— Τι μας έμαθε η πανδημία σχετικά με τη δύναμη της φύσης;
Η πανδημία του κορωνοϊού, παρά το γεγονός πως ήταν μια κρίση συμμετρική όσον αφορά την προέλευσή της, είχε συνέπειες τελείως ασύμμετρες. Αν μας δίδαξε κάτι, λοιπόν, είναι ότι τέτοια γεγονότα δεν γνωρίζουν σύνορα και η σύγχρονη παγκοσμιοποιημένη λειτουργία του κόσμου ευνοεί και επιταχύνει την εξάπλωσή τους. Έτσι, η κλίμακά τους απαιτεί αντίστοιχης κλίμακας δράσεις. Αν ο κόσμος είχε επενδύσει περισσότερο στους Στόχους Βιώσιμης Ανάπτυξης του ΟΗΕ και στο πρόδρομο σχήμα τους, τους Στόχους της Χιλιετίας, θα υπήρχαν πιο γερά θεμέλια για την αντοχή τέτοιων σοκ, όπως της τρέχουσας κρίσης του κορωνοϊού.
Οι σύγχρονες –καταναλωτικές και μη– συνήθειες και ανάγκες που έχει δημιουργήσει και ακολουθεί ο άνθρωπος έχουν επιδεινώσει δραματικά το περιβάλλον. Για παράδειγμα, σε πολλές χώρες του κόσμου, συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδας, το αστικό τοπίο έχει μεγεθυνθεί τόσο, που μοιραία παρεμβαίνει και στο φυσικό περιβάλλον, μέσω της αποψίλωσης δασών, της αποξήρανσης λιμνών ή ποταμών. Έχει, δηλαδή, χτιστεί εντός και εις βάρος του, και αυτά τα δύο δεν μπορούν να συνυπάρξουν πάντοτε αρμονικά. Μέσω της πρακτικής αυτής ο άνθρωπος αναγκαστικά ήρθε πιο κοντά και σε επαφή με είδη (ζώα, φυτά, έντομα) που, ενδεχομένως, υπό άλλες συνθήκες, να μην ερχόταν ποτέ.
Εκθέσεις διεθνών οργανισμών επισημαίνουν ότι η άνοδος της θερμοκρασίας σε παγκόσμιο επίπεδο, σε συνδυασμό με την αυξανόμενη συχνότητα και ένταση ακραίων καιρικών φαινομένων, προβλέπεται να προκαλέσει αλλαγές στην εποχικότητα, στη γεωγραφία και στην ένταση επιδημιών. Παραδείγματος χάριν, οι πλημμύρες μπορεί να ενισχύσουν την εξάπλωση μολυσματικών παραγόντων, όπως είναι τα έντομα, τα βακτήρια και οι ιοί. Αυτό, γιατί οι αυξημένες θερμοκρασίες και η υγρασία επηρεάζουν την ανάπτυξη, επιβίωση και εξάπλωση όχι μόνο παθογόνων αλλά και των ξενιστών τους, που συχνά ανήκουν στο ζωικό βασίλειο. Παρότι η σχέση δεν είναι άμεση, φαίνεται ότι η επιδείνωση της κατάστασης του περιβάλλοντος και διάφορες εκφάνσεις που προκύπτουν από την κλιματική αλλαγή μπορεί να διευκολύνουν την εξάπλωση πανδημιών σαν τη σημερινή.
Συνεπώς, χρειάζεται αφενός μεν περισσότερη ορατότητα της επιστημονικής κοινότητας, η οποία είχε προειδοποιήσει για τέτοιες κρίσεις, και εμπιστοσύνη σε αυτήν, αφετέρου δε περισσότερη εμπιστοσύνη στους διεθνείς θεσμούς. Η επιστροφή σε σκοτεινούς εθνο- και κρατοκεντρικούς καιρούς προστατευτισμού είναι επικίνδυνη, διότι κανένα κράτος δεν είναι τόσο ικανό ή αύταρκες ώστε να τα καταφέρει μόνο του σε τέτοιες περιστάσεις. Η τωρινή εμπειρία καθιστά αναγκαία τη δημιουργία δομών και διαδικασιών με γρηγορότερα αντανακλαστικά, που θα μειώσουν τον χρόνο απόκρισης σε παρόμοιες απευκταίες καταστάσεις. Τέτοιες δομές και διαδικασίες είναι σαφώς αποτελεσματικότερες όταν διαπερνούν τα εθνικά σύνορα.
Τα ακραία καιρικά φαινόμενα θα αυξηθούν σε συχνότητα και ένταση και θα έχουμε περισσότερους καύσωνες, με καταστροφικά αποτελέσματα για παραγωγικούς τομείς της οικονομίας, όπως η γεωργία και ο τουρισμός. Πόλεις όπως το Κάιρο δεν θα είναι πια κατοικήσιμες, με αποτέλεσμα οι κάτοικοι να αναγκαστούν να μεταναστεύσουν
— Ποιο θεωρείτε ότι θα είναι το επόμενο στοίχημα στο θέμα του περιβάλλοντος και γιατί;
Η καλύτερη διαχείριση της κλιματικής αλλαγής, η οποία αποτελεί μια εξίσου σημαντική κρίση, είναι η μεγαλύτερη πρόκληση που έχει να αντιμετωπίσει η διεθνής κοινότητα τα επόμενα χρόνια, γιατί το φαινόμενο απειλεί την επιβίωσή μας. Ενώ υπάρχει ένα διεθνές θεσμικό πλαίσιο εδώ και περίπου τρεις δεκαετίες, οι παγκόσμιες εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου, που συμβάλλουν στο πρόβλημα, όχι μόνο δεν μειώθηκαν αλλά αυξήθηκαν, και μάλιστα ραγδαία. Το 2019 έφτασαν μάλιστα σε πρωτοφανή επίπεδα. Η απότομη μείωση των παγκόσμιων εκπομπών το 2020 λόγω των μέτρων κατά της πανδημίας δεν είναι παρά ένα βραχυπρόθεσμο διάλειμμα που έχει μηδαμινή επίδραση στην αδυσώπητη πορεία της κλιματικής αλλαγής και τούτο διότι το διοξείδιο του άνθρακα παραμένει για πολλά χρόνια στην ατμόσφαιρα.
Η διαχείριση της κλιματικής αλλαγής είναι, ωστόσο, μια πολύ μεγάλη πρόκληση για τις οικονομίες των κρατών. Και τούτο διότι τα επιβλαβή αέρια που προκαλούν το φαινόμενο του θερμοκηπίου προέρχονται από χιλιάδες διαφορετικές πηγές που συνδέονται με όλους σχεδόν τους τομείς της οικονομίας, την ενέργεια, τις μεταφορές, τη γεωργία, την αστική ανάπτυξη, δηλαδή τον σύγχρονο τρόπο ανάπτυξης. Έτσι, η διαχείριση του προβλήματος προϋποθέτει τη ρύθμιση και τον έλεγχο πολλών δραστηριοτήτων. Απαιτεί δαπανηρά μέτρα για τα κράτη και τους πολίτες και δραστικές αλλαγές στην ενέργεια, στην οικονομία, αλλά και γενικότερα στην καθημερινή μας ζωή. Θα πρέπει να σταματήσουμε το συντομότερο την εξόρυξη και κατανάλωση των ορυκτών καυσίμων (δηλαδή άνθρακα, πετρέλαιο και φυσικό αέριο), να διαμορφώσουμε πόλεις που θα απαιτούν λιγότερες μετακινήσεις, να αλλάξουμε τις διατροφικές μας συνήθειες, με δυο λόγια να αλλάξουμε τον τρόπο ζωής μας, ώστε να μη στηρίζεται πλέον στην εντατική χρήση των ορυκτών καυσίμων. Για να το πω διαφορετικά: αν θέλουμε να προστατευτούμε πραγματικά από την κλιματική αλλαγή, θα πρέπει να αλλάξουμε το οικονομικό μοντέλο που συντηρεί η αλόγιστη χρήση ορυκτών καυσίμων, να προχωρήσουμε τη μετάβαση σε καθαρή ενέργεια και σε πολιτικές περισσότερο φιλικές προς το περιβάλλον. Αυτή είναι η ουσία του προβλήματος.
Από την άλλη πλευρά, ενόσω θα λαμβάνουμε μέτρα για τη μετάβαση σε ένα βιώσιμο μοντέλο, θα πρέπει να θωρακιστούμε για να αντιμετωπίσουμε τις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής, τις πλημμύρες, τις πυρκαγιές, τη διάβρωση του εδάφους, την άνοδο της στάθμης της θάλασσας, την απώλεια της βιοποικιλότητας, και να δημιουργήσουμε πιο ανθεκτικές κοινωνίες.
— Το 2020 ήταν μία από τις θερμότερες χρονιές που έχουν καταγραφεί στην ιστορία. Τι σηματοδοτεί αυτό το γεγονός;
Οδεύουμε ολοταχώς σε αύξηση της θερμοκρασίας στους 3 βαθμούς Κελσίου μέχρι το τέλος του αιώνα, μακριά από τον στόχο της Συμφωνίας των Παρισίων, που είναι να συγκρατηθεί η μέση θερμοκρασία της Γης τουλάχιστον στους 2 βαθμούς. Αυτό σημαίνει, μεταξύ άλλων, ότι τα ακραία καιρικά φαινόμενα θα αυξηθούν σε συχνότητα και ένταση και θα έχουμε περισσότερους καύσωνες, με καταστροφικά αποτελέσματα για παραγωγικούς τομείς της οικονομίας, όπως η γεωργία και ο τουρισμός. Πόλεις όπως το Κάιρο δεν θα είναι πια κατοικήσιμες, με αποτέλεσμα οι κάτοικοι να αναγκαστούν να μεταναστεύσουν.
Η Ε.Ε. έχει προ πολλού αντιληφθεί την κατάσταση και έχει διαμορφώσει μια πολιτική για το κλίμα, την οποία συνεχώς ενισχύει και βελτιώνει. Κατάφερε να μειώσει τις εκπομπές της, έχει θέσει βραχυπρόθεσμους και μακροπρόθεσμους στόχους περαιτέρω μείωσης τους οποίους αναθεωρεί σε τακτά διαστήματα, ενώ παράλληλα έχει διαμορφώσει μια στρατηγική για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή. Έχει δε ιστορική ευθύνη έναντι της διεθνούς κοινότητας να το πράξει, διότι από την έναρξη της βιομηχανικής επανάστασης έχει συμβάλει πολύ περισσότερο από άλλα κράτη στην πρόκληση του προβλήματος.
Δεν αρκούν όμως οι προσπάθειες της Ευρώπης, θα πρέπει να συνεργαστούν όλα τα κράτη και κυρίως οι σύγχρονοι μεγαλύτεροι ρυπαντές, δηλαδή οι ΗΠΑ και η Κίνα, εφόσον το πρόβλημα είναι παγκόσμιο. Η Ε.Ε. προσπαθεί και σε αυτό το πεδίο να πείσει τόσο τις ΗΠΑ και την Κίνα όσο και άλλα κράτη να συστρατευτούν στην προσπάθεια καταπολέμησης της κλιματικής αλλαγής μέσω της κλιματικής διπλωματίας, δηλαδή της προώθησης και τόνωσης του διαλόγου για την κλιματική δράση.
— Πιστεύετε ότι ο κόσμος έχει πλέον κατανοήσει επαρκώς τη σοβαρότητα της κλιματικής αλλαγής; Και πώς χτίζεται η περιβαλλοντική μας συνείδηση;
Οι πολίτες είναι καλά ενημερωμένοι για το περιβάλλον και την κλιματική αλλαγή, αλλά δεν γνωρίζουν ποιο είναι το κόστος της αδράνειας. Νομίζουμε ότι το πρόβλημα είναι μακριά, αλλά είναι ήδη μπροστά μας. Δεν αντιλαμβανόμαστε τις άμεσες συνέπειες της κλιματικής αλλαγής, τις οποίες συχνά βιώνουμε στην καθημερινότητά μας. Δεν αντιλαμβανόμαστε πως εμείς οι ίδιοι συμβάλλουμε στο πρόβλημα με τον σπάταλο τρόπο ζωής μας. Η περιβαλλοντική κουλτούρα αποτελεί τρόπο ζωής και χτίζεται από νωρίς, στο σπίτι και στο σχολείο.
Η διαχείριση της πανδημίας του κορωνοϊού αποδεικνύει ότι τα κράτη, οι επιχειρήσεις και οι πολίτες ανταποκρίνονται και συνεργάζονται για την αντιμετώπιση μιας άμεσης απειλής για την υγεία του ανθρώπου. Η προσέγγιση της κλιματικής αλλαγής ως προβλήματος που εγκυμονεί μακροχρόνιους κινδύνους για το περιβάλλον δεν έχει την ίδια απήχηση, παρά το γεγονός ότι η υγεία του ανθρώπου εξαρτάται άμεσα από τις συνθήκες που επικρατούν μέσα στο περιβάλλον στο οποίο ζει. Η πρόσφατη εμπειρία υποδεικνύει την ανάγκη να ακούγονται περισσότερο οι ειδικοί επιστήμονες, αρκεί να ομονοούν, να είναι κατανοητοί και, κατά συνέπεια, ευρύτερα πειστικοί για την κοινή γνώμη.
— Η Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία είναι ο νέος οδικός χάρτης για τη βιωσιμότητα στην Ευρώπη;
Η Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία είναι πράγματι ο νέος οδικός χάρτης για τη βιωσιμότητα στην Ευρώπη, με στόχο να καταστεί η πρώτη κλιματικά ουδέτερη ήπειρος έως το 2050. Αυτό θα συμβεί μέσα από την αναζωογόνηση της οικονομίας, τη στροφή προς πράσινες τεχνολογίες και την αναθεώρηση όλων των πολιτικών με την εισαγωγή νέων ρυθμίσεων για την κυκλική οικονομία, την ενεργειακή αποδοτικότητα, τη βιοποικιλότητα και τη γεωργία.
Παρά την αναστάτωση που έφερε η διαχείριση της πανδημίας του κορωνοϊού, η υλοποίηση του στόχου της κλιματικής ουδετερότητας εξακολουθεί να βρίσκεται στις προτεραιότητες της Ε.Ε., κάτι που επιβεβαίωσε το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο στην τελευταία σύνοδο κορυφής, τον Δεκέμβριο. Στη σύνοδο αυτή το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο έδωσε τις γενικές κατευθύνσεις για την επίσπευση της κλιματικής δράσης. Αναθεώρησε τον ποσοτικό στόχο μείωσης των εκπομπών της Ε.Ε. για τη δεκαετία που διανύουμε (55% σε σχέση με τα επίπεδα του 1990 έως το 2030) και κάλεσε τα αρμόδια όργανα να επισπεύσουν τη διαδικασία θέσπισης ευρωπαϊκού νόμου για το κλίμα, ο οποίος θα μετατρέψει τον πολιτικό στόχο σε νομική υποχρέωση. Επιπλέον, ζήτησε από την Επιτροπή να αξιολογήσει τον τρόπο με τον οποίο όλοι οι οικονομικοί τομείς μπορούν να συμβάλουν καλύτερα στην επίτευξη της κλιματικής φιλοδοξίας, ενώ δεσμεύτηκε ότι σημαντικό μέρος του πακέτου ανάκαμψης της οικονομίας από την κρίση της πανδημίας (το 30%) θα χρηματοδοτήσει τη δράση για το κλίμα.
Η φιλοδοξία της Ε.Ε. είναι σημαντική, αλλά όχι αρκετή για να αποτρέψει την επιδείνωση της κλιματικής αλλαγής. Κι άλλες χώρες πρέπει να δεσμευτούν για μηδενικές εκπομπές άνθρακα, ιδίως οι μεγαλύτεροι ρυπαντές, δηλαδή οι ΗΠΑ και η Κίνα. Ο νεοεκλεγείς Πρόεδρος των ΗΠΑ υποσχέθηκε ότι η χώρα του θα είναι κλιματικά ουδέτερη μέχρι το 2050 και η κλιματική δράση έχει κεντρικό ρόλο στα σχέδιά του για την οικονομία. Η Κίνα δεσμεύτηκε ότι θα το πράξει πριν από το 2060. Οι δεσμεύσεις αυτές στέλνουν ένα μήνυμα προς τους επενδυτές, τους παραγωγούς και τους καταναλωτές ότι η πορεία προς την καθαρή ενέργεια έχει ξεκινήσει. Θα πρέπει, ωστόσο, πολύ γρήγορα να αποτυπωθούν σε συγκεκριμένες πολιτικές και χρονοδιαγράμματα εφαρμογής.
— Η οικονομική ανάπτυξη και η προστασία του περιβάλλοντος μπορούν να συνυπάρξουν ή είναι έννοιες ασύμβατες;
Η σχέση ανάμεσα στην οικονομική ανάπτυξη και την προστασία του περιβάλλοντος δεν είναι κατ' ανάγκη συγκρουσιακή. Υπό την προϋπόθεση ότι η προστασία αυτή λαμβάνεται σοβαρά υπόψη στους τομείς οικονομικής πολιτικής οι οποίοι με τον έναν ή τον άλλον τρόπο επηρεάζουν το περιβάλλον, δηλαδή τους φυσικούς πόρους, τον αέρα στις πόλεις, το πόσιμο νερό, τις θάλασσες, τη βιοποικιλότητα. Η ιδέα αυτή συμπυκνώνεται στην έννοια της βιώσιμης ανάπτυξης, η οποία αποτελεί τη μόνη ελπίδα ώστε να υπάρχει ευημερία στο μέλλον.
Τι σημαίνει βιώσιμη ανάπτυξη; Σημαίνει τη μετάβαση σε ένα μοντέλο ανάπτυξης που θα σέβεται τα πεπερασμένα όρια του πλανήτη μας και τις ανάγκες των μελλοντικών γενεών που θα ζήσουν στον ίδιο πλανήτη. Η καταπολέμηση της φτώχειας και των κοινωνικών ανισοτήτων αποτελεί επίσης προϋπόθεση για την επίτευξη ευημερίας και συνδέεται άμεσα με τη βιώσιμη ανάπτυξη. Θα μπορούσαμε, λοιπόν, να πούμε ότι ο εννοιολογικός πυρήνας της βιώσιμης ανάπτυξης ταυτίζεται με την έννοια του μέτρου στην αρχαιοελληνική του σύλληψη, δηλαδή του μέτρου ανάμεσα στην οικονομική ανάπτυξη, την κοινωνική συνοχή και την ορθολογική χρήση των φυσικών πόρων. Με άλλα λόγια, λιγότερη σπατάλη, απεξάρτηση από τα ορυκτά καύσιμα και στροφή προς καθαρές μορφές ενέργειας, λιγότερα απόβλητα, πιο καθαρές πόλεις, μεγαλύτερος σεβασμός στη φύση. Παράλληλα, να διασφαλιστεί ότι κάθε πολίτης έχει τα προς το ζην με αξιοπρέπεια.
Η μετάβαση σε ένα τέτοιο μοντέλο ανάπτυξης προϋποθέτει βεβαίως ένα στιβαρό σχέδιο, συντονισμό και συνέπεια στην υλοποίησή του σε όλα τα επίπεδα: διεθνές, περιφερειακό, εθνικό, ακόμη και τοπικό επίπεδο. Οι 17 Στόχοι Βιώσιμης Ανάπτυξης, που θεσπίστηκαν ομόφωνα απ' όλες τις χώρες του ΟΗΕ το 2015, προσδιορίζουν τα κοινωνικά, οικονομικά και περιβαλλοντικά στοιχεία που απαιτούνται για να προχωρήσει η βιώσιμη ανάπτυξη σε όλο τον κόσμο. Για να το πω διαφορετικά, είναι ένα σχέδιο μετάβασης προς ένα νέο, δίκαιο και βιώσιμο αναπτυξιακό μονοπάτι, χωρίς αποκλεισμούς. Η Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία κινείται προς αυτή την κατεύθυνση.
— Η χώρα μας διαθέτει άφθονο ήλιο και αέρα όλες τις εποχές του χρόνου. Κρίνετε ότι τα αξιοποιούμε κατάλληλα; Ή ακόμη είμαστε δέσμιοι παρωχημένων αντιλήψεων;
Η στροφή στις καθαρές μορφές ενέργειας αποτελεί πλέον μονόδρομο και η παράταση ζωής στα ορυκτά καύσιμα δεν αποτελεί βιώσιμη επιλογή. Η χώρα διαθέτει άφθονη ηλιοφάνεια και αέρα όλες τις εποχές του χρόνου, δηλαδή εναλλακτικές πηγές ενέργειας, καθαρές και εγχώριες, που μπορούν να αξιοποιηθούν. Η προώθηση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας θα πρέπει, ωστόσο, να γίνει με περίσκεψη για το ποια πηγή ταιριάζει και πώς στο κάθε περιβάλλον και τοπίο, ανάλογα και με τις ανάγκες των τοπικών πληθυσμών. Να δώσουμε έμφαση σε ενεργειακές κοινότητες δήμων και συνεταιρισμών που εξασφαλίζουν μεγαλύτερη αποδοτικότητα με τοπική παραγωγή και κατανάλωση, χωρίς απώλειες λόγω μεταφοράς της ενέργειας σε μεγάλες αποστάσεις και χωρίς εξάρτηση από μεγάλες εταιρείες, ιδιωτικές ή και κρατικές. Και αν γίνει μαζική εγκατάσταση ανανεώσιμων πηγών, ας διαπραγματευτούμε ως χώρα με τους προμηθευτές για όσο το δυνατόν μεγαλύτερη προστιθέμενη αξία και, ει δυνατόν, συνολική κατασκευή στην Ελλάδα.
Ειδικότερα, το θέμα των ανεμογεννητριών έχει προκαλέσει μεγάλες αντιδράσεις τα τελευταία χρόνια. Ορισμένες οφείλονται σε άγνοια και παραπληροφόρηση, στον φόβο του αγνώστου, άλλες είναι όντως δικαιολογημένες. Ένα κρίσιμο ζήτημα αφορά την ορθή χωροθέτηση. Ορισμένες φορές τα σχέδια εγκατάστασης ανεμογεννητριών ξεπερνούν τις δυνατότητες που προσφέρει μια περιοχή. Δεν μπορείς, για παράδειγμα, σε ένα μικρό νησί, όπως η Σκύρος, να κάνεις μια επένδυση με 200 ανεμογεννήτριες. Από την άλλη πλευρά, θα πρέπει να διασφαλιστεί ο έλεγχος κατασκευής, λειτουργίας και απόσυρσης μετά την ολοκλήρωση του κύκλου ζωής τους. Ο στόχος της αντιμετώπισης της κλιματικής κρίσης που θέτει ως μονόδρομο την κάλυψη των ενεργειακών αναγκών κατά 100% από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας θα πρέπει να επιτευχθεί με τους ασφαλέστερους όρους και προϋποθέσεις για τις περιοχές που προστατεύονται για τη σημαντική τους βιοποικιλότητα, στις οποίες περιλαμβάνονται οι περιοχές του Δικτύου Natura.
Επιπλέον, θα πρέπει να οργανωθεί σωστή και συστηματική ενημέρωση των πολιτών. Να μάθουν για ποιον λόγο χρειάζεται η μετάβαση σε καθαρές μορφές ενέργειας, τι όφελος θα έχουν οι ίδιοι και πως μπορούν να συμβάλουν σε αυτή την προσπάθεια.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO.
σχόλια