Διακόσια τριάντα άτομα, εικαστικοί καλλιτέχνες, κινηματογραφιστές, σκηνοθέτες, σεναριογράφοι και παραγωγοί, χορευτές-χορογράφοι καθώς και επιμελητές εικαστικών εκθέσεων έχουν μέχρι σήμερα υποστηριχθεί από την Artworks με στόχο να συνεχίσουν να δημιουργούν και να αναπτύσσουν το έργο τους.
Σε μια συγκυρία με πολύ σοβαρά εμπόδια για τους καλλιτέχνες, κυρίως τους νέους, για να συνεχίσουν να δημιουργούν απρόσκοπτα, η Artworks προσκαλεί και πάλι νέους καλλιτέχνες και επιμελητές να δηλώσουν συμμετοχή στο Πρόγραμμα Υποστήριξης Καλλιτεχνών Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος και να διεκδικήσουν χρηματικά βραβεία, ως επιβράβευση για την πορεία τους και ως ενθάρρυνση και ενίσχυση της επαγγελματικής τους εξέλιξης.
Για τον 4ο κύκλο του προγράμματος, για τη σύγχρονη τέχνη στην εποχή μας και για τους νέους Έλληνες καλλιτέχνες μιλήσαμε με τη Μαρίλη Κωνσταντινοπούλου και τη Δήμητρα Νικολού, τις γυναίκες που βρίσκονται πίσω από αυτό το επιτυχημένο αυτό εγχείρημα
Παρά τις οικονομικές δυσκολίες και τις όποιες ελλείψεις, η δουλειά των καλλιτεχνών στην Ελλάδα δεν θα λέγαμε ότι χαρακτηρίζεται από εσωστρέφεια. Υπάρχουν δημιουργικές ανταλλαγές και διάθεση για ενημέρωση και πειραματισμό και την ίδια στιγμή τα έργα ανταποκρίνονται στην γεωγραφική τοποθέτηση των συνθηκών παραγωγής τους.
— Στα τέσσερα χρόνια ποια είναι η εμπειρία σας με τους νέους καλλιτέχνες, τι έχετε παρατηρήσει, τι λείπει, τι αποζητούν;
Αυτά είναι τα ερωτήματα που θέσαμε κι εμείς όταν ξεκινήσαμε να κάνουμε έρευνα για να σχεδιάσουμε το Πρόγραμμα Υποστήριξης Καλλιτεχνών, και να δημιουργήσουμε την Artworks το 2017, με την ιδρυτική δωρεά του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος. Η καίριας σημασίας επιδίωξή μας –δεδομένου ότι μια πρωτοβουλία τέτοιας κλίμακας θα λάμβανε χώρα στην Ελλάδα για πρώτη φορά και επομένως, χωρίς να υπάρχει κάποιο αντίστοιχο παράδειγμα– ήταν να δημιουργήσουμε μια δομή η οποία θα ανταποκρίνεται στις πραγματικές ανάγκες των καλλιτεχνών, χωρίς να προκρίνει τις φιλοδοξίες του ίδιου του οργανισμού.
Αυτό που σίγουρα λείπει είναι μια συστηματική και μακρόχρονη υποστήριξη, τόσο οικονομική όσο και ηθική. Η προβολή της παραγωγής από Έλληνες καλλιτέχνες, καθώς και οι προσπάθειες προώθησης του έργου τους στο εξωτερικό είναι περισσότερο αποτέλεσμα ατομικής προσπάθειας και λιγότερο μέρος ενός οργανωμένου, συλλογικού και σταθερού πλαισίου.
Πέρα λοιπόν από αυτή τη βοήθεια, είναι αναγκαία η δημιουργία μιας συνθήκης για ανταλλαγή και αλληλoϋποστήριξη, όπως και δυνατοτήτων να έρθουν σε πιο στενή επαφή με συναδέλφους τους καθώς και με θεωρητικούς και επιμελητές. Την ίδια στιγμή, οι καλλιτέχνες αποζητούν μια σωστή αντιμετώπιση της εργασίας τους, τόσο από τους ιδιωτικούς όσο και τους δημόσιους φορείς. Είναι πολύ ευχάριστο το ότι παρατηρούμε να γίνονται σημαντικές κινήσεις προς αυτή την κατεύθυνση.
— Συνολικά πόσοι καλλιτέχνες έχουν συμμετάσχει στο πρόγραμμά σας; Έχετε δει κάποιους όχι μόνο να ενισχύονται οικονομικά αλλά να τους βοηθά να κάνουν το επόμενο βήμα;
Μέχρι σήμερα η Artworks έχει υποστηρίξει 230 άτομα: σε μεγαλύτερο βαθμό εικαστικούς, αλλά και κινηματογραφιστές (σκηνοθέτες, σεναριογράφους και παραγωγούς), χορευτές-χορογράφους καθώς και επιμελητές εικαστικών εκθέσεων.
Με μεγάλη χαρά έχουμε δει πολλούς από τους συμμετέχοντες να κάνουν όχι ένα, αλλά πολλά βήματα μπροστά. Παρότι δεν είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε με ποσοτικούς όρους πώς ακριβώς συμβάλλει η δική μας βοήθεια στην εξέλιξη της δουλειάς τους –οι βραβευθέντες είναι ελεύθεροι να χρησιμοποιήσουν το χρηματικό βραβείο κατά το δοκούν– κάνουμε από την πλευρά μας ό,τι μπορούμε, ώστε πέρα από τη χρηματική υποστήριξη να τους προσφέρουμε ευκαιρίες δικτύωσης. Για παράδειγμα, όταν ολοκληρώσουν τη συμμετοχή τους στο πρόγραμμα, ορισμένοι από τους Fellows έχουν τη δυνατότητα να ταξιδέψουν στο εξωτερικό ώστε να λάβουν μέρος σε συνεργαζόμενα με την Artworks προγράμματα φιλοξενίας καλλιτεχνών, όπως τα ISCP (Νέα Υόρκη), Delfina Foundation (Λονδίνο) και SAHA (Κωνσταντινούπολη).
Παράλληλα, έχουμε διοργανώσει εικαστικές εκθέσεις και προβολές ταινιών, παρουσιάσεις της δουλειάς των συμμετεχόντων στους συναδέλφους τους, ομιλίες - διαλέξεις - εργαστήρια στα οποία οι συμμετέχοντες εμπλουτίζουν τις γνώσεις τους και τέλος, συνάπτουμε συνεργασίες με διαφορετικούς φορείς και πρωτοβουλίες έτσι ώστε να δημιουργήσουμε περισσότερες «δυνατότητες» για εκείνους. Φυσικά, όλα όσα κάνουμε για τους καλλιτέχνες δεν θα μπορούσαν να συμβούν αν δεν είχαμε την αμέριστη και γενναιόδωρη υποστήριξη του ιδρυτικού δωρητή μας, του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος (ΙΣΝ).
— Ποια ήταν η μεγαλύτερη έκπληξη παρακολουθώντας τους Fellows;
Το εύρος των ερευνητικών ενδιαφερόντων τους, η κοινή ανάγκη για μοίρασμα και συνεργασία, η φιλομάθεια και το ιδιαίτερα ζεστό και φιλικό κλίμα που αναπτύσσεται οργανικά όταν υπάρχει ο χώρος και ο χρόνος, στοιχεία απαραίτητα για γόνιμες συναντήσεις και εποικοδομητικές συζητήσεις.
— Αν συζητήσουμε για το επίπεδο, πιστεύετε ότι έχουμε καλούς καλλιτέχνες σε σχέση με το εξωτερικό και τι προοπτικές έχουν σε ένα διεθνές ανταγωνιστικό περιβάλλον;
Σίγουρα έχουμε καλούς καλλιτέχνες. Αυτό είναι κάτι που διαπιστώνουμε κάθε χρόνο μέσα από το πρόγραμμα και τη συμμετοχή αρκετών καλλιτεχνών και επιμελητών που είναι ενεργοί και στο εξωτερικό και πετυχαίνουν σημαντικές διακρίσεις σε διεθνείς διοργανώσεις. Παρά τις οικονομικές δυσκολίες και τις όποιες ελλείψεις, η δουλειά των καλλιτεχνών στην Ελλάδα δεν θα λέγαμε ότι χαρακτηρίζεται από εσωστρέφεια. Υπάρχουν δημιουργικές ανταλλαγές και διάθεση για ενημέρωση και πειραματισμό και την ίδια στιγμή τα έργα ανταποκρίνονται στη γεωγραφική τοποθέτηση των συνθηκών παραγωγής τους.
Αυτό που δεν υπάρχει ή τουλάχιστον δεν λειτουργεί με την ίδια δυναμική ακόμα, είναι οι δομές εκείνες μέσα από τις οποίες θα μπορέσει να προβληθεί και να προωθηθεί με καλύτερο τρόπο το έργο τους εντός και εκτός Ελλάδας. Για να ενισχυθεί η παρουσία των Ελλήνων καλλιτεχνών στο εξωτερικό, είναι αναγκαίο αφενός να εμπεδωθεί η σημασία του σύγχρονου πολιτισμού και το ότι η εγχώρια παραγωγή δεν υστερεί σε τίποτα από εκείνες άλλων χωρών και αφετέρου να γίνει ο τομέας αυτός μία από τις προτεραιότητες, όσο αυτό βέβαια είναι δυνατό στη δύσκολη περίοδο που διανύουμε.
— Τι είναι αυτό που χρειάζονται οι νέοι καλλιτέχνες σήμερα για να προχωρήσουν;
Χρειάζεται δουλειά, υπομονή, επιμονή, περισσότερες ευκαιρίες, να είναι οι ίδιοι ανοιχτοί σε νέες προκλήσεις αλλά και να ενημερώνονται για όσα συμβαίνουν εντός και εκτός της χώρας. Επίσης, χρειάζεται και οι αποδέκτες του έργου τους να πιστέψουν λίγο παραπάνω σε εκείνους και να δώσουν προσοχή σε όσα έχουν να προτείνουν, να πουν, να εκφράσουν.
— Πόσοι ήρθαν στο προηγούμενο open call και τι περιμένετε από αυτό που κάνατε τώρα;
Με βάση την εμπειρία μας μέχρι σήμερα, σε κάθε κύκλο του προγράμματος βραβεύεται περίπου το δέκα τοις εκατό των συνολικών υποψηφίων που υποβάλουν αίτηση, κάτι που υπογραμμίζει την ανάγκη των καλλιτεχνών για υποστήριξη. Κατά της ανακοίνωση της ανοιχτής πρόσκλησης αναφέρουμε πόσα βραβεία μπορούμε να προσφέρουμε και παρατηρούμε ότι ο αριθμός των αιτήσεων κινείται ανοδικά κάθε χρόνο, χωρίς να μπορούμε μέχρι σήμερα να προβλέψουμε πόσες αιτήσεις τελικά θα λάβουμε.
Αυτό που σίγουρα έχουμε παρατηρήσει είναι ότι η πρωτοβουλία αυτή συνεχίζει να είναι τόσο επίκαιρη όσο και αναγκαία. Ελπίζουμε ότι όσο προχωράμε, θα δημιουργούμε τις σωστές συνθήκες φροντίδας και υποστήριξης για να μπορέσουν να δουλεύουν οι καλλιτέχνες με τα απαραίτητα μέσα και ότι θα δημιουργούμε ακόμα περισσότερες δυνατότητες για την εξέλιξή τους.
— Βλέποντας το τοπίο της σύγχρονης τέχνης στην Ελλάδα, πόσο εύκολο είναι να συμφιλιωθούμε με την ύπαρξή της; Από πού μπορούμε να ξεκινήσουμε;
Η εξοικείωση με τη σύγχρονη τέχνη θέλει χρόνο, βούληση και συστηματική τριβή. Η συνειδητοποίηση του ρόλου που διαδραματίζει η σύγχρονη τέχνη στην καλλιέργεια της κριτικής σκέψης έρχεται ίσως πιο αργά από όσο θα περίμενε κανείς.
Μέσα από τα έργα σύγχρονης τέχνης όμως, ανακαλύπτουμε νέες φόρμες για να διαβάσουμε τον κόσμο, να τον κατανοήσουμε και να σκεφτούμε δημιουργικά. Παρατηρούμε μέσα από αυτήν διαφορετικές όψεις και προσεγγίσεις σε ζητήματα που αφορούν τις παραγωγικές διαδικασίες, την τεχνολογία, την οικολογία, τις ιστορικές και κοινωνικές συνθήκες, τα ζητήματα φύλου, φιλοσοφικά και πολιτικά ζητήματα, το πλέγμα των κοινωνικών σχέσεων και τόσα άλλα.
Την ίδια στιγμή, πρέπει να παραδεχτούμε ότι η σύγχρονη τέχνη μπορεί να μας φέρει σε αμηχανία, να αμφισβητήσει τις κοινοτοπίες και να μας «ξεβολέψει». Η συμφιλίωση δεν είναι πάντα το ζητούμενο. Μπορεί να είναι και μια σχέση έντασης αρκεί να διεκδικεί κεντρική θέση στον δημόσιο λόγο.
