυψώνεται, λαός και πολιτική ελίτ συσπειρώνονται γύρω του και η απόφαση λαμβάνεται: μάχη μέχρι εσχάτων. Από την ώρα που η Βρετανία δεν συνθηκολόγησε το καλοκαίρι του 1940, το πρώτο βήμα για τη νίκη επί του ναζισμού είχε επιτευχθεί
Η κυβέρνηση Τσάμπερλεν καταρρέει και πρωθυπουργός αναλαμβάνει αυτός που επί χρόνια προειδοποιούσε για τους κινδύνους από την άνοδο του Χίτλερ. Ο Ουίνστον Τσόρτσιλ. Ο Χιτλερ προτείνει στη Βρετανία συνθηκολόγηση. Προτείνει απόσυρση των Βρετανών από την Ευρώπη και ως αντάλλαγμα να διατηρήσουν τις αποικίες τους. Η βρετανική ελίτ είναι διχασμένη. Πολλοί είναι αυτοί που λένε ότι η Βρετανία πρέπει να συζητήσει με τον Χίτλερ. Ακόμα και κορυφαίες προσωπικότητες όπως ο Λόυντ Τζορτζ.
Ο Τσόρτσιλ είναι ακόμα αδύναμος πολιτικά (δεν έχει εδραιωθεί εσωτερικά), αλλά πεπεισμένος ότι η μάχη πρέπει να δοθεί μέχρι εσχάτων. Ξέρει ότι η πολιτική του χρειάζεται πρωτίστως τη στήριξη του βρετανικού λαού. Και αρχίζει να μιλάει σε αυτούς.
Οι ομιλίες του αλλάζουν το κλίμα, το ηθικό ανυψώνεται, λαός και πολιτική ελίτ συσπειρώνονται γύρω του και η απόφαση λαμβάνεται: μάχη μέχρι εσχάτων. Από την ώρα που η Βρετανία δεν συνθηκολόγησε το καλοκαίρι του 1940, το πρώτο βήμα για τη νίκη επί του ναζισμού είχε επιτευχθεί.
Οι περισσότερες πολεμικές ομιλίες του Τσόρτσιλ ήταν εκπληκτικές. Τρεις από αυτές όμως ξεχωρίζουν και έμειναν στην ιστορία:
Στις 13 Μαΐου, τρεις μέρες μετά την ορκωμοσία του ως πρωθυπουργός: «I have nothing to offer but blood, toils, tears and sweat».
Στις 4 Ιουνίου: «We shall fight on the beaches. We shall never surrender».
Στις 18 Ιουνίου: «This was their finest hour».
Η μονομαχία με τον Χίτλερ
Η σύγκριση του Τσόρτσιλ με τον Χίτλερ έχει απασχολήσει δεκάδες ιστορικούς. Ήταν δυο διαμετρικά αντίθετες προσωπικότητες, αλλά και απολύτως διαφορετικά πρότυπα ηγετών.
Ο Χίτλερ ήταν φανατικός της υγιεινής ζωής και της γυμναστικής, χορτοφάγος, απέφευγε το αλκοόλ και κάθε κατάχρηση. Ο Τσόρτσιλ του έδινε και καταλάβαινε σε όλα, ήταν άνθρωπος που διαρκώς ακροβατούσε στα όρια. Ο Τσόρτσιλ δεν δίσταζε να αυτοσαρκαστεί δημοσίως, ο Χίτλερ ήταν μονίμως προσεκτικός με τη δημόσια εικόνα του, υποτάσσοντας τα πάντα στην προπαγάνδα του καθεστώτος του. Ο Τσόρτσιλ ήταν μεν ισχυρογνώμων, αλλά εντέλει άκουγε τους υφισταμένους και τους στρατηγούς του. Ο Χίτλερ ήταν ανυπόφορα παρεμβατικός. Ο Τσόρτσιλ πήγαινε στο μέτωπο, ο Χίτλερ, πλην μιας επίσκεψης στο Παρίσι μετά την κατάκτησή του, δεν έβγαινε από τα όρια του στρατηγείου του.
Ο μεγάλος ιστορικός John Luckacs γράφει στο κορυφαίο έργο του «Η μονομαχία»: «Ήταν και παραμένει ενθαρρυντικό ότι στη μονομαχία τους, από την οποία εξαρτάτο η τύχη του κόσμου στα μέσα του 20ού αιώνα και προς το τέλος της σύγχρονης εποχής, ένας μεγάλος πολιτικός υπερίσχυσε επί ενός μεγάλου επαναστάτη• ο συγγραφεύς επί του ρήτορα• ένας κοσμοπολίτης επί ενός ρατσιστή• ένας δημοκρατικός αριστοκράτης επί ενός λαϊκιστή δημαγωγού• ένας συντηρητικός επί ενός ριζοσπάστη• ένας πατριώτης επί ενός εθνικιστή - κατά τη διάρκεια του Β Παγκοσμίου Πολέμου ο οποίος υπήρξε καταστρεπτικός για εκατομμύρια ανθρώπων, αλλά του οποίου το αποτέλεσμα έσωσε τον κόσμο από πολύ φοβερότερα δεινά».
Η εκλογική ήττα 1945
Tο καλοκαίρι του 1945, δύο μήνες μετά τη λήξη του πολέμου, το Εργατικό Κόμμα αποχωρεί από την κυβέρνηση εθνικής ενότητας και ζητά τη διεξαγωγή εκλογών. Η δημοτικότητα το Τσόρτσιλ την εποχή εκείνη βρίσκεται στο 83%! Οι Συντηρητικοί ωστόσο μοιάζουν με απομεινάρια μιας άλλης εποχής. Δεν παρουσιάζουν κανένα πρόγραμμα ανοικοδόμησης της χώρας, στηρίζουν όλη τους την εκστρατεία πάνω στο πρόσωπο του Ουίνστον.
Οι Εργατικοί, αντιθέτως, (οι οποίοι ασκούσαν μεγάλο μέρος της εσωτερικής πολιτικής τα χρόνια του πολέμου) έκαναν μια εκπληκτική εκστρατεία με έμφαση στην εσωτερική διακυβέρνηση και την ανάγκη για οικοδόμηση ενός σύγχρονου κράτους πρόνοιας, το οποίο μετά από 5 χρόνια πολέμου και κακουχιών ακούγονταν ελκυστικό. Στις εκλογές ο Τσόρτσιλ ηττήθηκε συντριπτικά. Ο κόσμος τον λάτρευε, αλλά δεν τον ήθελε άλλο για πρωθυπουργό. Δεν ήθελε εθνικό ήρωα, ηγέτη σε ώρα μάχης, αλλά έναν πολιτικό διαχειριστή που θα έβαζε τάξη σε μια ταλαιπωρημένη χώρα. Ο Ουίνστον το πήρε πολύ βαριά, έπεσε σε κατάθλιψη, με δυσκολία ανταποκρίνονταν στις αμέτρητες υποχρεώσεις του για βραβεύσεις, ομιλίες κ.λπ. Όταν ο Βασιλιάς του πρότεινε το ανώτατο μετάλλιο της περικνημίδας, εκείνος απάντησε «δεν χρειάζεται, οι ψηφοφόροι μου έδωσαν το βραβείο της κλωτσιάς».
Τα πούρα, τα ποτά και τα ξενύχτια...
Όταν κάποτε ρωτήθηκε για το μυστικό της μακροζωίας του, ο Ουίνστον απάντησε χιουμοριστικά: «No sports, just whisky and cigars» («Καθόλου σπορ. Μόνο ουίσκι και αλκοόλ»). Γενικώς τα έτσουζε πολύ. Πάρα πολύ. Σε σημείο που τον θεωρούσαν μεγάλο μέθυσο και τον χλεύαζαν γι’ αυτό. Έπινε σχεδόν τα πάντα, αλλά ιδιαίτερη προτίμηση είχε στο ουίσκι με σόδα (Johnny Walker red label), τις σαμπάνιες και τα μπράντι.
Δύο ενδεικτικές ιστορίες: Σε μια επίσκεψή του στις ΗΠΑ, κάλεσε τον μπάτλερ του Λευκού Οίκου, Αλόνσο Φιλντς και του είπε: «Λοιπόν, Φιλντς, ήταν υπέροχο το δείπνο χθες το βράδυ, αλλά έχω να σου παραγγείλω μερικά πράγματα. Θέλουμε να χωρίσουμε σαν φίλοι, όταν θα φύγω από εδώ, σωστά; Πρέπει να έχω ένα ποτήρι με σέρι στο δωμάτιό μου πριν από το πρωινό, δύο ποτήρια σκοτς με σόδα πριν από το γεύμα, γαλλική σαμπάνια και μπράντι 90 ετών πριν πέσω για ύπνο. Το κρασί με τα γεύματα το θεωρώ δεδομένο...». Μια άλλη φορά είχε παραθέσει επίσημο δείπνο στον βασιλιά της Σαουδικής Αραβίας Ιμπν Σαούντ. Οι Σαουδάραβες του είπαν ότι θρησκευτικοί λόγοι επιβάλλουν στον μονάρχη να απέχει από γεύματα όπου καταναλώνεται αλκοόλ και νικοτίνη. Η απάντηση του Τσόρτσιλ ήταν: «Η δική μου ιερή τελετή είναι το κάπνισμα πούρων και η κατανάλωση αλκοόλ πριν, μετά και εν ανάγκη στη διάρκεια όλων των γευμάτων και στα διαστήματα μεταξύ τους»!
Βέβαια, σε αντίθεση με άλλους πότες, δεν έχανε ποτέ τον έλεγχο. Ακόμα και τις πιο δραματικές ώρες διατηρούσε την αυτοκυριαρχία του και εξέπεμπε μια αισιοδοξία. Αυτό ήταν και το μότο του εξάλλου. Τα χρόνια του πολέμου είχε πει: «Δύο πράγματα δεν θα λείψουν ποτέ από αυτό το γραφείο: η αισιοδοξία και το μπράντι...».
Τα πούρα τα έμαθε όταν σε ηλικία 20 ετών πήγε να καλύψει ως ανταποκριτής την επανάσταση της Κούβας για την ανεξαρτησία της από την Ισπανία. Αγαπημένα του πούρα ήταν τα «Romeo y Julieta». Πολύ σπάνια έκανε κάνα τσιγάρο (Dunhill) τα οποία όμως γενικώς δεν του άρεσαν. Η πλάκα είναι ότι την ώρα που ο ίδιος έκανε πούρα έλεγε στους καπνιστές απλών τσιγάρων «αυτό το πράγμα θα σας σκοτώσει κάποια μέρα»! Επίσης, καθώς ήταν συχνά αφηρημένος, σκόρπιζε παντού στάχτες και κάφτρες, όχι μόνο στο κοστούμι του, αλλά και σε ξένους καναπέδες, χαλιά, ρούχα κ.λπ. Φόβος και τρόμος για τους γύρω του!
Οι προσωπικές συνήθειες
Ο Τσόρτσιλ ήταν εργασιομανής, αλλά με το δικό του στυλ. Ξυπνούσε αργά, γύρω στις 10 (!), αλλά καθόταν αρκετές ώρες στο κρεβάτι διαβάζοντας τα πρωινά του έγγραφα σε αυτό. Το απόγευμα έριχνε άλλον έναν υπνάκο μιας ώρας. Και μετά το τραβούσε σερί μέχρι τα χαράματα. Σπανίως τελείωνε πριν τις 4 το πρωί, γεγονός που είχε διαλύσει τους συνεργάτες του. (Σε αυτό έμοιαζε με τον Χίτλερ, ο οποίος επίσης τους είχε τρελάνει σε μεταμεσονύκτιες συσκέψεις).
Στις διακοπές του δούλευε σχεδόν όσο και τις καθημερινές, με μόνη διάφορα τη ζωγραφική, στην οποία αφιέρωνε αρκετή ώρα. Γενικά θεωρείτο αρκετά καλός ζωγράφος, ιμπρεσιονιστής (κυρίως τοπία) και ο ειδικοί έλεγαν ότι αν ασχολούνταν περισσότερο θα μπορούσε να σταθεί ως επαγγελματίας. Αγαπημένο μέρος διακοπών του ήταν το Μαρακές στο Μαρόκο.
Κυκλοφορεί μια ιστορία ότι στη Γιάλτα κυκλοφορούσε γυμνός στη σουίτα του έχοντας ξεχάσει ότι στο διπλανό δωμάτιο τον περίμενε ο Ρούσβελτ. Όταν τον είδε, γέλασε και του είπε «όπως βλέπετε, κύριε Πρόεδρε, η βρετανική διπλωματία δεν έχει τίποτα να σας κρύψει»
Ο Ουίνστον λάτρευε τα ταξίδια και τις μετακινήσεις, καθώς θεωρούσε ότι συμβάλλουν στην πνευματική εγρήγορση, στην καθαρότητα της σκέψης και σε γεμίζουν ενέργεια. Κάθε Σ/Κ πήγαινε στο εξοχικό του, άλλαζε τα μέρη των συσκέψεων, ταξίδευε όσο περισσότερο μπορούσε μεταφέροντας κανονικά όλο τον όγκο της δουλειάς του.
Είχε δε τη συνήθεια να κυκλοφορεί ολόγυμνος μέσα στο σπίτι του και να υπαγορεύει πράγματα στον γραμματέα του την ώρα που ήταν στην μπανιέρα ή βημάτιζε γυμνός στο δωμάτιό του. Κυκλοφορεί μια ιστορία ότι στη Γιάλτα κυκλοφορούσε γυμνός στη σουίτα του έχοντας ξεχάσει ότι στο διπλανό δωμάτιο τον περίμενε ο Ρούσβελτ. Όταν τον είδε, γέλασε και του είπε «όπως βλέπετε, κύριε Πρόεδρε, η βρετανική διπλωματία δεν έχει τίποτα να σας κρύψει».
Το ατύχημα στη Νέα Υόρκη και οι οικονομικές δυσκολίες
Ο Ουίνστον είχε ένα πολύ σοβαρό ατύχημα το χειμώνα του 1931 στη Νέα Υόρκη. Αναζητώντας το σπίτι ενός φίλου του που ήταν καλεσμένος για φαγητό, διέσχισε απρόσεκτα τον δρόμο και τον χτύπησε ένα αυτοκίνητο. Έσπασε τη λεκάνη του, τα πλευρά του και έμεινε καθηλωμένος στο κρεβάτι για πολλούς μήνες. Η επίσημη αφήγηση λέει ότι ο Ουίνστον κοίταξε δεξιά πριν διασχίσει το δρόμο, επηρεασμένος από την «ανάποδη οδήγηση» που ισχύει στη Βρετανία και τις παλιές κτήσεις της, χωρίς να δει το αμάξι που ερχόταν από τα αριστερά του. Οι κακές γλώσσες λένε ότι ήταν απλώς τύφλα από το μεθύσι...
Αυτή η ιστορία πάντως τον διέλυσε τόσο ψυχολογικά, όσο και οικονομικά, καθώς τους μήνες του τραυματισμού του δεν μπορούσε να κινηθεί, να περιοδεύσει, ούτε καν να γράψει. Και επειδή συμπλήρωνε το βουλευτικό του εισόδημα με έσοδα από κείμενα και ομιλίες, επειδή δεν μπορούσε να εργαστεί πιέστηκε αφόρητα και οικονομικά. Γενικώς δεν ήταν και ιδιαιτέρως συνετός στα οικονομικά του. Σπάταλος, με μηδενική αίσθηση αποταμίευσης, ξόδευε κατά κανόνα περισσότερα από όσα εισέπραττε, καθώς –ως καλομαθημένος αριστοκράτης που ήταν– δεν μπορούσε να κόψει και τις καλές συνήθειές του. Τα χρόνια της πολιτικής ερήμου έφτασε 2-3 φορές κοντά στη χρεοκοπία και κινδύνεψε να χάσει την ακίνητη περιουσία του. Οι δυσκολίες φυσικά δεν τον κατέβαλαν διότι όπως έλεγε και ο ίδιος: «επιτυχία είναι να πηγαίνεις από αποτυχία σε αποτυχία χωρίς να χάνεις τον ενθουσιασμό σου»...
Οι πιο καλές κακίες!
Εκεί που πραγματικά έχει γράψει ιστορία ο Τσόρτσιλ ήταν οι κακίες. Ήταν να μη σε πιάσει στο στόμα του! Όλη η βρετανική ειρωνεία και σαρκασμός σε λίγες λέξεις. Αγαπημένο του «θύμα» ο (καθόλου τυχαίος, κατά τα λοιπά) ηγέτης των Εργατικών Κλέμεντ Άτλι, από τον οποίο ο Ουίνστον δεν χώνεψε ποτέ ότι είχε χάσει 2 εκλογές. Για τον Άτλι είχε πει:
- «έχει όλες τις αρετές που απεχθάνομαι και κανένα από τα ελαττώματα που θαυμάζω».
- «έφτασε ένα άδειο ταξί και από μέσα κατέβηκε ο Άτλι».
- «είναι πολύ μετριόφρων και έχει κάθε λόγο να είναι».
- «είναι ένα πρόβατο με προβιά πρόβατου»!
Δική του είναι επίσης η «βραβευμένη» ως κορυφαία προσβολή όλων των εποχών, με θύμα τη Μπέσι Μπράντοκ:
- «Ουίνστον, είσαι μεθυσμένος».
- «Κι εσύ είσαι άσχημη. Αλλά εγώ αύριο θα έχω ξεμεθύσει».
Με τη Λαίδη Άστορ ( η οποία κυριολεκτικώς τον μισούσε) είχε τον εξής διάλογο:
- «Αν ήσουν άντρας μου θα σου έριχνα δηλητήριο στον καφέ».
- «Αν ήσουν γυναίκα μου, θα τον έπινα».
Κλασικός ο διάλογος του με τον Μπέρναρντ Σο:
- «Σας στέλνω δυο προσκλήσεις για την πρεμιέρα να έρθετε με έναν φίλο σας. Αν έχετε έναν...».
- «Θα προσπαθήσω να έρθω στη δεύτερη παράσταση. Αν υπάρξει δεύτερη...».
Άλλες «καλοσυνάτες» εκφράσεις:
- «Εύχομαι ο κος Μπάλντουιν να μην είχε αρρωστήσει, αλλά θα ήταν πολύ καλύτερα αν δεν είχε ζήσει ποτέ».
- «Μια φορά συναντήθηκε τυχαία με την αλήθεια και έκανε ότι δεν την πρόσεξε».
- «Οι αντιδράσεις του θυμίζουν θηλυκό λάμα την ώρα που το διέκοψες από το μπάνιο του»! (Για τον Ντε Γκολ, με τον οποίο είχε πολύ κακή προσωπική χημεία).
- «Το μόνο για το οποίο μπορείτε να ελπίζετε στο μέλλον είναι να βουλιάξετε ένα ακόμα μεγαλύτερο και ακριβότερο πλοίο» (στον ναύαρχο Mάουντμπάτεν).
Παλεύοντας με τον «μαύρο σκύλο»
Ο Τσόρτσιλ έπασχε πολλά χρόνια από κατάθλιψη. Οι κρίσεις του ήταν συχνές και κατά τη διάρκειά τους βυθιζόταν στη σιωπή και την απομόνωση. Την αποκαλούσε «ο μαύρος σκύλος», φράση που καθιερώθηκε από τότε και χρησιμοποιείται ακόμα και σήμερα από ινστιτούτα και ερευνητικά κέντρα. Με τη φράση του αυτή ο Ουίνστον έδωσε στην επιστήμη και στο ευρύ κοινό την εικόνα της κατάθλιψης.
Winston+Clemmie
Ο Ουίνστον και η σύζυγός του Κλέμεντιν (Κλέμι, όπως την αποκαλούσε) έζησαν μαζί 57 χρόνια. Είχαν γνωριστεί σε ένα πάρτι, 4 χρόνια πριν το γάμο τους. Εκείνος ενθουσιώδης από την αρχή, εκείνη πιο επιφυλακτική, αλλά εν τέλει υπέκυψε. Τα πέρασαν όλα μαζί. Δυσκολίες στο γάμο, οικονομικές δυσκολίες (ΟΚ, για τα δεδομένα τους), απώλεια ενός παιδιού, τα χρόνια της πολιτικής του ερήμου, τα καταθλιπτικά του επεισόδια, αλλά και τις στιγμές της παγκόσμιας αναγνώρισης και της απόλυτης δόξας.
Ήταν ένας καλός γάμος και μια πολύ δυνατή σχέση για την οποία ήταν και οι δυο περήφανοι. Και αυτό παρά το ότι η Κλέμι του είχε κάνει 1-2 κουτσουκέλες με σημαντικότερη μια το 1935, όταν είχε φύγει για κάποιους μήνες στην Ινδία με έναν έμπορο έργων τέχνης. Ο Ουίνστον άκουγε πολύ τη γνώμη της. Δεν πέρασε ούτε μια μέρα χωρίς να επικοινωνήσει μαζί της. Ακόμα και τα χρόνια του πολέμου, όταν αυτός ταξίδευε πολύ, ακόμα και στο μέτωπο. Της έστελνε πάντα γράμματα και κάρτες από όπου και αν βρίσκονταν τα οποία μερικές φορές έφταναν στα χέρια της όταν εκείνος είχε ήδη επιστρέψει.
Ο Τσόρτσιλ και η ιστορία
Ως γνωστόν την ιστορία τη γράφουν οι νικητές. Και ο Τσόρτσιλ ήταν στους νικητές του πολέμου. Είχε πει επίσης ότι «η ιστορία θα είναι καλή μαζί μου γιατί σκοπεύω να τη γράψω ο ίδιος». Και την έγραψε. Επικό το έργο του για τον Β' ΠΠ, αλλά αμέτρητα (τα περισσότερα θετικά) που έχουν γραφτεί γι αυτόν. Η μυθοποίηση του Τσόρτσιλ οφείλεται ασφαλώς στο κλέος που περιβάλει κάθε νικητή, καθώς και στην απόλυτη απαξίωση του ναζισμού.
Μολονότι όμως η ιστορία ήταν όντως καλή μαζί του, υπάρχουν και κάποιοι φανατικοί πολέμιοί του. Επικριτές όχι μόνο κάποιων επιμέρους πράξεών του, αλλά και συνολικά αυτού που ο Τσόρτσιλ συμβόλισε στα ταραγμένα χρόνια του μεσοπολέμου και κυρίως τα χρόνια του Β' ΠΠ. Η κριτική που του ασκείται κυρίως από απομονωτιστές του Β’ Παγκοσμίου πολέμου, αλλά και διάφορους αναθεωρητές ιστορικούς εστιάζει στο ότι ο Τσόρτσιλ ήταν ένας επικίνδυνος πολεμοκάπηλος, ο οποίος επειδή ζούσε στο δικό του κόσμο των ένδοξων πολέμων και των ηρωικών προγόνων.
Τι του καταλογίζουν λοιπόν:
- «Ότι η συμβολή του στη νίκη ήταν μικρότερη από όσο του καταλογίζεται ιστορικά».
- «Ότι απώλεσε το ηθικό πλεονέκτημα της Δύσης με επιχειρήσεις όπως ο βομβαρδισμός της Δρέσδης».
- «Ότι ισχυροποίησε τον Στάλιν, με αποτέλεσμα η μισή Ευρώπη να περάσει στη σφαίρα επιρροής των Σοβιετικών».
- «Ότι εν τέλει έκανε μια τρύπα στο νερό. Μετά τον Β' ΠΠ, η Βρετανία βγήκε αποδυναμωμένη και άρα κακώς απέρριψε την προοπτική που του προσέφερε Χίτλερ η οποία ίσως είχε διασφαλίσει τη διαιώνιση της Βρετανικής Αυτοκρατορίας», αυτού δηλαδή που ο Ουίνστον αγάπησε περισσότερο από οτιδήποτε.
Απαντήσεις υπάρχουν για όλα. Ο Τσόρτσιλ ήταν που διασφάλισε στέρεο εσωτερικό μέτωπο, υπηρέτησε το ρόλο του war time leader, κράτησε ψηλά το φρόνημα των Βρετανών και δημιούργησε τις συμμαχίες που έκριναν τον πόλεμο. Δεν ήταν απλώς ένας performer, αλλά και ένα εξαιρετικά δυνατό στρατηγικό μυαλό το οποίο είχε καταλάβει απολύτως πώς σκέφτονταν ο Χίτλερ.
Η Δρέσδη ναι, ήταν έγκλημα, με την ορολογία της σύγχρονης εποχής. Από την άλλη, όμως, ποιος μπορεί να κατηγορήσει μια χώρα που επί χρόνια δεχόταν βόμβες στην καρδιά του Λονδίνου και των άλλων πόλεων, είχε χύσει αίμα, είχε πληρώσει επίσης βαρύ τίμημα, να θέλει να τελειώσει εμφατικά τον πόλεμο, μια ώρα αρχύτερα, κάνοντας παράλληλα τη χάρη στον σύμμαχό της (ΕΣΣΔ) που ζητούσε επιμόνως ένα ισχυρό χτύπημα στα μετόπισθεν της γραμμής των Ναζί.
Η ισχυροποιήση του Στάλιν δεν οφείλονταν τόσο στον Τσόρτσιλ, όσο στον Ρούσβελτ. Ο Τσόρτσιλ ήταν πολύ πιο επιφυλακτικός έναντι του Στάλιν. Όμως η Βρετανία είχε ήδη αποδυναμωθεί, τόσο στρατιωτικά, όσο και διπλωματικά. Ο Ρούσβελτ ήταν πιο υποχωρητικός με τον Στάλιν, ενώ θεωρούσε τον Τσόρτσιλ έναν παλιάς κοπής βικτωριανό αποικιοκράτη, ανίκανο να αντιληφθεί της αλλαγές της εποχής.
Τέλος, αν και η ιστορική έρευνα δείχνει ότι ο Χίτλερ πράγματι δεν ήθελε ολοκληρωτικό πόλεμο με τη Βρετανία, ποιος μπορεί να εγγυηθεί ότι δεν θα την χτυπούσε όταν θα ήταν ακόμα πιο δυνατός; Το ίδιο δεν έκανε και με την ΕΣΣΔ; Το τέλος της αποικιοκρατίας ήταν εξέλιξη την οποία επέβαλαν κατά κύριο λόγο οι ΗΠΑ, αλλά και μια ιστορική νομοτέλεια ενός κόσμου που άλλαζε. Έχει ωστόσο ενδιαφέρον να δούμε πάντως το εναλλακτικό σενάριο όσων επικρίνουν τον Τσόρτσιλ. Τη διατήρηση δηλαδή των αποικιών, με αντάλλαγμα την αποδοχή των τετελεσμένων των εισβολών στην Ευρώπη. Τη δημιουργία καθεστώτων τύπου Βισύ, τις διώξεις κατά των Εβραίων, την επιβολή ναζιστικών καθεστώτων σε όλη την ελεγχόμενη Ευρώπη. Τη συγκατάνευση με άλλα λόγια στην επιβολή του φασισμού. Ευτυχώς που δεν τους άκουσες, ρε Ουίνστον...
Το πέρασμα στην ιστορία
Στις 24 Ιανουαρίου 1965, λίγο πριν τις 8 π.μ., ο Ουίνστον Τσόρτσιλ πεθαίνει σε ηλικία 90 ετών. 15 μέρες νωρίτερα είχε πάθει εγκεφαλικό και είχε πέσει σε κώμα. Λίγες μέρες πριν είχε πει: «είμαι έτοιμος να συναντήσω τον δημιουργό μου. Αν αυτός είναι έτοιμος για αυτή τη δοκιμασία, είναι ένα άλλο θέμα».
Την είδηση του θανάτου του ανακοινώνει από το BBC με σπασμένη φωνή ο ίδιος εκφωνητής που 25 χρόνια πριν είχε ανακοινώσει την εκκένωση της Δουνκέρκης, τον Ιούνιο του 1940, στην πιο κρίσιμη στιγμή του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Λίγες μέρες μετά, οι Βρετανοί, αποχαιρετούν εκείνον που τους ενέπνευσε και τους οδήγησε στην «πιο ωραία στιγμή τους» («their finest hour»).
ΤΟ ΑΡΘΡΟ ΑΥΤΟ ΔΗΜΟΣΙΕΥΤΗΚΕ ΓΙΑ ΠΡΩΤΗ ΦΟΡΑ ΣΤΙΣ 30.11.2016
