— Ποιοι παράγοντες συμβάλλουν πλέον στο να ξεσπούν μεγάλες πυρκαγιές ολοένα και πιο συχνά;
Η εμφάνιση μεγάλων, ανεξέλεγκτων δασικών πυρκαγιών (mega fires, κατά τη διεθνή ορολογία) είναι παγκόσμιο φαινόμενο και αποδίδεται στην κλιματική αλλαγή που προκαλεί υπερθέρμανση του πλανήτη (global warming) λόγω των αερίων του θερμοκηπίου (greenhouse effect), αυξάνοντας έτσι τη συχνότητα εμφάνισης ακραίων καιρικών φαινομένων όπως οι καύσωνες και η ξηρασία.
Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την ξήρανση της δασικής καύσιμης ύλης και τη δημιουργία συνθηκών ανάφλεξης και καύσης μεγάλων δασικών πυρκαγιών με τεράστια θερμική ενέργεια και απρόβλεπτη συμπεριφορά, που ξεπερνούν τις δυνατότητες των πυροσβεστικών δυνάμεων και καταστρέφουν τεράστιες εκτάσεις.
Όσο η κλιματική αλλαγή επιδεινώνεται (η μέση θερμοκρασία της ατμόσφαιρας αυξάνεται), τόσο θα αυξάνουν τα ακραία καιρικά φαινόμενα, θα επιδεινώνονται οι συνθήκες καύσης και θα ξεσπούν μεγάλες δασικές πυρκαγιές.
— Τι πάει λάθος στη δασοπροστασία; Μήπως δίνουμε περισσότερο βάρος στα μέσα πυρόσβεσης, όπως τα εναέρια;
Κατά τη γνώμη μου, θα πρέπει να υπάρξει στενότερη και ουσιαστικότερη συνεργασία σε όλα τα επίπεδα μεταξύ Πυροσβεστικού Σώματος και Δασικής Υπηρεσίας. Σχηματικά, οι δασικές πυρκαγιές έχουν δύο σκέλη, το δάσος και την πυρκαγιά. Οι πυροσβέστες γνωρίζουν πώς να καταπολεμούν πυρκαγιές, οι δασικοί υπάλληλοι γνωρίζουν το δάσος. Η ισότιμη και αγαστή συνεργασία των δύο τόσο στον τομέα της πρόληψης όσο και της καταστολής των δασικών πυρκαγιών είναι απαραίτητο εχέγγυο για μια επιτυχή αντιμετώπιση του προβλήματος.
Τα εναέρια μέσα δασοπυρόσβεσης είναι απαραίτητα, αλλά δεν αρκούν για να καταστείλουν μια δασική πυρκαγιά. Σύμφωνα με την πολύχρονη, διεθνή πρακτική, χρησιμοποιούνται σε περιοχές δυσπρόσιτες από τις επίγειες δυνάμεις για να μειώσουν τη θερμική ένταση της φωτιάς και να δημιουργήσουν ζώνη διαβροχής της βλάστησης μπροστά από το μέτωπο της πυρκαγιάς, όχι όμως για να την καταστείλουν τελείως. Αυτό είναι έργο των επίγειων δασοπυροσβεστικών δυνάμεων.
Στα παλιά εγχειρίδια δασοπυρόσβεσης χρησιμοποιούνται ως ανάλογο παράδειγμα οι στρατιωτικές επιχειρήσεις: «Η αεροπορία βομβαρδίζει, αλλά ο στρατός καταλαμβάνει τα εχθρικά εδάφη».
Στη μεσογειακή λεκάνη έχει επιλέξει το πεύκο, του οποίου η φυσική αναγέννηση είναι άριστη μετά από πυρκαγιά. Η προσπάθεια αλλαγής του δασοπονικού είδους με τεχνητές αναδασώσεις έχει αποδειχτεί στην πράξη ματαιοπονία. Η φύση δείχνει τον δρόμο, εμείς ακολουθούμε.
— Έχουν απαξιωθεί τα δασαρχεία; Δεν πρέπει να αλλάξει αυτό λόγω της κλιματικής αλλαγής;
Τα δάση αποτελούν τους μεγαλύτερους χερσαίους δεσμευτές και αποθηκευτές του διοξειδίου του άνθρακα της ατμόσφαιρας, του αερίου που κυρίως ευθύνεται για την υπερθέρμανση του πλανήτη. Έτσι, σήμερα περισσότερο από ποτέ καθίσταται αναγκαία η ενίσχυση, στελέχωση, οργάνωση και αλλαγή του θεσμικού ρόλου της Δασικής Υπηρεσίας για την ορθολογική διαχείριση των δασών και δασικών εκτάσεων υπό το πρίσμα των νέων προκλήσεων (κλιματική αλλαγή, ξηρασία, μεγάλες πυρκαγιές κ.ά.) του εικοστού πρώτου αιώνα.
— Πώς πρέπει να σχεδιαστούν οι αναδασώσεις; Φταίει τελικά το «εύφλεκτο» πεύκο;
Η φύση έχει επιλέξει προ πολλού το είδος βλάστησης που είναι καλύτερα προσαρμοσμένο στις εκάστοτε κλιματεδαφικές συνθήκες. Στη μεσογειακή λεκάνη έχει επιλέξει το πεύκο, του οποίου η φυσική αναγέννηση είναι άριστη μετά από πυρκαγιά. Η προσπάθεια αλλαγής του δασοπονικού είδους με τεχνητές αναδασώσεις έχει αποδειχτεί στην πράξη ματαιοπονία. Η φύση δείχνει τον δρόμο, εμείς ακολουθούμε.
— Επίσης, είναι προτιμότερο να κάνουμε τεχνητές αναδασώσεις ή όχι;
Κατά τη γνώμη μου, πρέπει να αφήνουμε τη φύση ανεμπόδιστη να επουλώνει τα τραύματά της. Η φυσική αναγέννηση των μεσογειακών κωνοφόρων δασών μετά από πυρκαγιά είναι εξασφαλισμένη, αν τα προστατέψουμε από τη βοσκή και άλλες ανθρώπινες παρεμβάσεις. Εδώ καταδεικνύεται και η ανάγκη ύπαρξης μιας ισχυρής Δασικής Υπηρεσίας. Οι τεχνητές αναδασώσεις είναι δαπανηρές, αμφιβόλου επιτυχίας και πρέπει να εφαρμόζονται σε συγκεκριμένες μόνο περιπτώσεις, όπου η φυσική αναγέννηση είναι προβληματική. Στην Ελλάδα, λιγότερο από 2% των ετησίως καμένων εκτάσεων αναδασώνονται τεχνητά.
— Υπάρχουν κενά όσον αφορά την προστασία των δασών και αν ναι, ποιες ενέργειες απαιτούνται γι’ αυτό;
Επιγραμματικά θα σας πω ότι χρειάζεται ισχυρή θεσμική θωράκιση των δασών και των δασικών εκτάσεων. Επίσης, δημιουργία ενιαίου φορέα δασοπυρόσβεσης με τη συμμετοχή όλων των εμπλεκομένων στην πρόληψη και καταστολή των δασικών πυρκαγιών υπό την καθοδήγηση του Πυροσβεστικού Σώματος και της Δασικής Υπηρεσίας.
— Μιλήσατε για τη «σφοδρότητα της καύσης», η οποία καθιστά πάρα πολύ δύσκολο να ελεγχθούν φωτιές, όπως αυτές που είχαμε αυτό το καλοκαίρι. Τι πρέπει να γίνει;
Ως «σφοδρότητα καύσης» ή «καυσιμότητα» («combustibility») στην ορολογία των δασικών πυρκαγιών ορίζεται η ταχύτητα με την οποία καίγεται ένα καύσιμο. Όσο μεγαλύτερη είναι, τόσο μεγαλύτερη είναι και η συνολική θερμική ενέργεια που παράγει η πυρκαγιά (θερμική ένταση του μετώπου της πυρκαγιάς - fireline intensity) και τόσο δυσκολότερη η κατάσβεσή της.
Δεδομένου ότι η σφοδρότητα καύσης είναι συνισταμένη των καιρικών συνθηκών, του τοπογραφικού ανάγλυφου και, κυρίως, της δασικής καύσιμης ύλης, μόνο η απομάκρυνση της νεκρής καύσιμης ύλης από το δάσος με τους κατάλληλους δασοκομικούς χειρισμούς μπορεί να φέρει ουσιαστικά αποτελέσματα.
— Ποια θεωρείτε ότι είναι τα αποδοτικότερα φυτά και δέντρα στην εποχή της κλιματικής κρίσης;
Αποδοτικότερα φυτικά είδη στην εποχή της κλιματικής αλλαγής είναι αυτά που προσαρμόζονται καλύτερα στην ξηρασία και στις υψηλές θερμοκρασίες. Στην Ελλάδα τέτοια είναι κυρίως τα πεύκα και οι θαμνώνες αείφυλλων και πλατύφυλλων ειδών (τα «μακί»). Έτσι αναμένεται η εξάπλωσή τους σε περισσότερες εκτάσεις και μεγαλύτερα υψόμετρα, με αντίστοιχη εκτόπιση των ψυχρόβιων ειδών (π.χ. της ελάτης). Το φαινόμενο θα είναι σταδιακό και, πιθανότατα, μη αναστρέψιμο.
— Τι δέντρα πρέπει να φυτευτούν στις αντιπυρικές ζώνες (στις άκρες των πόλεων και των δασών);
Οι αντιπυρικές ζώνες, για να είναι αποτελεσματικές, οφείλουν να είναι κατά το δυνατό γυμνές από βλάστηση, για να διακόπτεται η οριζόντια συνέχεια της δασικής καύσιμης ύλης και συνεπώς η εξέλιξη του μετώπου της πυρκαγιάς. Σε οικισμούς που βρίσκονται κοντά σε δασικές εκτάσεις συνίσταται η δημιουργία ζώνης ασφαλείας αποψιλωμένης από βλάστηση σε πλάτος τουλάχιστον πενήντα μέτρων και η φύτευση πλατύφυλλων δασοπονικών ειδών αντί πεύκων. Επίσης, για τις κατοικίες που έχουν κτιστεί εντός δασικών εκτάσεων πρέπει να θεσμοθετηθούν προδιαγραφές υποχρεωτικής αντιπυρικής προστασίας τους, κατά τα αυστραλιανά και καναδικά πρότυπα.
— Τι μπορούμε να κάνουμε πρακτικά για να γίνει πιο υποφερτή η ζωή μας; Πώς μπορούμε να αυξήσουμε το πράσινο μέσα στην πόλη;
Κατά τη γνώμη μου, η ερώτηση είναι τι θα έπρεπε να είχαμε κάνει για να γίνει πιο υποφερτή η ζωή μας. Σε ό,τι με αφορά, έπρεπε να είχαμε προβλέψει την ύπαρξη μεγάλων δασικών εκτάσεων και κήπων μέσα στα μητροπολιτικά αστικά συμπλέγματα για την αναψυχή και ευεξία μας.
Η Σόφια της Βουλγαρίας είναι το πλησιέστερο τέτοιο παράδειγμα που μπορώ να αναφέρω. Τα «πάρκα-τσέπης» του δήμου Αθηναίων και η ανάδειξη του δάσους του Τατοΐου είναι βήματα προς τη σωστή κατεύθυνση. Ως τότε, ας δημιουργήσουμε βιοκλιματικούς κήπους στις ταράτσες των πολυκατοικιών και ας φροντίζουμε με επιμέλεια και στοργή τα φυτά στις γλάστρες στο μπαλκόνι μας. Μόνο καλό μπορεί να μας κάνει!
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO.
