Κατακτώντας μία παγκόσμια πρωτιά το μουσείο Boijmans στο Ρότερνταμ εκθέτει ολόκληρη τη συλλογή του σε μία κολοσσιαία νέα «αποθήκη».
Καθώς και το Victoria and Albert Museum στο Λονδίνο εξετάζει να προχωρήσει σε ένα παρόμοιο εγχείρημα, ο Guardian, σε ένα εκτενές αφιέρωμα, ερευνά αν η ιδέα της «ανοιχτής αποθήκευσης» αποτελεί μοντέλο για το μέλλον για τα μουσεία.
«Από ένα τετράγωνο μακριά, φαίνεται σαν ένα σκάφος από κάποιον προηγμένο πολιτισμό να προσγειώθηκε στο κέντρο του Ρότερνταμ», μεταδίδει ο Andrew Dickson περιγράφοντας το φουτουριστικό κτίριο ύψους σαράντα μέτρων που στους επενδυμένους με γυαλί τους κοίλους τοίχους του αντικατοπτρίζονται τα σύννεφα και ο αστικός ορίζοντας. «Καθώς πλησιάζω, ένα ζευγάρι μεσηλίκων Ολλανδών συζητά αν τους αρέσει. Δεν αποφασίζουν, αλλά τράβηξαν selfies μπροστά του ούτως ή άλλως».
Οι κάτοικοι της πόλης είναι συνηθισμένοι στην υψηλή αρχιτεκτονική, αναφέρει ο Guardian, η λειτουργία του κτιρίου αυτού όμως είναι ασυνήθιστη: πρόκειται για μία αποθήκη. Σχεδιασμένο από την ολλανδική εταιρεία MVRDV, είναι γνωστό ως Depot, και έχει κατασκευαστεί για ένα από τα πιο γνωστά μουσεία της Ολλανδίας, το Boijmans Van Beuningen.
Όταν ο Andrew Dickson το επισκέφθηκε, στα μέσα Σεπτεμβρίου, οι τεχνίτες εγκαθιστούσαν βιτρίνες και γυάλιζαν τα δάπεδα από μπετόν. Τον Δεκέμβριο, θα αρχίσει η μεταφορά της συλλογής του μουσείου που περιλαμβάνει έργα των Ρέμπραντ, Μπος, Μαγκρίτ και Νταλί - περίπου 150.000 εκθέματα. Το κτίριο θα ανοίξει πλήρως στα τέλη του επόμενου έτους.
Στο αίθριο, ο Sjarel Ex, διευθυντής του Boijmans, έχει την έκφραση του ανθρώπου που δεν μπορεί να πιστέψει ότι το εγχείρημα τελικά υλοποιείται. «Ό,τι έχουμε θα εκτίθεται», αναφέρει. Όπως υποστηρίζει η εφημερίδα το νέο κτίριο αποτελεί μία προσπάθεια για να φέρει «τα μέσα έξω» καθώς το μουσείο, αντί να κρατά τις συλλογές του πίσω από κλειστές πόρτες, επένδυσε 55 εκατομμύρια ευρώ σε μια «ανοιχτή αποθήκη» στην καρδιά της πόλης, ακριβώς δίπλα στο κεντρικό κτίριο της δεκαετίας του 1930.
Παρότι μουσεία έχουν καταπιαστεί στο παρελθόν με το ζήτημα της «ανοιχτής αποθήκευσης» ο Ex και οι συνεργάτες τους υποστηρίζουν ότι είναι η πρώτη φορά που κάποιος έχει δημιουργήσει μια εγκατάσταση ανοιχτού χώρου αποθήκευσης για να φιλοξενήσει ολόκληρη τη συλλογή ενός μουσείου. Ο ίδιος κάνει λόγο για «ριζοσπαστική διαφάνεια». «Είμαι λίγο Ολλανδός, φοβάμαι», συμπληρώνει.
Σύμφωνα με τον Ex το 2013, οι υπόγειες αποθήκες του Boijmans πλημμύρισαν. Παρότι η ζημιά ήταν ελάχιστη, ήταν προφανές ότι το μουσείο έπρεπε να αναβαθμιστεί. Άλλωστε το 90% του Ρότερνταμ βρίσκεται κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας και με την κλιματική αλλαγή, το ποσοστό αυτό αναμένεται να αυξηθεί.
Αλλά αντί να χτιστεί κάτι σε μια βιομηχανική ζώνη, ο Ex είχε την ιδέα να μετατρέψει τις αποθήκες σε πόλο έλξης για τους επισκέπτες. Παράλληλα υπήρχαν ήδη σχέδια για το κλείσιμο του κεντρικού κτιρίου για επτά χρόνια για ανακαίνιση - αναμένεται να ανοίξει ξανά το 2026 - οπότε αυτός θα ήταν ένας τρόπος να να γεφυρωθεί το χάσμα.
«Πολλά από όσα κάνουν τα μουσεία συμβαίνουν στο σκοτάδι. Θέλαμε να τα φέρουμε στο φως» υποστηρίζει ο Ex. Πρόκειται για μία ελκυστική ιδέα, αναφέρει ο Guardian, αλλά δυστυχώς δύσκολα υλοποιήσιμη καθώς, όπως υποστηρίζει ο Ολλανδός αρχιτέκτονας Winy Maas, το φως είναι ένα σημαντικό πρόβλημα.
Το μουσείο επέμενε ότι, παρόλο που το Depot είναι κτίριο ανοιχτό στον κόσμο, οι συνθήκες θα πρέπει να είναι τόσο καλές, αν όχι καλύτερες, από ένα «κανονικό θησαυροφυλάκιο». Έτσι ο υψηλής ποιότητας κλιματισμός φιλτράρει τη σκόνη, ενώ το κτίριο χωρίζεται σε πέντε «κλιματικές ζώνες» όπου και θα φιλοξενούνται διαφορετικά είδη αντικειμένων.
«Τι είναι ασφαλέστερο, αλήθεια; Να τοποθετήσετε την αποθήκη σας στα περίχωρα μιας πόλης, ή να την έχετε εδώ στο κέντρο, περιτριγυρισμένη από ανθρώπους;» αναρωτιέται ο διευθυντής του μουσείου. Ο Guardian σημειώνει πως παρότι λίγα μουσεία αναγνωρίζουν το γεγονός οι εκτιμήσεις θέλουν το 95% των συλλογών να μην είναι προσβάσιμες για το κοινό.
Το πρόβλημα, φυσικά, είναι ο χώρος. Ορισμένα μουσεία, ανάμεσα τους η Tate Modern και το MoMA, έχουν επεκταθεί ενώ και το Victoria and Albert Museum αναμένεται, σε νέες εκαταστάσεις «ανοιχτής αποθήκευσης», να εκθέσει 250.000 αντικείμενα.
«Όμως, οι συλλογές, όπως το σύμπαν, επεκτείνονται συνεχώς», υπογραμμίζει ο Guardian γεγονός που οφείλεται στο ότι πολλά δημόσια μουσεία απαγορεύεται να «απαλλαγούν» από αντικείμενα. «Δείξτε μου ένα μουσείο που δεν έχει πρόβλημα αποθήκευσης», αναφέρει στην εφημερίδα ένας διευθυντής μουσείου. «Θα ήθελα πολύ να το επισκεφτώ».
Η ανοιχτή αποθήκευση αποτελεί μια λύση, ωστόσο ακολουθεί και μία σειρά προκλήσεων. Αρχικά, τα περισσότερα μουσεία δεν έχουν τους πόρους για την κατασκευή νέων εγκαταστάσεων, ιδίως στο Ηνωμένο Βασίλειο, όπου «βλέπουν» τους προϋπολογισμούς να συρρικνώνονται εδώ και τουλάχιστον μια δεκαετία.
Ορισμένοι επαγγελματίες του χώρου εκτιμούν πως τα έργα «ανοιχτής αποθήκευσης» αποτελούν περισσότερο συμβολική παρά πραγματική αλλαγή στον τρόπο λειτουργίας των μουσείων. Έχει κάποιος τη διάθεση να δει, τα 155 εκατομμύρια αντικείμενα που βρίσκονται στη συλλογή του Smithsonian; Από που να ξεκινήσει; Δεν είναι αυτή η δουλειά των επιμελητών;
Όταν Dickson αναφέρει τα ζητήματα αυτά στον Ex εκείνος κουνάει το κεφάλι του. «Σίγουρα. Έργα όπως τα δικά μας είναι ένα πείραμα. Θα έρθει κάποιος; Θα προτιμήσουν το Depot και όχι τις όμορφα επιμελημένες εκθέσεις που έχουμε στο μουσείο;» Σηκώνει τους ώμους. «Θα δούμε», συμπληρώνει.
Με πληροφορίες από Guardian
σχόλια