Ολοένα και συχνότερα, μέσα στον οχετό του Facebook, ξεπηδούν κάποια προφίλ διαφορετικά από τα άλλα. Εκεί οι αποψάρες και η καθημερινή τοξικότητα προς ό,τι κινείται αντικαθίστανται από δημιουργικές ιδέες, που ακόμα κι αν δεν είναι απόλυτα πρωτότυπες, τουλάχιστον έχουν να πουν κάτι διαφορετικό από την κουρασμένη σοσιαλμιντιακή πλειοψηφία.
Κάπως έτσι είναι και το προφίλ του Sam Albatros, μιας διαδικτυακής περσόνας που ανήκει στη νέα γενιά των queer ποιητών (μπορείς να διαβάσεις τη δουλειά του εδώ) και μοιράζεται με τους ακολούθους του απόλυτα προσωπικές ιστορίες από το παρελθόν του, ιδωμένες συνήθως μέσα από το πρίσμα ασπρόμαυρων κολλάζ με εικόνες και μερικές «δυνατές» λέξεις να τις περιγράφουν. Θα μπορούσαμε να πούμε πως ανήκει σε μία νέα γενιά mixed media καλλιτεχνών που «εκμεταλλεύονται» τα social media για να μοιραστούν τις ανησυχίες τους.
Υπάρχει όμως queer ποίηση στην Ελλάδα; Πρέπει να κατηγοριοποιούμε ακόμα και την ποίηση; Και πώς γίνεται να επαναπροσδιοριστεί, μέσω των έργων του λόγου, η αρνητικά φορτισμένη εδώ και δεκαετίες χροιά που έχουν λάβει λέξεις όπως η «αδερφή» και ο «ντιγκιντάγκας»;
Κάναμε μια ενδιαφέρουσα σχετική κουβέντα, μέσω Skype, με τον Γιάννη, τον άνθρωπο πίσω από τον Sam, ένα βράδυ που μόλις είχε τελειώσει από τη δουλειά του.
Η διαδεδομένη queer ποίηση στην Ελλάδα ίσως αγγίζει τα όρια του καθεστωτικού. Ο Χριστιανόπουλος έγραφε ξεκάθαρα για την ερωτική του επιθυμία, ωστόσο με τρόπο όχι queer. Ασχολούνταν περισσότερο με το ερωτικό κομμάτι, με τη σαρκική επιθυμία, που την έβλεπε σαν «αμαρτία», ίσως. Βέβαια για την εποχή του ήταν επαναστατικό.
— Πού βρίσκεσαι;
Είμαι στο Λονδίνο.
— Τι κάνεις εκεί;
Κάτι όχι πολύ σχετικό με αυτά που θα συζητήσουμε. Κάνω διδακτορικό.
— Σε ποιον τομέα;
Στην ψυχολογία και τις νευροεπιστήμες.
— Πόσο καιρό βρίσκεσαι εκεί;
Από το 2012, αλλά έχω κάνει διάφορες μετακινήσεις από εδώ και από εκεί. Πέρσι ήμουν στην Ουάσινγκτον, όπου ουσιαστικά «γεννήθηκε» και ο Sam – απ' ό,τι καταλαβαίνω δηλαδή, απ' όσα έχω διαβάσει από αυτά που έγραψε. Ψήγματά του έχουν βρεθεί και παλιότερα, απλά ως προσωπικότητα δομήθηκε πέρσι.
— Ποιος είναι ο Sam; Πώς αυτοπροσδιορίζεται ο ίδιος;
Με δυσκολεύει αυτή η ερώτηση (ακολουθεί μεγάλη παύση). Ο Sam ίσως δημιουργήθηκε πρώτα απ' όλα από ένα κομμάτι δικό μου.
— Θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι ένα alter ego σου;
Δεν είμαι σίγουρος. Δημιουργήθηκε με μια κάπως πολύπλοκη διαδικασία.
— Μπορείς να μου την περιγράψεις;
Tο «προσωπικό» κομμάτι του υπάρχει ήδη στο Facebook. Κοινωνικοπολιτικά έχει προκύψει από μια κοινωνία η οποία, ως σύνολο, μάλλον δεν ενδιαφέρεται ιδιαίτερα για τη μη ετεροκανονική εμπειρία. Τρομάζω, τώρα που σκέφτομαι ότι ο Sam μικρός δεν έγραφε ότι τον αποκαλούσαν «αδερφή» στα ποιήματά του. Ή κι αν το έκανε, μετά έσβηνε τέτοιες αναφορές. Επίσης όλα τα ερωτικά του ποιήματα απευθύνονταν σε κοπέλες. Αισθάνομαι ότι δεν είναι ο μόνος.
Ακόμα και σήμερα, λίγοι μιλούν ανοιχτά για ζητήματα ομοφυλοφιλίας, φύλου και τραύματος, σαν να μην υπάρχουν προβλήματα διακρίσεων, σε μία χώρα που μόλις πρόσφατα αναγνώρισε το δικαίωμα δύο ανθρώπων να συμβιώνουν μαζί. Υπάρχουν φυσικά εξαιρέσεις, που όμως δεν τις γνωρίζει ο Sam όπως και πολλοί άλλοι, γιατί η γενικότερη αίσθηση για την ποίηση που γράφεται στην Ελλάδα είναι ότι βρισκόμαστε σε μια χώρα που έχει επιλύσει ήδη όλα τα προβλήματα ισότητας και δεν κάνει διακρίσεις.
— Η αλήθεια είναι ότι σε πολλές εκφάνσεις της σύγχρονης κουλτούρας στην Ελλάδα υπάρχει πλέον διακριτό το queer στοιχείο. Έχουμε queer θέατρο, σινεμά, ακόμα και ελληνική queer λογοτεχνία στα σπάργανα, αλλά queer ποίηση δεν νομίζω ότι διαθέτουμε.
Ή κι αν διαθέτουμε δεν είναι διαδεδομένη και συγκροτημένη. Η διαδεδομένη ίσως αγγίζει τα όρια του καθεστωτικού. Ο Χριστιανόπουλος έγραφε ξεκάθαρα για την ερωτική του επιθυμία, ωστόσο με τρόπο όχι queer. Ασχολούνταν περισσότερο με το ερωτικό κομμάτι, με τη σαρκική επιθυμία, που την έβλεπε σαν «αμαρτία», ίσως. Βέβαια για την εποχή του ήταν επαναστατικό και νομίζω όλοι το αναγνωρίζουμε. Σήμερα, απλά πολλοί μπορεί να πιστεύουν ότι η σεξουαλικότητά τους δεν είναι κάτι που αφορά τους άλλους. Όσο όμως υπάρχει ανισότητα, φυσικά και η σεξουαλικότητα αφορά τους άλλους. Καταλαβαίνω βέβαια και τους ανθρώπους που κρύβονται.
Επίσης υπάρχει αυτή η σύνδεση του queer στοιχείου με την έλλειψη σοβαρότητας. Το να είσαι «φωναχτά» queer θεωρείται ασόβαρο και το έχω ακούσει από μεγάλο αριθμό ανθρώπων, από εκδότες... Τα «περιθωριακά» ζητήματα είναι ασόβαρα; Οτιδήποτε διαφορετικό από αυτά που ξέρουμε είναι ασόβαρο; Ίσως έχει να κάνει με την προσκόλληση σε συγκεκριμένες αρχές και αξίες, με την προσκόλληση γενικότερα. Κι αν μας έχει μάθει κάτι το queer είναι να αμφισβητούμε και να κοιτάμε για δυναμικές εξουσίας όταν κάποιος μας λέει πώς πρέπει να είναι τα πράγματα.
— Αν πάμε πιο πίσω, βέβαια, θα μπορούσαμε να αναφερθούμε ακόμα και στα ερωτικά του Καβάφη. Θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν queer ποίηση; Δεν νομίζω, ήταν επίσης κάτι άλλο.
Δεν ξέρω αν ο Καβάφης είναι ή δεν είναι queer. Ίσως είναι και τόσα χρόνια υπάρχουν λόγοι που δεν θέλουν να τον διαβάσουμε ως queer; Ίσως δεν είναι; Ως προς αυτό, πάντως, διαβάζω με ενδιαφέρον το βιβλίο του Δημήτρη Παπανικολάου «Σαν κι εμένα καμωμένοι».
— Μια εύλογη ερώτηση που προκύπτει λοιπόν είναι αν τελικά πρέπει να κατηγοριοποιούμε ως queer ακόμα και την ποίηση. Είμαι της άποψης ότι όλα τα σχετικά κινήματα πρέπει να κατηγοριοποιούνται, μέχρι να μην υπάρχει λόγος να συμβαίνει αυτό.
Συμφωνώ. Όλες αυτές οι κατηγοριοποιήσεις έτσι κι αλλιώς υπάρχουν στο μυαλό μας. Για μια γυναίκα που γράφει ποίηση, κάποιος μπορεί να σκεφτεί ότι γράφει «γυναικεία ποίηση» ή ότι «οι γυναίκες γράφουν έτσι». Εμένα δεν μου περνάει από το μυαλό αλλά το ακούω συχνά και μάλιστα πρόσφατα υπήρξε σχετική συζήτηση με καθηγητή από το τμήμα μου. Με το να αναφέρουμε αυτές τις «ταμπέλες», είναι σαν να λέμε το αυτονόητο, αυτό που οι άλλοι ίσως θα σκέφτονταν έτσι κι αλλιώς. Με το να μην τις χρησιμοποιούμε όμως είναι σαν να θέλουμε να κρύψουμε κάτι. Κι αυτό με ανησυχεί.
— Θεωρώ πως είναι και θέμα στοχευμένου μάρκετινγκ, εξάλλου. Επί της ουσίας λοιπόν εντόπισες ένα κενό που έχεις μπει στη διαδικασία να καλύψεις, με τον δικό σου τρόπο. Έτσι δημιουργήθηκε ο Sam;
Όχι ακριβώς. Ίσως ήταν ένας παραπάνω λόγος που τον εξώθησε στην επιφάνεια όλο αυτό. Φαντάζομαι τον Sam ως έναν άνθρωπο που όλα αυτά τα περιστατικά που περιέγραφε στο Facebook, τα σκέφτεται στη μέση της νύχτας και ξυπνάει. Προσπαθώντας να διαχειριστεί αυτά τα τραυματικά flashbacks, επιχειρεί να googlάρει αυτό που είχε στο μυαλό του και τον ξύπνησε και τον τάραξε, όπως googlάρουμε μια ασθένεια. Προσπαθεί να δει τι ακριβώς του συμβαίνει. Γι' αυτό googlάρει τις λέξεις που βλέπεις πάνω στις φωτογραφίες και με βάση τα αποτελέσματα γράφει τα ποιήματα.
Όπως το βλέπω εγώ, θέλει να αλλάξει το παρελθόν του, επιχειρώντας να χαθεί ανάμεσα σε τόσες φωνές στο Ίντερνετ. Προσπαθεί να γίνει όλοι αυτοί οι άνθρωποι, όπως ξαναγράφουμε σε μια κασέτα παλιά, που έχει ήδη πράγματα πάνω της, κάτι καινούριο. Είναι δύσκολο να ξαναγράφεις το παρελθόν. Γι' αυτό και στο γράμμα του προς εμένα είπε: «Πολλές φορές αισθάνθηκα ότι το παρελθόν θα διαρκέσει για πάντα».
— Πώς επιλέγει τις λέξεις ο Sam, ειδικά στις εικόνες του Facebook; Χρησιμοποιεί λέξεις παρεξηγημένες, όπως «αδερφή», «ντιγκιντάγκας»...
Ένα κομμάτι αυτού είναι μια διάθεση να πει τα πράγματα όπως τα θυμάται, να απεικονίσει την πραγματικότητα. Αν τον έχουν αποκαλέσει «αδερφή», θα το γράψει έτσι όπως είναι. Είναι μια απλή διαδικασία ειλικρίνειας που για μένα είναι αυτονόητη. Ίσως είναι και μια προσπάθεια να αλλάξει την αρνητική χροιά αυτών των λέξεων και να τις επαναχρησιμοποιήσει, όπως έγινε με τη λέξη «queer». Μια απόπειρα αυτο-αποδοχής.
— Πόσο βασίζεται ο Sam στις λέξεις για να περιγράψει αυτά που νιώθει;
Οι λέξεις είναι αναμνήσεις για τον Sam. Λέξεις που επανέρχονται στο μυαλό του συνέχεια, λέξεις που παλαιότερα τον πλήγωσαν και προσπαθεί να επαναδιαπραγματευτεί τη σχέση του μαζί τους.
— Η αισθητική του επίσης είναι πολύ ιδιαίτερη. Τα κολλάζ αυτά είναι τα πρώτα που τραβάνε το μάτι στο κοινό που τον ακολουθεί. Από ποιες επιρροές έχει διαμορφωθεί αυτή η αισθητική;
Ίσως έχει κάτι από Λουίζ Μπουρζουά ή κυρίως Μπάρμπαρα Κρούγκερ που συνδύαζε φωτογραφίες με λέξεις και προέκυπτε κάτι με έντονο πολιτικό χαρακτήρα. Ίσως από εκεί πήρε την ιδέα ο Sam να συνδυάσει εικόνες από το οικογενειακό του άλμπουμ –εικόνες δικές μου– και να δει πώς συνδέονται αυτά τα κομμάτια παζλ. Φαντάζομαι έναν άνθρωπο που ψάχνει εκεί για να βρει κομμάτια του. Η χρήση των φωτογραφιών αποσκοπεί στο να αποδώσει μια διαφορετική συναισθηματική βαρύτητα που στοχεύει στο εντελώς προσωπικό: η φωτογραφία γέννησής μου, για παράδειγμα, στην οποία ο Sam έγραψε «είναι το παιδί μου gay;», και μετά έφτιαξε ένα ποίημα με τον ίδιο τίτλο.
το καλοκαίρι
μου αρέσει
που κοιμάμαι
με το βρακί
κι ένα σεντόνι,
που βάζω
γύρω μου
σαν φόρεμα
στον εαυτό μου
και στη μαμά
λέω πως είναι
αρχαίος χιτώνας,
όταν με πιάνει να κάνω
κάτι σαν πασαρέλα
πάνω στο κρεβάτι
«να είναι ο άλλος στο κρεβάτι του ό,τι θέλει,
αρκεί να μην ενοχλεί»!
Τουλάχιστον, έτσι το έθετε στο γιο της
*
Ένα παιδί «μετράει» τους γκέι
τους ντιγκιντάγκες
(εννοούμε τους MAGE, BISHOPS,
όποιον τέλος πάντων φοράει ρόμπα
και όχι βαριά πανοπλία).
πάλι mage διάλεξες
λουλού, κοριτσάκι, ντιγκιντάγκα
βέβαια,
χρόνια αργότερα
θα αποκαλυφθεί
ότι κι ο αδερφός μου
είναι αδερφή
— Γιατί καλύπτει τα μάτια στα κολλάζ;
Δεν το ξέρω. Νομίζω ότι το κάνει γιατί νομίζει ότι μπορεί να είναι ο οποιοσδήποτε, ότι όλες αυτές τις εμπειρίες θα μπορούσαν να τις έχουν κι άλλοι άνθρωποι, ότι δεν είναι μοναδικός ο ίδιος. Ίσως είναι και μια απόπειρα αποπροσωποποίησης, όπως όταν βλέπουμε τα πράγματα από την πλευρά κάποιου άλλου. Ίσως βέβαια να θέλει να μας κάνει να αναρωτηθούμε για τη σκοπιμότητα της απόκρυψης ταυτότητας γενικότερα.
— Η διαδικτυακή του δράση περιλαμβάνει ένα tumblr, το προφίλ του στο Facebook και ένα site, σωστά;
Το queerpoets είναι φυσική συνέχεια του έργου του Sam. Προσπάθησε να επαναπροσεγγίσει πολλές λέξεις και αναμνήσεις που ενδεχομένως να ήταν ντροπιαστικές και τώρα με το queerpoets συνεχίζει ίσως μία παράδοση απενοχοποίησης της queer ποίησης στην Ελλάδα, μεταφράζοντας ανθρώπους που ασχολούνται ξεκάθαρα με κάτι τέτοιο. Στην Αμερική υπάρχει πλέον ένα πολύ μεγάλο κίνημα με ποιητές που δηλώνουν queer και γράφουν πολύ στοχευμένα ποιήματα που έχουν μεγάλο ενδιαφέρον.
— Ενδιαφέρον έχει και η απόδοση που έγινε, για παράδειγμα, στο πασίγνωστο «Sissy that Walk» της RuPaul. Φαίνεται οριακά γελοίο μεταφρασμένο στα ελληνικά.
Αυτό νομίζω συνεχίζει την άλλη ιδέα του Sam για το τι θεωρούμε σοβαρό και μη σοβαρό. Το δηλώνει και έχοντας συνδυάσει ένα ποίημα του Καβάφη, το «Επέστρεφε», με ένα τραγούδι της Πέπης Τσεσμελή, το «Σκανδαλίζομαι». Η ιδέα πίσω από αυτό είναι να μας κάνει να αναρωτηθούμε τους λόγους που θεωρούμε κάτι ποιοτικό. Την ίδια ερώτηση μπορούμε να θέσουμε και ως προς το ποιος μας λέει ότι η ομοφυλοφιλία είναι κάτι κακό. Η απάντηση που δίνει είναι ότι το «σωστό» το ορίζει το κοινό. Πάντα υπάρχει κάποιου είδους κοινό, το παγκόσμιο κοινό, μία ομάδα λίγων ανθρώπων που παίρνουν πολιτικές αποφάσεις, που αποφασίζει τι είναι σωστό και τι όχι.
Θα ήθελα να δω περισσότερη μνήμη για το τραύμα, τις ανισότητες και τις διακρίσεις κατά των queer ανθρώπων που υπάρχουν στην Ελλάδα. Όπως σου είπα, αισθάνομαι σαν να είμαστε 50 χρόνια μπροστά και δεν υπάρχει κανένα πρόβλημα οπότε δεν χρειάζεται να το συζητήσουμε.
— Μου αρέσει ο τρόπος που το θέτεις. Ενώ στην πραγματικότητα όλοι γνωρίζουμε ότι σε αυτά τα θέματα είμαστε 50 χρόνια πίσω, εσύ λες ότι το αποτέλεσμα τού να κρύβονται κάποια πράγματα, ή να παρουσιάζονται συγκαλυμμένα και με άλλο τρόπο, είναι σαν να τα έχουμε λύσει και να έχουμε βρεθεί 50 χρόνια μπροστά. Σαν να έχουμε κατακτήσει τη ρευστότητα που αποζητάμε. Είναι αισιόδοξη προσέγγιση.
Θεωρώ ότι, με δεδομένο ότι υπάρχουν όλα αυτά, ο μόνος τρόπος να βελτιωθούν είναι απλά να τα πούμε, να τα αναφέρουμε, όχι με γκρίνια ή με μίσος. Πολλές φορές μπορεί να γίνει σαν ένα «κατηγορώ». Νομίζω ότι συμβαίνει συχνά και είναι κακό γιατί ενδεχομένως στρέφεις ανθρώπους εναντίον σου.
— Ο Sam πήγε στο Pride τις προάλλες;
Δεν ξέρω αν θα πήγαινε. Πάντως πρόσφατα εξέφρασε στο Facebook την υποστήριξή του.
— Θα συνεχίσει να κινείται στον χώρο των new media, αναφορικά με την ποίηση και την περσόνα του, ή θα επιχειρήσει να μεταβεί και στον εκδοτικό χώρο;
Αυτό δεν το ξέρω. Πάντως θα μιλήσω σε ένα συνέδριο για τον Sam και θα κάνουμε μία περφόρμανς/εγκατάσταση για το έργο του σε ένα φεστιβάλ.
Info
facebook.com/mistermonsieur.albatros
σχόλια