Διανύουμε τον τρίτο χρόνο της πανδημίας και, παρότι η εικόνα εμφανίζεται γενικά βελτιωμένη αναφορικά με τα ποσοστά σοβαρών νοσήσεων, διασωληνώσεων και θανάτων, ο ιός και οι διάφορες παραλλαγές του επιμένουν, με ένα 6ο κύμα να τρέχει ήδη μέσα στο καλοκαίρι και δίχως να είναι ακόμα καθόλου σίγουρο ότι έχουμε αφήσει πίσω μας τα χειρότερα εν όψει του χειμώνα – το μόνο βέβαιο είναι ότι υπάρχουν πια αποτελεσματικά εμβόλια και φάρμακα, καθώς επίσης αρκετή συσσωρευμένη εμπειρία και γνώση, παρόλο που δεν εξέλιπαν στο μεταξύ ούτε ο ανορθολογισμός ούτε η παραπληροφόρηση:
«Μάθαμε πως οι αποφασιστικές και έγκυρες κινήσεις έχουν πάντα αποτελέσματα, ότι το δημόσιο σύστημα υγείας χρειάζεται σημαντική ενίσχυση που δεν αφορά μόνο την αύξηση των ΜΕΘ, ότι η επιστήμη έκανε τεράστια βήματα σε πολύ μικρό διάστημα, ότι η παραπληροφόρηση μπορεί να έχει εξαιρετικά αρνητικά αποτελέσματα, ότι πρέπει επίσης να είμαστε καλύτερα προετοιμασμένοι να αντιμετωπίσουμε την επόμενη πανδημία… Κάτι άλλο που σίγουρα μάθαμε είναι πως και η τρομολαγνεία μπορεί να έχει αρνητικά αποτελέσματα, όπως και οι απερίσκεπτες τοποθετήσεις που δεν βασίζονται σε επιστημονικά δεδομένα», λέει ο συνομιλητής μου, με τον οποίο συζητήσαμε τις τελευταίες εξελίξεις στο «μέτωπο» του Covid, τα επιστημονικά επιτεύγματα, τις αστοχίες και τα λάθη που έγιναν στη διαχείριση της πανδημίας, τα μέτρα πρόληψης και προστασίας, την αναγκαιότητα αναβάθμισης του Ε.Σ.Υ., τα νέα, αναβαθμισμένα εμβόλια και φάρμακα, τους αρνητές, την πιθανότητα εμφάνισης νέων υγειονομικών απειλών, τη «θεραπευτική αξία» της μουσικής των Queen αλλά και τις δέουσες απαντήσεις σε «συχνές ερωτήσεις»:
«Χρειαζόμαστε όλοι μια ανάσα, αλλά κυρίως χρειαζόμαστε προσοχή και αντοχή ως πολίτες. Χρειάζεται, ταυτόχρονα, επαγρύπνηση από τους θεσμούς», υπογραμμίζει.
— Πού βρισκόμαστε σήμερα με τον Covid; Διαφαίνεται όντως κάποια ύφεση ή προβλέπεται ακόμα μακρύς ο δρόμος;
Δεν ειμαστε στο 2020, ούτε στο 2021. Σήμερα έχουμε αποτελεσματικά εμβόλια και φάρμακα. H πανδημία δεν είναι κούρσα ταχύτητας αλλά μαραθώνιος. Στους μαραθώνιους συμμετέχουν αθλητές μεγάλων αποστάσεων, και προσπαθούν να βελτιώσουν το προσωπικό τους ρεκόρ. Αυτοί όμως δεν είναι οι περισσότεροι. Συχνά είναι και πολλοί άλλοι που δεν έχουν κάνει την αντίστοιχη προετοιμασία. Για τους δεύτερους το σημαντικό είναι να μην εγκαταλείψουν και να τερματίσουν. Έτσι είναι και στις πανδημίες. Ο στόχος πρέπει να είναι να μην εγκαταλείψουμε την προσπάθεια.
— Οι θάνατοι μειώνονται, τα κρούσματα επίσης, τα μέτρα αναστάλθηκαν εν όψει και της τουριστικής περιόδου, αλλά υπάρχουν φόβοι ότι μπορεί να επαναληφθεί η περσινή εικόνα, οπότε ένα σχετικά «ξένοιαστο» καλοκαίρι ακολούθησε άλλος ένας βαρύς επιδημιολογικά χειμώνας. Έχουν δίκιο να ανησυχούν;
Δεν ξέρω αν η ανησυχία είναι η σωστή λέξη. Χρειαζόμαστε όλοι μια ανάσα, αλλά κυρίως χρειαζόμαστε προσοχή και αντοχή ως πολίτες. Χρειάζεται, ταυτόχρονα, επαγρύπνηση από τους θεσμούς. Η πανδημία δεν έχει λήξει όσο ο ιός μεταλλάσσεται και μεταδίδεται πιο εύκολα.
— Δεν είναι όμως η μετάλλαξη Όμικρον και οι υποπαραλλαγές της λιγότερο επικίνδυνες;
Η Όμικρον και ειδικά οι παραλλαγές που κυκλοφορούν τώρα μεταδίδονται πιο εύκολα, άρα λόγω της αυξημένης διάδοσης σε πολύ μεγάλο πληθυσμιακό ποσοστό ίσως να υπάρξει πίεση στο σύστημα υγείας. Όσον αφορά το αν αυξάνει τον κίνδυνο σοβαρής νόσησης και θανάτου, το πιο πιθανό είναι πως όχι. Υπήρξε μια ιαπωνική μελέτη που διερεύνησε εάν κάποια από τις τελευταίες παραλλαγές μπορεί να προκαλεί, όπως και η Δέλτα, σύζευξη των κυττάρων οδηγώντας σε σοβαρότερη νόσο, αλλά αυτό δεν έχει επιβεβαιωθεί από κλινικά στοιχεία.
Χρειαζόμαστε όλοι μια ανάσα, αλλά κυρίως χρειαζόμαστε προσοχή και αντοχή ως πολίτες. Χρειάζεται, ταυτόχρονα, επαγρύπνηση από τους θεσμούς. Η πανδημία δεν έχει λήξει όσο ο ιός μεταλλάσσεται και μεταδίδεται πιο εύκολα.
— Ανησυχία όμως προκάλεσαν επίσης το τελευταίο διάστημα η «ευλογιά των πιθήκων» και η επιδημία οξείας ηπατίτιδας σε μικρά παιδιά. Υπερβολές;
Η «ευλογιά των πιθήκων», παρότι δεν είχαν υπάρξει ποτέ τόσα πολλά κρούσματα εκτός Αφρικής όπου ενδημεί, είναι ένα διαφορετικό υγειονομικό ζήτημα. Θα δούμε χιλιάδες περιπτώσεις τους επόμενους μήνες στην Ευρώπη, αλλά προσωπικά δεν θεωρώ πως θα πάρει διαστάσεις πανδημίας, καθώς ο ιός δεν μεταλλάσσεται τόσο γρήγορα, μεταδίδεται πολύ πιο δύσκολα και αυτό γίνεται κυρίως μέσω στενής επαφής με πάσχοντες. Υπάρχουν επίσης εμβόλια και φάρμακα που, αν χρειαστεί, θα χρησιμοποιηθούν.
Τα αίτια της οξείας ηπατίτιδας στα παιδιά παραμένουν απροσδιόριστα, αλλά δεν είναι σαφές ακόμη αν υπάρχει συσχετισμός με προηγούμενη λοίμωξη από κορωνοϊό. Η πιθανότητα πάντως ένα παιδί να πάθει ηπατίτιδα από απροσδιόριστα αίτια είναι ελάχιστη.
— Και τι θα γίνει τώρα, κάθε τρεις και λίγο θα αντιμετωπίζουμε μια καινούργια υγειονομική απειλή; Θα ζούμε δηλαδή πλέον μια διαρκή κατάσταση έκτακτης ανάγκη με απλά διαλείμματα ή προσομοιώσεις «κανονικότητας»;
Είναι πράγματι πιθανό να έχουμε κι άλλες πανδημίες στα επόμενα χρόνια εξαιτίας τόσο της κλιματικής αλλαγής όσο και των μεγάλων μεταναστευτικών κυμάτων από τις αγροτικές στις αστικές περιοχές σε πολλές χώρες μεσαίου και χαμηλού εισοδήματος. Θα χρειαστεί ένα παγκόσμιο σύστημα χαρτογράφησης των οικογενειών των ιών, θα χρειαστεί να τις παρακολουθούμε με μεθόδους ανάλυσης μεγάλων δεδομένων και θα πρέπει να επενδύσουμε στην τεχνολογία παραγωγής εμβολίων εντός τριών μηνών και όχι εντός ενός έτους.
— Για να επιστρέψουμε στον Covid, εξακολουθεί να προβληματίζει ο πολύ υψηλός αναλογικά με τα κρούσματα αριθμός θανάτων που είχαμε στην Ελλάδα σε φάσεις επιδημικής έξαρσης. Πού αποδίδετε εσείς την κύρια αιτία και τι θα μπορούσε να γίνει ώστε να μην ξαναπαρουσιαστεί το ίδιο φαινόμενο;
Η χώρα μας είχε καλύτερα στατιστικά δεδομένα την πρώτη χρονιά συγκριτικά με άλλες χώρες και είχε αναφερθεί στα διεθνή ΜΜΕ ως παράδειγμα έγκυρης αντιμετώπισης του πρώτου κύματος της πανδημίας. Ίσως να θυμάστε πως από τον Ιανουάριο του 2020 ανέφερα ότι χρειάζεται να συγκληθεί διυπουργική επιτροπή, και ότι είχα επισημάνει πως δεν έπρεπε να γίνονται μεγάλες συγκεντρώσεις, όπως το καρναβάλι της Πάτρας. Έκτοτε όμως η χώρα δεν πέτυχε αντίστοιχα αποτελέσματα και τα αίτια είναι πολλαπλά. Μεταξύ αυτών και η δυσμενής δημογραφική κατάσταση, η υποχρηματοδότηση και η μικρότερη αποτελεσματικότητα του συστήματος υγείας, ιδιαίτερα στην περιφέρεια, καθώς επίσης το μικρό ποσοστό εμβολιασθέντων στους πολίτες άνω των 60 ετών όσον αφορά τη 2η αναμνηστική δόση.
— Πόσο καλύτερα το «έκαναν» στη Μεγάλη Βρετανία, η οποία παρά το αρχικό κακό ξεκίνημα γρήγορα ανέκαμψε;
Το αρχικό ξεκίνημα στη Μ. Βρετανία ήταν πράγματι καταστροφικό, με περισσότερους από 100.000 θανάτους στις πρώτες εβδομάδες. Αλλά η Μ. Βρετανία είχε πιο γρήγορη πρόσβαση στο εμβόλιο σε σχέση με εμάς και πολύ μεγαλύτερο ποσοστό ευάλωτων πολιτών που είναι με 1 ή 2 αναμνηστικές δόσεις συγκριτικά με τη χώρα μας. Καταλαβαίνετε λοιπόν πόση ζημιά έχουν κάνει στην Ελλάδα τα επιχειρήματα των αντιεμβολιαστών. Αναρωτιέμαι πόσες χιλιάδες συμπατριώτες μας πέθαναν επειδή πίστεψαν ανεύθυνους ανθρώπους και δεν εμβολιάστηκαν.
— Τη μάσκα, δηλαδή, να μην τη βάλω στο συρτάρι, να συνεχίσω να την κρατώ καλού κακού μαζί μου; Αληθεύει ότι οι περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες δεν επιμένουν τόσο στην υποχρεωτική χρήση της;
Τη μάσκα καλό είναι να μην την αποχωριστείτε. Λίγες χώρες, και ιδιαίτερα οι σκανδιναβικές, δεν επέμειναν ιδιαίτερα στην υποχρεωτική της χρήση, αλλά εκεί συνήθως δεν συνυπάρχουν τρεις γενιές (παππούς, γιαγιά, γονείς, παιδιά) στο ίδιο σπίτι, πράγμα το οποίο είναι πιο εκτεταμένο στη χώρα μας. Η μάσκα δεν είναι μόνο μέτρο προστασίας δικής μας αλλά και των ευάλωτων που ζουν μαζί μας.
— Τέρμα η επίδειξη πιστοποιητικών εμβολιασμού, οι περιορισμοί σε ανεμβολίαστους, τα υποχρεωτικά τεστ και τα λοιπά «υγειονομικά απαρτχάιντ», κατά τους αρνητές. Σωστή ή λάθος κίνηση, σωστό ή λάθος μήνυμα;
Έχω επισημάνει κατ’ επανάληψη ότι πριν επιβάλει κανείς περιοριστικά μέτρα θα πρέπει να επιδιώκει πρώτα την αναλυτική ενημέρωση των πολιτών. Κατά δεύτερον, θα πρέπει να τους πείσει τι είναι υγειονομικά αναγκαίο μέσω θετικών κινήτρων. Αν αυτά αποτύχουν, τότε οι περιοριστικές παρεμβάσεις είναι αναγκαίες. Εδώ μιλάμε για ένα μεταδιδόμενο νόσημα. Η συμπεριφορά κάθε πολίτη, επομένως, έχει επιπτώσεις στην υγεία των υπόλοιπων πολιτών. Δεν κάνουμε τεστ στο τι τρώει και τι πίνει ο καθένας ή στο πόσα χιλιόμετρα βαδίζει την ημέρα, γιατί αυτό δεν επηρεάζει την υγεία των άλλων, αλλά είναι θέμα ατομικής επιλογής.
Τα υπάρχοντα εμβόλια είναι εξαιρετικά αποτελεσματικά και έχουν προστατέψει δισεκατομμύρια ανθρώπους από την πιθανότητα να νοσήσουν σοβαρά ή και να χάσουν τη ζωή τους.
— Φίλος και έχει νοσήσει και έχει εμβολιαστεί. Πόσο κινδυνεύει να ασθενήσει ξανά και πόσο εφικτή είναι τελικά η «ανοσία της αγέλης»;
Όταν κάποιος έχει νοσήσει και εμβολιαστεί τριπλά, η πιθανότητα να νοσήσει ξανά είναι μικρότερη από την πιθανότητα που έχει κάποιος που δεν έχει νοσήσει και δεν έχει εμβολιαστεί, ο οποίος θα νοσήσει σίγουρα. Στην περίπτωση όμως του πρώτου, η πιθανότητα σοβαρής νόσησης είναι πολύ μικρή. Η ανοσία της αγέλης θα επιτευχθεί όταν θα μπορούμε να ελέγξουμε τον ιό. Και η πανδημία θα τελειώσει όταν θα μπορούμε να σταματήσουμε τη διασπορά. Όταν δηλαδή θα έχουμε πολυδύναμα εμβόλια που θα καλύπτουν όλες τις παραλλαγές που κυκλοφορούν, και ιδιαίτερα εάν έχουμε καταφέρει να αποκτήσουμε ενδορινικά εμβόλια που θα περιορίζουν τον πολλαπλασιασμό του ιού στο ανώτατο αναπνευστικό σύστημα.
—Έχουν περάσει έξι μήνες από τον τρίτο μου εμβολιασμό. Να με ζώσουν τα φίδια; Καθώς δεν έχω ακόμα ασθενήσει, ούτε ανήκω σε κάποια ευπαθή ομάδα, θα χρειαστώ οπωσδήποτε μια επόμενη δόση και πότε; Τι μέτρα λαμβάνω στο μεταξύ; Θα πρέπει, επίσης, να το πάρω απόφαση ότι θα «τρυπιέμαι» κάθε τόσο;
Θα έλεγα όχι, να μη σας ζώσουν τα φίδια, αλλά αντ' αυτού όποτε αγχώνεστε να βάζετε να ακούτε το τραγούδι των Queen, το «I want to break free» (σαν να το τραγουδάτε στον κορωνοϊό) για να σας αλλάζει η διάθεση. Αν είστε κάτω των 60 και δεν είσαστε σε ευπαθή ομάδα, να περιμένετε το φθινόπωρο το νέο εμβόλιο που θα αντιμετωπίζει τις παραλλαγές όμικρον ΒΑ.4 και 5. Να «τρυπιέστε» –όπως το θέτετε– όχι κάθε τόσο αλλά όταν πρέπει, και να το κάνετε για να προστατευτείτε. Εναλλακτικά, αν δεν θέλετε να «τρυπιέστε» καθόλου, να ελπίζετε να είστε τυχερός και, αν χρειαστεί, να βρείτε και κρεβάτι στο νοσοκομείο να νοσηλευτείτε. Είναι απολύτως δωρεάν, αλλά εκεί θα σας τρυπήσουν δεκάδες φορές και θα έχετε βάλει σε μεγάλο ρίσκο τη ζωή σας.
— Τι εξελίξεις έχουμε στο «μέτωπο» των εμβολίων αλλά και των φαρμάκων; Θα υπάρξουν αποτελεσματικότερα και με λιγότερες παρενέργειες σκευάσματα; Μήπως όμως έτσι δικαιώνονται όσοι απαξιώνουν τα υπάρχοντα εμβόλια ως πειραματικά;
Τα υπάρχοντα εμβόλια είναι εξαιρετικά αποτελεσματικά και έχουν προστατέψει δισεκατομμύρια ανθρώπους από την πιθανότητα να νοσήσουν σοβαρά ή και να χάσουν τη ζωή τους. Ποτέ δεν ήταν πειραματικά, καθώς είχαν δοκιμαστεί σε δεκάδες χιλιάδες ανθρώπους σε επίπεδο κλινικών δοκιμών και οι πιθανές παρενέργειες πάντα παρακολουθούνταν. Ποτέ, επίσης, δεν είχε δοθεί κάποιο εμβόλιο σε τόσα δισεκατομμύρια ανθρώπους, σε τόσο σύντομο χρονικό διάστημα, και με τόσες λίγες παρενέργειες. Όμως καθώς ο ιός αλλάζει, τον παρακολουθούμε και αναμένουμε τα πολυδύναμα ενδορινικά εμβόλια που θα σταματούν τη διασπορά. Το μόνο σίγουρο είναι πως η επιστήμη προχωρά συνέχεια, ενώ οι ψεκασμένοι χτυπάνε τοίχο.
— Φίλη που είναι επιφυλακτική με το εμβόλιο μού λέει ότι, αν αρρωστήσει, υπάρχουν πια φάρμακα οπότε, ΟΚ, μπορεί να το αποφύγει. Έχει άδικο;
Αν είναι επιφυλακτική μετα τη χορήγηση ενός εμβολίου σε 6 δισεκατομμύρια ανθρώπους, τι νόημα έχει τι θα πω εγώ; Ας κάνει ό,τι θέλει. Αν η φίλη σας δεν είναι νέα, κινδυνεύει να νοσήσει σοβαρά, να πάσχει από τις μακροχρόνιες επιπτώσεις του Covid και να ταλαιπωρείται στα νοσοκομεία. Είναι γνωστό πως οι εμβολιασμένοι έχουν μικρότερες πιθανότητες να πάσχουν από μακροχρόνιο Covid αν νοσήσουν. Επομένως, η επιφυλακτικότητα της φίλης σας είναι θεμιτή αλλά εμπεριέχει τo ρίσκο να νοσήσει πολλές φορές και, παρότι θα πάρει φαρμακευτική αγωγή, να έχει μεγάλη πιθανότητα να πάσχει από τη μακροχρόνια νόσο του Covid-19 μετά.
—Γιατί πάθανε τέτοιον πανικό στην Κίνα τους τελευταίους μήνες; Ήταν τελικά άσχετο με κάποιο καινούργιο επικίνδυνο στέλεχος ή μετάλλαξη ή απλώς η πολιτική της μηδενικής ανοχής οδηγεί σε αδιέξοδα;
Αυτό που συμβαίνει στην Κίνα είναι συνδυασμός πέντε παραμέτρων: Πρώτον, επένδυσαν σημαντικό πολιτικό κεφάλαιο στην πολιτική του μηδενικού Covid, θεωρώντας πως μπορούν να εξαλείψουν τον ιό, δεύτερον, το ποσοστό των εμβολιασμένων ηλικιωμένων είναι χαμηλό, τρίτον, το ποσοστό του πληθυσμού που έχει εκτεθεί στον ιό είναι μικρότερο από 2%, τέταρτον, τα κινεζικά εμβόλια δεν είναι το ίδιο αποτελεσματικά συγκριτικά με αυτά που χρησιμοποιούμε στην Ε.Ε. και, τέλος, οι υποδομές του συστήματος υγείας της Κίνας υπολείπονται των χωρών υψηλού εισοδήματος.
— Στη Δύση, πάλι, πώς θα μπορέσουμε να λύσουμε τον «Γόρδιο Δεσμό» ανάμεσα στα ατομικά δικαιώματα και την ανάγκη να προστατευθούμε συλλογικά ως κοινωνία από ιούς, οι οποίοι μάλλον δεν διακατέχονται από τέτοιες ευαισθησίες;
Να πούμε, καταρχάς, ότι σε καμία χώρα της Δύσης δεν είναι υποχρεωτικός ο εμβολιασμός. Σε ορισμένες χώρες υπάρχουν αντικίνητρα για όσους έχουν αποφασίσει να μην εμβολιαστούν. Ο εμβολιασμός δεν θα γίνει υποχρεωτικός, αλλά κίνητρα και αντικίνητρα θα συνεχίσουν να υπάρχουν, και αυτό γιατί η επιλογή ενός ατόμου που δεν έχει εμβολιαστεί υπομονεύει καθαρά το δημόσιο και το συλλογικό συμφέρον αλλά και την υγεία των συμπατριωτών του. Οι αντιεμβολιαστές είναι ένα παράδειγμα ακραίου ατομικισμού που υπονομεύει τη συλλογική προσπάθεια μιας κοινωνίας.
— Διάβασα πρόσφατα μια έκθεση των CDC ότι ένας στους πέντε ανθρώπους που ασθένησαν από Covid μπορεί να αναπτύξει συμπτώματα long Covid. Πόσο προβληματίζει αυτή η εξέλιξη σε βάθος χρόνου;
Αυτό θα σας προέτρεπα να το μεταφέρετε στη φίλη σας που έχει ενδοιασμούς για το κατά πόσο θα πρέπει να εμβολιαστεί. Προφανώς και προβληματίζει, αλλά γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο επιμένουμε για τους εμβολιασμούς που μειώνουν την πιθανότητα long Covid.
— «Εμβολιασμένοι και ανεμβολίαστοι κολλάνε και μεταδίδουν το ίδιο», ακούμε τελευταία. Πόσο ισχύει;
Υπάρχει βάση σε αυτόν τον ισχυρισμό μετά την Όμικρον. Αλλά η διαφορά είναι πως το πιο πιθανό σενάριο για τους εμβολιασμένους είναι να μη βρεθούν στη ΜΕΘ αν κολλήσουν.
— Μια άλλη συχνή κριτική είναι ότι στην Ελλάδα δόθηκε δυσανάλογα μεγάλο βάρος στις καραντίνες, τις απαγορεύσεις και την «αστυνομική» αντιμετώπιση της πανδημίας και όχι στην πρόνοια και την ουσιαστική ενίσχυση του Ε.Σ.Υ. Είναι έτσι;
Οι αδυναμίες του Ε.Σ.Υ. ήταν δεδομένες όταν ξεκίνησε η πανδημία. Αν είχαμε ουσιαστικό σύστημα πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας, καλύτερα νοσοκομεία και περισσότερους εντατικολόγους, θα είχαμε καλύτερα αποτελέσματα. Δεν αρκεί να αποκτήσεις περισσότερες κλίνες ΜΕΘ, πρέπει να έχεις και τους γιατρούς και τους νοσηλευτές με την αντίστοιχη εξειδίκευση. Και αυτό δεν θα μπορούσε να γίνει μέσα σε ένα 1-2 χρόνια. Από εκεί και πέρα όμως, χρειάζεται καλύτερη επιτήρηση και τυχαίες δειγματοληψίες ώστε να παρακολουθείται η πορεία της πανδημίας χρονικά και ανά περιφέρεια. Αν αυτά είχαν γίνει, θα είχαν ληφθεί πιο έγκαιρα μέτρα και ίσως έτσι να είχαν σωθεί πολλοί άνθρωποι στη Βόρεια Ελλάδα.
H επιλογή ενός ατόμου να μην εμβολιαστεί υπομονεύει καθαρά το δημόσιο και το συλλογικό συμφέρον αλλά και την υγεία των συμπατριωτών του. Οι αντιεμβολιαστές είναι ένα παράδειγμα ακραίου ατομικισμού που υπονομεύει τη συλλογική προσπάθεια μιας κοινωνίας.
Δεν καταλαβαίνω γιατί δεν γίνεται και τώρα. Προσωπικά θεωρώ πως θα ήταν πολύ χρήσιμο και θα είχαμε πολύ καλά δεδομένα και θα μπορούσαμε να στηρίξουμε πολιτικές σύμφωνα με τα στοιχεία που θα συλλέγαμε.
— Διαρροές που δημοσιεύτηκαν από τα πρακτικά της Επιτροπής Ειδικών έφεραν τους επιστήμονές της να ακολουθούν προειλημμένες κυβερνητικές αποφάσεις. Ήταν πράγματι έτσι;
Φαντάζομαι γνωρίζετε το γνωστό ανέκδοτο για τις διαρροές. Υπάρχουν 2 χώρες στον κόσμο που δεν χρειάζονται μυστικές υπηρεσίες. Η Κίνα, γιατί δεν μιλάει κανείς, και η Ελλάδα, γιατί μιλάνε όλοι. Δεν γνωρίζω εάν συνέβαινε κάτι τέτοιο. Θα πρότεινα όμως να απευθύνετε αυτό το ερώτημα στα μέλη της επιτροπής.
— «Μετανοήσατε» καθόλου για τη χριστουγεννιάτικη «κόντρα» σας με την Εκκλησία;
Είναι γνωστό πως επί 2,5 χρόνια σε σχεδόν καθημερινή βάση κάνω μια συστηματική προσπάθεια ενημέρωσης των συμπατριωτών μας, γιατί στόχος μου ήταν πάντα η προστασία της ανθρώπινης ζωής. Αυτός πρέπει να είναι ο στόχος του κάθε πολίτη της χώρας μας, και όλων των θεσμών της ελληνικής πολιτείας. Χωρίς «ήξεις-αφίξεις». Ένα μόνο ένα έχω να πω τώρα: «Αγαπάτε αλλήλους».
— Τι μάθαμε τελικά από αυτή την πανδημία και τι ακόμα δεν μάθαμε ή δεν σταθήκαμε πρόθυμοι να μάθουμε;
Μάθαμε πως οι αποφασιστικές και έγκυρες κινήσεις έχουν πάντα αποτελέσματα, ότι το δημόσιο σύστημα υγείας χρειάζεται σημαντική ενίσχυση που δεν αφορά μόνο την αύξηση των ΜΕΘ, ότι η επιστήμη έκανε τεράστια βήματα σε πολύ μικρό διάστημα, ότι η παραπληροφόρηση μπορεί να έχει εξαιρετικά αρνητικά αποτελέσματα και να επηρεάσει αρνητικά τις συμπεριφορές των πολιτών, ότι πρέπει επίσης να είμαστε καλύτερα προετοιμασμένοι να αντιμετωπίσουμε την επόμενη πανδημία.
Κάτι άλλο που σίγουρα μάθαμε είναι πως και η τρομολαγνεία μπορεί να έχει αρνητικά αποτελέσματα, όπως και οι απερίσκεπτες τοποθετήσεις που δεν βασίζονται σε επιστημονικά δεδομένα. Το πρόβλημα, π.χ., με τον πανικό με την Κίνα στη χώρα μας, γιατί αλλού δεν υπήρχε πανικός, δημιουργήθηκε από «ειδικούς» που έλεγαν σε τηλεοπτικές εμφανίσεις πως οι Κινέζοι μάς κρύβουν κάτι. Χρειαζόμαστε πιο συνετές και ψύχραιμες τοποθετήσεις, αλλά και να θυμόμαστε πως έχουμε να κάνουμε με έναν ιό που αλλάζει συχνά, άρα και ο τρόπος με τον οποίο θα πρέπει να τον αντιμετωπίζουμε αλλάζει και αυτός. Μιλάμε λοιπόν για μια εξαιρετικά δυναμική και ταχέως εξελισσόμενη κατάσταση που απαιτεί ψύχραιμες τοποθετήσεις και προσεγγίσεις.
Ένα άλλο σημείο που προκαλεί ενδιαφέρον είναι η τάση πολλών να κάνουν προβλέψεις χωρίς να έχουν επάρκεια επιστημονικών δεδομένων. Ασφαλείς προβλέψεις στη χώρα μας δεν μπορούν να γίνουν, αν δεν κάνουμε τυχαίες δειγματοληψίες και αν δεν έχουμε διεπιστημονικές προσεγγίσεις σε σύνθετα φαινόμενα, όπως αυτά της πανδημίας.
Από την αρχή είχα τονίσει πως χρειαζόμαστε πιο διευρυμένες επιστημονικές επιτροπές με τη συμμετοχή ειδικών στην επιχειρησιακή έρευνα, στα συστήματα υγείας, στα μεγάλα δεδομένα, στις επιστήμες συμπεριφοράς και στην ψυχολογία. Τα σύνθετα προβλήματα απαιτούν σύνθετες απαντήσεις.
— Πόσο πιθανή είναι μια νέα απειλητική παραλλαγή του κορωνοϊού;
Το πιθανότερο είναι πως το φθινόπωρο ή τον χειμώνα θα αντιμετωπίζουμε κάποια διαφορετική παραλλαγή. Αλλά δεν γνωρίζουμε, ούτε μπορούμε να γνωρίζουμε, εάν θα είναι πιο μεταδοτική και περισσότερο επικίνδυνη. Γι’ αυτό θα πρέπει να είμαστε προετοιμασμένοι για τις πιο επώδυνες εκδοχές και να ελπίζουμε να μη συμβούν. Επαναλαμβάνω, όμως, ότι αναμένεται να έχουμε περισσότερα και καλύτερα εμβόλια και φάρμακα τον επόμενο χρόνο.
