Όταν η συγγραφέας και ιστορικός Τέχνης Bridget Quinn εκπονούσε την έρευνα της για τη συγγραφή του βιβλίου της "Broad Strokes", ίσως και να μη φανταζόταν ποτέ ότι τα βήματα της έρευνας της θα αποκάλυπταν μία λογοκλοπή ολκής με πρωταγωνιστή τον επιδραστικό καλλιτέχνη Μαρσέλ Ντυσάν, ο οποίος επηρέασε όσο λίγοι τα καλλιτεχνικά κινήματα του ντανταϊσμού και του εξπρεσιονισμού.
Η Quinn, παθιασμένη με τις γυναίκες καλλιτέχνιδες που η υπογραφή τους σβήστηκε από τα ίδια τους τα έργα, τα οποία και οικειοποιήθηκαν άντρες, διάσημοι ζωγράφοι και γλύπτες, πριν από μερικά χρόνια είχε ξεκινήσει μια ενδιαφέρουσα αναζήτηση γύρω από την περσόνα και το έργο της Λι Κράσνερ. Η τελευταία είχε την τύχη ή μάλλον την ατυχία να είναι σύζυγος του Τζάκσον Πόλοκ.
Κατά την ιστορικό, αυτή η βιογραφική λεπτομέρεια ίσως εξηγεί και το γιατί γνωρίζουμε τόσο λίγα για τη ζωή και το έργο αυτής της γυναίκας. «Η ψύχωση μου γι' αυτές τις περιπτώσεις πάει πολύ πιο μακριά από τον φεμινισμό. Όπως άλλοι της γενιάς μου ταυτίζονταν και λάτρευαν τους Joy Division, έτσι ένιωθα κι εγώ γι' αυτές τις γυναίκες», εξηγεί η ιστορικός που βήμα - βήμα κι από πηγή σε πηγή έφτασε στο σημείο να ανακαλύψει κάτι διόλου κολακευτικό για τον Μαρσέλ Ντυσάν.
Ότι η «Κρήνη», ο ουρητήρας που είχε αποστείλει το 1917 στο Salon des Independants, (Έκθεση Ανεξαρτήτων) και με τον τίτλο «R. Mutt» (σ.σ.: ήταν το όνομα κάποιου υδραυλικού) στη θέση της υπογραφής του δημιουργού, δεν ήταν καν δικό του, δεν ήταν δική του η έμπνευση και φυσικά όλη αυτή η στομφώδης ρητορική για την αντιτέχνη και τα συναφή...
Η ιδέα και η σύλληψη ανήκε στη βαρόνη Elsa von Freytag-Loringhoven, η οποία υπήρξε ποιήτρια και καλλιτέχνις, μία πραγματική πρωτοπόρος του κινήματος του Ντανταϊσμού. Θεωρείται από τις πρώτες γυναίκες που επηρέασαν το εν λόγω κίνημα, θεωρείται ακόμη και σήμερα από τις παρουσίες εκείνες που πολλά χρόνια αργότερα ενέπνευσαν το πανκ κίνημα.
Πώς, όμως, μπορούμε να γνωρίζουμε ότι πίσω από την εξοργιστική ιδέα της «Κρήνης» βρισκόταν εκείνη και όχι ο Ντυσάν που μόνο και μόνο για να προκαλέσει μουτζούρωνε, εξύβριζε και ισχυριζόταν ότι κάνει το δικό του κόντρα σε κανόνες και καλλιτεχνικές νόρμες; Μα, μέσα από μία επιστολή του ιδίου προς την αδελφή του, η οποία ήρθε στο φως το 1982 και στην οποία ανέφερε ότι «μία γυναίκα φίλη του, χρησιμοποιώντας ένα αντρικό ψευδώνυμο είχε στείλει στην έκθεση της Νέας Υόρκης ένα έργο με το ψευδώνυμο "Richard Mutt", ένα ψευδώνυμο που επέλεξε η Freytag-Loringhoven».
Η βαρόνη τότε ζούσε στη Φιλαδέλφεια και μάλιστα ο Ντυσάν είχε εκφράσει γι' αυτή την άποψη ότι δεν επρόκειτο απλώς για μια φουτουρίστρια. «Αυτή είναι το ίδιο το μέλλον». Μάλιστα. Και γιατί η καλλιτέχνις δεν αντέδρασε ποτέ γι' αυτή τη βάναυση λογοκλοπή; Σύμφωνα με τους ιστορικούς δεν της δόθηκε ποτέ η ευκαιρία. Το έκθεμα του Ντυσάν είχε έτσι κι αλλιώς είχε απορριφθεί από την έκθεση και λίγο καιρό αργότερα μάλλον πετάχτηκε. Το μόνο που είχε απομείνει ήταν μία φωτογραφία του φωτογράφου Alfred Stieglitz, ενώ η Von Freytag-Loringhoven θα πέθαινε 10 χρόνια αργότερα, το 1927.
Η καλλιτεχνική αξία της «Κρήνης» θα αναγνωριζόταν ξανά μετά το 1935, χάρη στο ενδιαφέρον του υπερρεαλιστή Αντρέ Μπρετόν, όμως η ζημιά στο όνομα της βαρόνης είχε ήδη γίνει.
Η επιστολή του Ντυσάν δεν είναι η μόνη που αποδεικνύει ότι το έργο και εν γένει οι περί αντιτέχνης ιδέες δεν ήταν δικές του. Σύμφωνα με τον δημοσιογράφο και ερευνητή Τζον Χιγκς «η βαρόνη συνήθιζε να βρίσκεται αντικείμενα στον δρόμο και να τα μετατρέπει σε πραγματικά έργα τέχνης πολύ πριν ο Ντυσάν παρουσιάσει την ιδέα των ready-mades ως δική του». Για παράδειγμα ο μεταλλικός σωλήνας που η Loringhoven μετέτρεψε σε έργο τέχνης και τιτλοφόρησε «Θεός» ήταν ακόμη ένα δείγμα της τέχνης της.
Όπως επίσης γράφει ο Χιγκς, η περίπτωση της «Κρήνης» φωνάζει από μακριά το χιούμορ, την ανατροπή, την ευφυή σκέψη που χαρακτήριζε τη βαρόνη. «Όλα αυτά δεν είναι τυπικά στοιχεία της δουλειά του Ντυσάν, αλλά συνοψίζουν όσα πρέσβευε με την τέχνη της αυτή η γυναίκα», αναφέρει σε άρθρο του στον Independent ο δημοσιογράφος, επισημαίνοντας ότι η ιστορία της μοντέρνας τέχνης ίσως πρέπει να ξαναγραφτεί. Με τις σωστές υπογραφές αυτή τη φορά...
Με στοιχεία από openculture.com
σχόλια