«Η δουλειά ενός παθολόγου ουσιαστικά είναι να διερευνά, αυτό κάνω όλη μου τη ζωή» λέει χαμογελώντας ο Παναγιώτης Κατσίβελας, καθώς ανοίγει διάπλατα την πόρτα του γραφείου του για να με υποδεχτεί. «Έχω αναλάβει κι άλλες θέσεις ευθύνης, και εκείνο που έμαθα πάντα είναι να το ψάχνω, να αναζητώ διεξοδικά τη ρίζα κάθε προβλήματος».
Βρισκόμαστε στις εγκαταστάσεις του Εθνικού Κέντρου Αιμοδοσίας (ΕΚΕΑ) που βρίσκονται φωλιασμένες ανάμεσα στους καταπράσινους λόφους των Θρακομακεδόνων. Στο τιμόνι του βρίσκεται ο έμπειρος παθολόγος, που συμπλήρωσε πρόσφατα την πρώτη του τριετία. Τριγύρω μας βρίσκονται κρεμασμένες μια σειρά από βαθυκόκκινες καλαίσθητες αφίσες που φέρουν στην καρδιά τους το μήνυμα της περσινής ετήσιας καμπάνια για την εθελοντική αιμοδοσία: «Μία φορά δεν είναι αρκετή».
Αφορμή για τη συνάντησή μας, φυσικά, δεν είναι άλλη από την αχτίδα αισιοδοξίας που ξεπρόβαλε μέσα στον ζόφο των ημερών, όταν η άμεση κινητοποίηση όχι μόνο του Κέντρου αλλά και χιλιάδων εθελοντών οδήγησε στη συγκέντρωση 19.000 μονάδων αίματος μόλις την προηγούμενη εβδομάδα, καλύπτοντας και με το παραπάνω τις ανάγκες που προέκυψαν από το τραγικό δυστύχημα στα Τέμπη.
«Αυτό που συνέβη την περασμένη εβδομάδα με το δυστύχημα στον σιδηρόδρομο είναι για εμάς μια καθημερινότητα. Ζούμε συνεχώς με την αγωνία να αποδείξουμε πως υπάρχει επάρκεια αίματος, ειδικά επειδή κάθε φορά που ξεκινάει μια εφημερία σε κάποιο νοσοκομείο δεν ξέρεις ποτέ τι θα σου φέρει».
«Αυτό που συνέβη την περασμένη εβδομάδα με το δυστύχημα στον σιδηρόδρομο είναι για εμάς μια καθημερινότητα», αναφέρει στωικά ο Πρόεδρος του ΕΚΕΑ. «Καθημερινά το σύστημα αιμοδοσίας ζει σε καθεστώς κρίσης. Ζούμε συνεχώς με την αγωνία να αποδείξουμε πως υπάρχει επάρκεια αίματος», συμπληρώνει καθώς ξεφυλλίζει τα στοιχεία για τη διαθεσιμότητα αίματος του Κέντρου, «ειδικά επειδή κάθε φορά που ξεκινάει μια εφημερία σε κάποιο νοσοκομείο δεν ξέρεις ποτέ τι θα σου φέρει. Δεν γνωρίζεις αν θα προκύψει ένα μεγάλο τροχαίο ατύχημα ή μια μεταμόσχευση που απαιτεί 50 μονάδες αίματος κάθε φορά, μια έλλειψη σε σπάνιες ομάδες αίματος που οφείλεις άμεσα να αναζητήσεις. Ευτυχώς δεν χρειάστηκε για το δυστύχημα τόσο αίμα που να μην το έχουμε, αλλά κάθε μέρα είναι και ένας πόλεμος, μια μικρή μάχη. Μόνο στο τέλος της έρχεται η ικανοποίηση».
Αυτή η μόνιμη εγρήγορση που επιβάλλεται στο σύστημα της αιμοδοσίας και που έχει καλλιεργηθεί «από τη διεύθυνση μέχρι τον τελευταίο αιμολήπτη» είναι, σύμφωνα με την εκτίμηση του προέδρου του ΕΚΕΑ, ο λόγος που τα αντανακλαστικά του συστήματος λειτούργησαν και κατάφεραν να εξασφαλίσουν την επάρκεια του αίματος, παρά τις προκλήσεις που εμφανίστηκαν. «Θα μοιραστώ μαζί σας κάτι τραγικό», αναφέρει χαρακτηριστικά ο δρ. Κατσίβελας. «Μετά το δυστύχημα δεν επικοινώνησε κανένας μαζί μας. Δεν μετέφερε κανείς τις ανάγκες για αίμα και έναν πιθανό αριθμό τραυματιών. Μόνοι μας κάναμε την επικοινωνία, εμείς διακινήσαμε το αίμα στα νοσοκομεία αιχμής και μεταφέραμε τα αποθέματά μας κάνοντας μια πιθανή εκτίμηση των αναγκών. Στο μεταξύ, υπάρχει και άλλη μια πρόκληση: το αίμα που συλλέγεται τώρα δεν μπορεί να δοθεί άμεσα, εκτός αν δεν υπάρχει ούτε σταγόνα διαθέσιμη. Πρώτα πρέπει να γίνει ένας εργαστηριακός έλεγχος, όπου το εξετάζουμε για όλα τα μεταδιδόμενα νοσήματα. Στην καλύτερη περίπτωση, για την περιοχή της Λάρισας, αυτή η διαδικασία ήθελε εννιά ώρες, τρεισήμισι ώρες στα εργαστήρια και μετά όσο χρειαστεί για τη μεταφορά», συμπληρώνει. «Ευτυχώς, μέσω μιας νέας ηλεκτρονικής πλατφόρμας έχουμε τη δυνατότητα να απελευθερώνουμε αμέσως τη μονάδα, με το που βγαίνει το αποτέλεσμα, από τα μηχανήματά μας στην Αθήνα και στη Θεσσαλονίκη».
Για την ανταπόκριση στις ανάγκες που δημιουργήθηκαν μετά το πολύνεκρο δυστύχημα απαιτούνταν άμεση και μαζική κινητοποίηση, έτσι ενεργοποιήθηκαν αιμοδοσίες και μεταφορές αίματος ακόμα και από τη Ρόδο, την Κρήτη και την Αλεξανδρούπολη. «Όταν έγινε το ατύχημα στο Μάτι είχαν ανοίξει μόνο τρεις αιμοδοσίες», θυμάται ο Πρόεδρος του ΕΚΕΑ, «και αυτό έφερε μεγάλη κόπωση στον κόσμο, ταλαιπωρία και πιέσεις. Γιατί, λοιπόν, φέτος να δόσεις την ευκαιρία μονάχα στους κατοίκους της Λάρισας να εκφράσουν αυτό το συναίσθημα και όχι και στις υπόλοιπες πόλεις; Έπειτα υπήρχε και μία ακόμη ανάγκη που δημιουργήθηκε, επειδή διανύουμε μια δύσκολη προεκλογική χρονιά, επομένως υπήρξαν πάρα πολλοί άνθρωποι που έδιναν μόνοι τους κατευθύνσεις στην αιμοδοσία, ενδεχομένως χωρίς τα καλύτερα αποτελέσματα ή προθέσεις», συμπληρώνει. «Οφείλαμε να παρέμβουμε για να συντονίσουμε την έναρξη αλλά κυρίως να πούμε πότε πρέπει να σταματήσουμε, να δώσουμε δηλαδή τον κατάλληλο ρυθμό».
Αυτή ακριβώς η δύσκολη και διαρκώς μεταβαλλόμενη εξίσωση βρίσκεται στην καρδιά του ΕΚΕΑ, το οποίο πρέπει να εξασφαλίζει πως οι ανάγκες για αίμα καλύπτονται πανελλαδικά, αλλά δίχως να ξεπερνούν κατά πολύ τις απαιτήσεις. «Ξέρετε, το αίμα μπορεί να συντηρηθεί στο μέγιστο για 42 ημέρες, όσον αφορά τα ερυθρά αιμοσφαίρια, και στο ελάχιστο, που αφορά τα αιμοπετάλια, μονάχα 5 ημέρες. Μονίμως, λοιπόν, οφείλεις να λύνεις την εξίσωση της διαθεσιμότητας ως προς τον χρόνο και τον αριθμό. Εάν αφήναμε με αυτή την κρίση του δυστυχήματος στα Τέμπη να γεμίσει ανεξέλεγκτα τις αποθήκες, αυτό θα σήμαινε πως αναγκαστικά θα συγκεντρώναμε αίμα που θα πετάγαμε», συμπληρώνει. «Πολλοί μιλάνε για αιμοδοσία, αλλά εκείνο που πρέπει να σκεφτόμαστε είναι τι είναι αυτό που προσφέρεται, σε ποιον βαθμό και σε ποια ποσότητα».
Σύμφωνα με τις μετρήσεις του ΕΚΕΑ οι ανάγκες της χώρας βρίσκονται γύρω στις 1.500 μονάδες την ημέρα, που σημαίνει πως ετησίως σκαρφαλώνουν στις 550.000 μονάδες κάθε χρόνο. «Είναι μεγάλα αυτά τα νούμερα», εξηγεί ο δρ. Κατσίβελας, καθώς μου δείχνει μια σειρά από πίνακες που φανερώνουν τη διαχρονική αύξηση των εθελοντών αιμοδοτών. «Αντιλαμβάνεστε πως στατιστικά πρέπει ένας στους είκοσι πολίτες να δώσει αίμα, και αυτό μάλιστα χωρίς να περιορίσεις των πληθυσμό στις κατάλληλες ηλικίες των 18-65.
Θα σας αποκαλύψω και το εξής παράδοξο: διαχρονικά η Ελλάδα είναι από τις πρώτες χώρες στον κόσμο στη συγκέντρωση αίματος ανά μονάδα πληθυσμού. Και λες, καλά, φτάνουμε να έχουμε παγκόσμια ορατότητα, γινόμαστε διακριτοί, και δεν έχουμε λύσει το πρόβλημά μας; Βλέπετε, το πρόβλημα είναι πως δεν έχουμε ακόμα τους αιμοδότες της δεύτερης φοράς. Κάθε αιμοδότης στην Ελλάδα δίνει κάθε χρόνο περίπου 1,3 μονάδες αίματος. Ευτυχώς, έχουμε πλέον 260.000 ενεργούς εθελοντές αιμοδότες και οι αριθμοί όλο και ανεβαίνουν», συμπληρώνει περήφανος.
Ο δρ. Κατσίβελας ορίστηκε πρόεδρος του Κέντρου τον περίφημο Μάρτιο του 2020, μονάχα λίγες ημέρες προτού η πανδημία περάσει το κατώφλι της χώρας μας, σημαίνοντας μια μακροχρόνια περίοδο υγειονομικής κρίσης. Ο κορωνοϊός αποτέλεσε μάλλον το μεγαλύτερο πρόβλημα που έχει αντιμετωπίσει στη θητεία του, και όχι μονάχα τις περιόδους του καλοκαιριού που ο κόσμος συμμετέχει λιγότερο στις αιμοδοσίες και παρατηρείται η μεγάλη στέρηση.
«Η μεγαλύτερη απογοήτευση», αναφέρει ο δρ. Κατσίβελας, «ήταν πως οι σοφοί που διαχειρίστηκαν την κρίση δεν ανέφεραν σχεδόν ποτέ και τίποτα για την αιμοδοσία. Δεν υιοθέτησαν μια κατεύθυνση που θα ενημέρωνε τον κόσμο πως ο κορωνοϊός δεν μεταδίδεται με το αίμα, πως η αιμοδοσία δεν είναι μια κοινωνική εκδήλωση αλλά μια συγκέντρωση για μια δράση που παραμένει απαραίτητη. Για να το πω ωμά, καιγόμασταν για λίγο αίμα και ο κόσμος συζητούσε για το πότε θα ανοίξουν τα κομμωτήρια.
Δεν καλυφθήκαμε ποτέ σε αυτό το μέτωπο, απλώς πήραμε μόνοι μας την πρωτοβουλία, ως Εθνικό Κέντρο, να οργανώσουμε αιμοδοσίες, ουσιαστικά περνώντας στην κοινωνία το κατάλληλο μήνυμα. Ευτυχώς που μειώθηκαν σχετικά οι απαιτήσεις, οι ιατρικές πράξεις, τα χειρουργεία και όλο αυτό μας “ανακούφισε” γιατί δεν κινδύνεψε κάποια ζωή λόγω των ελλείψεων. Όμως για να συγκεντρωθεί το απαραίτητο αίμα πιεστήκαμε τρομερά».
Η πανδημία, φυσικά, δημιούργησε επιπλέον απαιτήσεις όσον αφορά την ετοιμότητα και την προσαρμογή για τους ακούραστους ανθρώπους του Κέντρου, μεταξύ άλλων και την ανάγκη επεξεργασίας πολλών τεστ μοριακού ελέγχου για τη λοίμωξη του Covid. «Τον Απρίλη του 2020, όταν το φαινόμενο της πανδημίας είχε πλέον γιγαντωθεί, πήραμε εντολή από την πολιτεία να προχωρήσουμε στη δημιουργία υποδομών για τον εργαστηριακό έλεγχο του Covid», εξηγεί ο πρόεδρος του ΕΚΕΑ καθώς με συνοδεύει σε ένα από τα κτίρια των εγκαταστάσεων.
«Αυτό εδώ που βλέπετε ήταν ένα κοινό γραφείο και μέσα σε τέσσερις ημέρες μεταμορφώθηκε» συμπληρώνει καθώς ανοίγει τις πόρτες του, φανερώνοντας μια σειρά από υπερσύγχρονα εργαστηριακά μηχανήματα καθώς και τα χαμογελαστά πρόσωπα των εργαζομένων του κέντρου. «Οι εγκαταστάσεις μας έδιναν τη δυνατότητα να κάνουμε πάνω από 5.000 δείγματα ανά οκτάωρο, ενώ, λόγω της οικονομίας κλίμακας, το κόστος των μοριακών ήταν 13 ευρώ και ύστερα έπεσε στα 11. Και όλα αυτά όταν στα νοσοκομεία παρέμενε στα 150 ευρώ», συμπληρώνει αιχμηρά.
Τον ρωτώ αν εντός της δύσκολης περιόδου της πανδημίας υπήρχε κάποιο ξέσπασμα κρίσης που έχει ξεχωρίσει, που τον έχει στιγματίσει. «Αναμφίβολα η δυσκολότερη προσωπική μου στιγμή ήταν ο Αύγουστος του 2021, όταν κάηκε η περιοχή στους Θρακομακεδόνες», συμπληρώνει ύστερα από λίγη σκέψη, στρέφοντας το βλέμμα του στον λόφο που υψώνεται πίσω μας καθώς περπατάμε ανάμεσα στα κτίρια.
«Πήραμε εντολή να εγκαταλείψουμε το κέντρο, και η φωτιά πέρασε ξυστά δίπλα μας. Είχαμε 600 μονάδες αίματος, τις μαζέψαμε και φύγαμε. Έπρεπε να εξασφαλίσω πως δεν έμεινε κανένας εργαζόμενος πίσω, πως δεν θα είχαμε καμία ανθρώπινη απώλεια. Έφυγα από τους τελευταίους με βαριά καρδιά» θυμάται και η φωνή του σπάει. «Ευτυχώς που δεν έγινε τίποτα και καταφέραμε να επιστρέψουμε μετά από μερικές ώρες».
Βασικό στοίχημα του Κέντρου Αιμοδοσίας, πέρα από τη διαχείριση του αίματος, είναι πλέον η εξωστρέφεια. «Αποφασίσαμε να βγάλουμε το πρόβλημα προς τα έξω, δεν δικαιούσαι να λες μονίμως ”δεν έχω αίμα” δίχως να εξηγείς στον κόσμο γιατί υπάρχει ανάγκη», αναφέρει σχετικά ο δρ. Κατσίβελας.
«Προσπαθούμε συνεχώς να είμαστε πιο προσεγγίσιμοι, να έρθουμε κοντά στον κόσμο, όχι να του κουνάμε το δάχτυλο και να τον μαλώνουμε από καθέδρας. Γι’ αυτό και ανοίγουμε κάθε δυνατότητα επικοινωνίας με τα ΜΜΕ, γιατί δεν υπάρχει άλλος τρόπος να προσεγγίσεις αποτελεσματικά μεγάλες κοινωνίες όπως είναι αυτή των Αθηνών, του Πειραιά, της Θεσσαλονίκης και των μεγάλων πόλεων. Αν επιχειρήσεις να δράσεις μόνο με τους συλλόγους, είναι σίγουρο πως το όφελος δεν θα είναι αισθητό. Χρειαζόμαστε ένα πιο μαζικό μήνυμα».
Επηρεασμένος από τα γεγονότα των ημερών, των ρωτώ αν θεωρεί πως υπάρχει επαρκής κάλυψη της σταθερής ανάγκης για αιμοδοσία από τους υπάρχοντες διαύλους ενημέρωσης. «Όχι φυσικά», μου απαντάει κοφτά. «Αυτό που βλέπουμε συχνότερα είναι πως τα περισσότερα μηνύματά μας παραπέμπονται στα εμπορικά τμήματα των καναλιών.
Η αιμοδοσία όμως έχει ένα μεγάλο πλεονέκτημα: έχει πάρα πολλούς φίλους δημοσιογράφους που τη στηρίζουν, δίνοντας ο καθένας το στίγμα και τη βοήθεια του. Αλλάζουμε κι εμείς την προσέγγισή μας στην επικοινωνία, θεωρούμε πολύ κουραστικό για τον κόσμο να μιλάει συνέχεια ο πρόεδρος, ο εκπρόσωπος Τύπου, να βλέπει συνέχεια την ίδια φάτσα να μιλάει. Πόσο πλούσιο λεξιλόγιο να έχει, πόσο να διαφοροποιήσει αυτά που λέει; Οφείλουμε να προσεγγίσουμε όλες τις τάξεις των ανθρώπων, όλα τα επαγγέλματα, όλες τις ηλικίες.
Ο Λευτέρης Πετρούνιας, από μόνος του, προσέφερε ένα πολύτιμο μήνυμα επικοινωνίας την ώρα που κέρδισε το χρυσό μετάλλιο στους Ολυμπιακούς. Άνθρωποι της τέχνης, του αθλητισμού, νέα παιδιά με χάρισμα στην επικοινωνία και μεγάλο εύρος στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης συνεργάζονται μαζί μας ώστε να μιλούν με τη δική τους φωνή και να μεταφέρουν το μήνυμά μας. Αλλά αναφορικά με τα ΜΜΕ έχουμε συνειδητοποιήσει πως δεν μας παρακαλάει κανείς για να δώσουμε κάποια συνέντευξη. Εμείς παρακαλάμε, εμείς είμαστε στην ανάγκη, άρα εμείς πρέπει να ανοίξουμε την πόρτα».
Έχουμε πλέον κλείσει κάτι παραπάνω από δύο ώρες στις εντυπωσιακές εγκαταστάσεις του κέντρου και ανάμεσα στις απαντήσεις του, ο δρ. Κατσίβελας μου δείχνει το ένα υπερσύγχρονο μηχάνημα μετά το άλλο, εξηγώντας με ενθουσιασμό τις δυνατότητές του καθενός.
Εντυπωσιασμένος, τον ρωτώ αν υπάρχει κάποια τεχνολογική πρόοδος που θα ήθελε να φέρει στο κέντρο. «Μιλώντας για εκσυγχρονισμούς, το μεγαλύτερο μειονέκτημα που επιμένει είναι πως αυτήν τη στιγμή κανείς δεν ξέρει κανείς πόσο αίμα έχει κάθε νοσοκομείο στην Ελλάδα. Δεν υπάρχει ένα ενιαίο πληροφοριακό σύστημα και μέχρι στιγμής πηγαίνουμε στα τυφλά. Το ευχάριστο είναι πως επιτέλους υλοποιείται η ανάλογη τεχνολογία και τον Οκτώβριο θα την έχουμε στην πλήρη εφαρμογή της», εξηγεί.
«Πρέπει να σας πω, φυσικά, πως χρησιμοποιούμε αυτοματοποιημένα συστήματα, γιατί με τόσα δείγματα αίματος είναι λογικό να γίνει και κάποιο ανθρώπινο λάθος. Το αίμα πρέπει να είναι εγγύηση, δεν γίνονται εκπτώσεις στην ασφάλεια. Μάλιστα απαιτήσαμε και από τα νοσοκομεία να λειτουργούν με τους δικούς μας όρους ώστε να διασφαλίσουμε την αξιοπιστία μας. Στην αρχή διάφοροι μας έβριζαν, τώρα, ακόμα και τα ιδιωτικά εργαστήρια, χρησιμοποιούν τη δική μας μέθοδο», συμπληρώνει.
Έχοντας πλέον ολοκληρώσει την περιήγησή μου στις εγκαταστάσεις του ΕΚΕΑ, έχοντας θαυμάσει μια σειρά από σύγχρονες μηχανές που δουλεύουν αρμονικά παράλληλα με ένα προσωπικό με εμφανές μεράκι και σε μόνιμη ετοιμότητα, νιώθω σαν να έχω εξοπλιστεί με την απαραίτητη αισιοδοξία που τόσο έλειπε από το κλίμα των ημερών. Λίγο πριν αναχωρήσω από τους Θρακομακεδόνες, ζητώ από τον δρα Κατσίβελα να δώσει ένα μήνυμα στους αναγνώστες αναφορικά με τη σημασία της αιμοδοσίας.
«Μέχρι στιγμής ζούμε σε ένα περιβάλλον ανεπάρκειας, γιατί ο τρόπος που συμπεριφερόμαστε δημιουργεί ελλείψεις», απαντά. «Αν η χώρα μας χρειάζεται 550.000 μονάδες και καταφέρουμε να δημιουργήσουμε μια κοινωνία με 260.000 Έλληνες εθελοντές που δίνουν αίμα δύο φορές τον χρόνο, θα έχουμε λύσει ένα πρόβλημα που κάποτε έμοιαζε άλυτο. Ας εγκαταλείψουμε την ηρωική μας πλευρά σε αυτήν τη ζωή», καταλήγει με ένα αυθόρμητο χαμόγελο, «ας μπούμε σε μια σχέση πολύ πιο προγραμματισμένη, με συνέπεια, με διάρκεια και αποτέλεσμα».
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO.
