Στο κέντρο των Αθηνών μπορεί να συναντήσει κανείς πληθώρα μικρόκοσμων. Μέσα στα υπουργεία, στα πολυκαταστήματα, στα μουσεία, στα κεντρικά των τραπεζών, στα πανεπιστήμια, στις πρεσβείες… Ένας από αυτούς τους μικρόκοσμους είναι και εκείνος του πρώτου ιστορικού και σημαντικότατου Πυροσβεστικού Σταθμού Αθηνών.
Σε μία από τις καλύτερα φυλασσόμενες και πιο ακριβές περιοχές της Αθήνας (πρόσφατα λίγα μέτρα παρακάτω πωλήθηκε το ακριβότερο διαμέρισμα, 320 τ.μ. για 18 εκατομμύρια ευρώ!), δίπλα σε πρεσβείες, σπίτια πολιτικών και επιχειρηματιών, κτηματομεσιτικές εταιρείες, διοικήσεις μεγάλων ιδρυμάτων και σε απόσταση αναπνοής από τη Βουλή, τον Εθνικό Κήπο, το Μέγαρο Μαξίμου και το Προεδρικό Μέγαρο, με την πάροδο του χρόνου «κρύφτηκε» ένας πυροσβεστικός σταθμός που λειτουργεί αδιάκοπα για περισσότερα από εκατό χρόνια, σώζοντας ζωές και περιουσίες καθημερινά, προσφέροντας ευεργετικό έργο στην καρδιά της πρωτεύουσας.
Έχει μείνει στην ιστορία η πυρκαγιά στο Χημείο του Κράτους στις 16 Αυγούστου 1911 που άφησε πίσω της τρεις νεκρούς και πολλούς τραυματίες πυροσβέστες. Με αφορμή τη συγκεκριμένη πυρκαγιά ξεκίνησαν τότε εκ νέου οι συζητήσεις για την αναδιάρθρωση των υπηρεσιών που ήταν επιφορτισμένες με την πυρόσβεση, αλλά οι πόλεμοι και η γραφειοκρατία θα κρατήσουν τις πυροσβεστικές αρμοδιότητες στον στρατό μέχρι το 1930, οπότε ιδρύεται για πρώτη φορά ανεξάρτητο Πυροσβεστικό Σώμα.
Η ακτίνα αρμοδιότητάς του είναι η ευρύτερη περιοχή του κέντρου της Αθήνας, με ό,τι μπορείτε να φανταστείτε ότι συνεπάγεται αυτό, αλλά και ένα μέρος του Υμηττού με μεγαλύτερη επίβλεψη προφανώς τους καλοκαιρινούς μήνες. Ο 1ος Π.Σ. Αθηνών σε μια εργάσιμη μέρα καλύπτει τις ανάγκες περίπου ενάμισι εκατομμυρίου ανθρώπων, ίσως και παραπάνω.
Κι αν σήμερα θεωρείται δεδομένος ένας πυροσβεστικός σταθμός σε μια πόλη, κάποτε δεν ήταν, αφού δεν υπήρχε καν Πυροσβεστικό Σώμα. Η μεγάλη πυρκαγιά στο αρχοντικό της Δούκισσας της Πλακεντίας (σημερινό Βυζαντινό Μουσείο) το 1849 ήταν η αφορμή για να ξεκινήσει μια μεγάλη συζήτηση για την αναθεώρηση του τρόπου αντιμετώπισης των πυρκαγιών στην αραιοκατοικημένη ακόμα τότε πρωτεύουσα. Αυτή η συζήτηση έγινε κυρίως μεταξύ της άρχουσας τάξης λόγω του φόβου ότι μπορούσε να συμβεί το ίδιο στα αρχοντικά της. Μέχρι τότε οι πυρκαγιές ήταν αρμοδιότητα των σκαπανέων του στρατού. Το 1854 συγκροτήθηκε ο πρώτος Λόχος Πυροσβεστών. Αριθμούσε 92 άνδρες, ανήκε στις ένοπλες δυνάμεις και είχε την έδρα του στο κτίριο που είναι σήμερα ο ΟΤΕ, απέναντι από την Παλιά Βουλή.
Έχοντας διαβάσει διάφορες τέτοιες πληροφορίες, κατευθύνομαι προς τον παλαιότερο πυροσβεστικό σταθμό της Αθήνας. Κατεβαίνοντας την οδό Ηρώδου Αττικού πίσω από τον Εθνικό Κήπο, στο πρώτο στενό αριστερά βρίσκουμε την οδό Μουρούζη. Περπατώντας λίγα μέτρα, στον αριθμό 4, συναντάς ένα μεγάλο προαύλιο γεμάτο με τα χαρακτηριστικά κόκκινα αυτοκίνητα και φορτηγά της πυροσβεστικής. Είναι το μοναδικό τόσο χαμηλό κτίριο σε σχέση με τις μεγάλες πολυκατοικίες γύρω του, σαν ακάλυπτος ενός ολόκληρου οικοδομικού τετραγώνου. Η έκτασή του είναι περίπου 3.600 τ.μ και τα κτίρια καλύπτουν περίπου τα 2.644 τ.μ.
Η δεύτερη (μετά το 1884) και μεγαλύτερη πυρκαγιά στα Βασιλικά Ανάκτορα (σημερινή Βουλή), παραμονές Χριστουγέννων του 1909 ανέδειξε την ανεπάρκεια στην οργάνωση και τα μέσα πυρόσβεσης με αποτέλεσμα να γίνουν δομικές αλλαγές που θα βάλουν τα θεμέλια για το μετέπειτα Πυροσβεστικό Σώμα. Τότε είναι που ενισχύεται και ο Λόχος Πυροσβεστών στην οδό Μουρούζη και στεγάζεται σε ένα κτίριο του 1860 που λειτουργούσε αρχικά ως φυλακή λιποτακτών, με σκοπό να βρίσκεται κοντά στα Ανάκτορα και τον τότε Βασιλικό Κήπο.
Ο πετρόκτιστος τοίχος αυτού του διατηρητέου σήμερα κτιρίου είναι το πρώτο πράγμα που σου κάνει εντύπωση προτού φτάσεις στην κεντρική πύλη του σταθμού. Μόλις μπαίνεις, βλέπεις στο αριστερό σου χέρι το φυλάκιο της εισόδου με το σήμα του σταθμού και κάποιους πυροσβεστήρες-ζαρντινιέρες που θα ζήλευαν ως πρόταση πολλοί εικαστικοί.
Μας περίμεναν και μας καλοδέχτηκαν εκεί ο κύριος Βασίλης Ζαφείρης, διοικητής, και ο Θωμάς Αντωνόπουλος, υποδιοικητής του σταθμού. Με υπομονή άρχισαν να μας ξεναγούν στον χώρο και να μας δίνουν πληροφορίες για τις εγκαταστάσεις και τη λειτουργία του.
Σήμερα, στον σταθμό, που λειτουργεί προφανώς 24 ώρες την ημέρα, 365 ημέρες τον χρόνο, υπηρετούν σε οκτάωρες βάρδιες περίπου 100 πυροσβέστες και με τους εποχικούς αυξάνονται στους 120-130. Μπορεί ο αριθμός να ακούγεται σημαντικός σε σχέση με άλλους πυροσβεστικούς σταθμούς, αλλά οι ανάγκες είναι τέτοιες που θα περίμενε κανείς μεγαλύτερο ανθρώπινο δυναμικό αλλά και περισσότερο και πιο σύγχρονο εξοπλισμό. Δεν είναι δύσκολο να υποθέσεις ότι δεν περνάει μέρα που να μην υπάρχει κάποιο συμβάν, είτε αυτό είναι ρουτίνας είτε μία πιο δύσκολη κατάσταση.
Τη λίγη ώρα που βρισκόμαστε εκεί έχουν γίνει ήδη τέσσερις κλήσεις για απεγκλωβίσεις από ανελκυστήρες. Λίγο αργότερα μπαίνει μέσα στο προαύλιο ένα όχημα με σιδερένιο πλέγμα στα τζάμια. Είναι ένα από αυτά που βρίσκονται συχνά στο πεδίο των επεισοδίων στο κέντρο και καλείται να σβήσει τις εστίες φωτιάς. Το πλέγμα υπάρχει γιατί, παρότι πυροσβεστικό, υπάρχουν περιπτώσεις που δεν θα γλιτώσει από τις επιθέσεις με μολότοφ ή τον πετροπόλεμο, εμποδίζοντας το έργο της κατάσβεσης.
Facebook Twitter 
Facebook Twitter Οι πυροσβέστες όμως δεν είναι δύναμη καταστολής και συχνά βρίσκονται σε δύσκολη θέση επιχειρησιακά, ανάμεσα σε ταραχοποιούς και αστυνομία. Ο Αλκίνοος Ιωαννίδης στο τραγούδι του «Πατρίδα» περιγράφει και μία άλλη θλιβερή εικόνα: «Τους είχα δει να γελάνε οι μπάτσοι κι απ' την Ομόνοια να πετάν δακρυγόνα στο πυροσβεστικό».
Πολλές φορές θέτουν σε κίνδυνο τη δική τους ζωή για να σώσουν τη ζωή κάποιου άλλου, ειδικά μέσα στο πυκνοκατοικημένο αστικό περιβάλλον αλλά και στις δασικές πυρκαγιές. Μέχρι σήμερα έχουν χάσει τη ζωής τους 65 εργαζόμενοι στο Πυροσβεστικό Σώμα εν ώρα υπηρεσίας και έχουν τραυματιστεί εκατοντάδες. Έχει μείνει στην ιστορία η πυρκαγιά στο Χημείο του Κράτους στις 16 Αυγούστου 1911 που άφησε πίσω της τρεις νεκρούς και πολλούς τραυματίες πυροσβέστες. Με αφορμή τη συγκεκριμένη πυρκαγιά ξεκίνησαν τότε εκ νέου οι συζητήσεις για την αναδιάρθρωση των υπηρεσιών που ήταν επιφορτισμένες με την πυρόσβεση, αλλά οι πόλεμοι και η γραφειοκρατία θα κρατήσουν τις πυροσβεστικές αρμοδιότητες στον στρατό μέχρι το 1930, οπότε και ιδρύεται για πρώτη φορά ανεξάρτητο Πυροσβεστικό Σώμα. Το αρχηγείο του μέχρι πρόσφατα ήταν εντός του 1ου Π.Σ. Αθηνών σε ένα μεσοπολεμικό κτίριο που οικοδομήθηκε ακριβώς γι' αυτόν τον λόγο, αφού οι ήδη υπάρχουσες εγκαταστάσεις στις οποίες ήδη από το δεκαετία του 1860 στεγαζόταν ο Λόχος Πυροσβεστών, δεν επαρκούσαν.
Σε όποιο σημείο του σταθμού και να βρίσκεσαι, αυτό που σίγουρα δεν μπορεί να περάσει απαρατήρητο είναι ένας ψηλός τσιμεντένιος πύργος. Ήταν ο πρώτος στο είδος του στην Ελλάδα και κατασκευάστηκε το 1931. Μόλις μας τον ανέφεραν ως Πυροσβεστικό Πύργο Ασκήσεων, καταλάβαμε τη χρησιμότητά του. Παρότι έχει κριθεί διατηρητέος, δεν έχει γίνει καμία ενέργεια για τη συντήρηση και την ανάδειξή του, με αποτέλεσμα να είναι καλυμμένος με πανιά και σκαλωσιές για να αποφευχθούν τα χειρότερα. Βλέποντας τις παλιές φωτογραφίες, αντιλαμβάνεσαι ότι ήταν το σήμα κατατεθέν του σταθμού.
Σε αντίθεση με τον Πύργο Ασκήσεων, πάνω στον οποίο εκπαιδεύτηκαν πολλές σειρές πυροσβεστών, υπάρχει κάτι που όχι μόνο δεν είναι εμφανές αλλά, αν δεν σου το δείξει κάποιος που γνωρίζει, δεν θα αντιληφθείς ποτέ την ύπαρξή του: μια μεγάλη υπόγεια σήραγγα που οδηγούσε σε σημαντικά παρακείμενα κτίρια βρίσκεται κάτω από τον σταθμό. Το κομμάτι αυτό σήμερα είναι χτισμένο και απροσπέλαστο. Δημιουργήθηκε για λόγους ασφαλείας, χρησιμοποιήθηκε ως υπόγειο κρατητήριο την περίοδο που υπήρχαν εκεί οι φυλακές για τους λιποτάκτες (πριν από το 1860), αργότερα ως καταφύγιο και τα τελευταία χρόνια ένα μέρος της χρησιμοποιήθηκε για εκπαιδευτικούς σκοπούς.
Από το 1936 που ιδρύθηκε η πρώτη Πυροσβεστική Σχολή για την εκπαίδευση των Δοκίμων Πυροσβεστών, ένα μεγάλο μέρος της εκπαίδευσής τους για συμβάντα εντός πόλεων γινόταν στους χώρους του 1ου Π.Σ. Από τότε έχει παραμείνει το καμπανάκι της αναφοράς στην είσοδο των γραφείων που βρίσκονται μπαίνοντας στο δεξί σου χέρι. Η εκπαίδευση εδώ γινόταν συστηματικά μέχρι και το 1980, οπότε και δημιουργήθηκε η Πυροσβεστική Σχολή στην Κηφισιά.
Κάποια εργαλεία και αντικείμενα που χρησιμοποιούσαν οι πυροσβέστες τις προηγούμενες δεκαετίες τόσο για την εκπαίδευση όσο και για το έργο τους εκτίθενται σήμερα στον προαύλιο χώρο, δημιουργώντας μια μουσειακή γωνιά. Παρατηρώντας την αντιλαμβάνεσαι ότι τα εργαλεία εδώ και τόσα χρόνια είναι περίπου τα ίδια, απλώς εξελίσσονται με τον χρόνο.
Facebook Twitter 
Facebook Twitter Στις εγκαταστάσεις του σταθμού υπάρχει ακόμη λειτουργικό γυμναστήριο, κοιτώνες, μια μεγάλη αίθουσα με φωριαμούς για τα προσωπικά αντικείμενα του προσωπικού και ένας χώρος-έκπληξη που χρησιμοποιείται ως άτυπο εικαστικό εργαστήριο από έναν υπάλληλο τελειόφοιτο της Καλών Τεχνών και έτσι κάπως αξιοποιείται. Ο χώρος αυτός ανήκει στις πρώην εγκαταστάσεις του Αρχηγείου της Πυροσβεστικής, οι οποίες παρουσιάζουν εικόνα εγκατάλειψης απ' όταν αυτό μεταφέρθηκε στα γραφεία της Πολιτικής Προστασίας της λεωφόρου Κηφισίας. Στο μεσοπολεμικό κτίριο του αρχηγείου και στις εγκαταστάσεις που δεσμεύονταν γι' αυτό έχουν γίνει πολλές παρεμβάσεις και θα ήταν χρήσιμο να ανακαινιστεί και να αξιοποιηθεί για τις ανάγκες του σταθμού.
Από τις πιο δύσκολες επιχειρησιακές περιόδους της σύγχρονης ιστορίας του σταθμού ήταν ο Δεκέμβριος του 2008 λόγω των επεισοδίων μετά τη δολοφονία του ανήλικου Αλέξανδρου Γρηγορόπουλου στα Εξάρχεια. Υπήρξαν όμως κι άλλες στιγμές που ο σταθμός βρέθηκε σε κατάσταση συναγερμού και χρειάστηκε η συνδρομή κι άλλων σταθμών, κατά τη διάρκεια επεισοδίων τις περιόδους που ψηφίζονταν τα μνημόνια στη Βουλή. Επίσης δύσκολη στιγμή που θυμούνται οι πυροσβέστες είναι μια Κυριακή βράδυ τον Φεβρουάριο του 2012, όταν, ύστερα από επεισόδια στο κέντρο της Αθήνας, βρέθηκαν μπροστά σε μια πρωτόγνωρη συνθήκη: περισσότερα από σαράντα πέντε κτίρια είχαν πυρποληθεί, μεταξύ αυτών πολλές τράπεζες και καταστήματα, ενώ οι εστίες πυρκαγιάς ξεπερνούσαν τις εβδομήντα μέσα σε λίγες ώρες.
Στις αρμοδιότητες του 1ου Π.Σ., εκτός από την κατάσβεση των πυρκαγιών, που είναι το προφανές, περιλαμβάνονται και άλλα όπως η επέμβαση σε τροχαία ατυχήματα ή μετά από ακραία καιρικά φαινόμενα και φυσικές καταστροφές (πλημμύρες, σεισμοί, καταρρεύσεις, χιονοπτώσεις), η επιβολή προληπτικών μέτρων και έκδοση βεβαιώσεων, ο απεγκλωβισμός από ανελκυστήρες, η διάσωση ζώων, η διενέργεια προανάκρισης σε περίπτωση εμπρησμού, ο έλεγχος μέτρων προστασίας και αρκετά ακόμη.
Στην Αθήνα (όχι στην Αττική) υπάρχουν συνολικά δέκα ενεργοί πυροσβεστικοί σταθμοί, με τον 1ο να διανύει την ένατη δεκαετία προσφοράς του στην κοινωνία. Την ώρα που τελειώνω αυτό το κείμενο διαβάζω μια είδηση για ένα διαμέρισμα που πήρε φωτιά στη Μάρνη. Συνοδεύεται από μια τυπική ανακοίνωση της Πυροσβεστικής:
«Επιχειρούν 12 πυροσβέστες με 3 οχήματα και ειδικό κλιμακοφόρο όχημα».
Συνειδητοποιώ ότι η απρόσωπη μέχρι πρότινος υπηρεσία μέσα στη σκέψη μου έχει πρόσωπο πια. Για την ακρίβεια, έχει πρόσωπα. Εκείνους τους ανθρώπους που είδαμε να έρχονται και να φεύγουν, να αφήνουν ιδρωμένοι τον εξοπλισμό τους ή να μπαίνουν βιαστικά στα οχήματα για όποιο περιστατικό κάθε φορά ζητούν οι πολίτες την πολύτιμη συνδρομή τους.
Είναι σπουδαίο πράγμα να είσαι αυτός που μπορεί να σώσει ζωές και περιουσίες, βάζοντας πολλές φορές τη δική του σωματική ακεραιότητα σε κίνδυνο. Αυτός είναι ένας ακόμη λόγος που αξίζουν τον σεβασμό μας και ένα μεγάλο ευχαριστώ.
ΔΕΙΤΕ ΕΔΩ ΜΕΡΙΚΕΣ ΑΚΟΜΑ ΑΡΧΕΙΑΚΕΣ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ ΣΕ SLIDESHOW
---------
* Ευχαριστούμε τους κυρίους Βασίλη Ζαφείρη και Θωμά Αντωνόπουλο, διοικητή και υποδιοικητή αντίστοιχα του 1ου Π.Σ. Αθηνών.
Πηγές:
- Σταμούλης Γιάννης, «Συνοπτική ιστορία του πυροσβεστικού σώματος 1833-2003», Πυροσβεστικό Μουσείο, Αθήνα 2013
- Εφημερίδα «Εμπρός», φ. 17.8.1911. σ.1
- Δευτεραίος Παναγιώτης, «Υπόγεια Αθήνα», Iwhrite, Αθήνα 2023
- www.fireservice.gr
- Μπρέκης Σπύρος, «H ιστορία του πυροσβεστικού σώματος», Αρχηγείο Πυροσβεστικού Σώματος, Αθήνα 1980
