ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟ ναζιστικό αφήγημα, η απόπειρα πραξικοπήματος από τον Χίτλερ στη Βαυαρία στις 9 Νοεμβρίου 1923 (το λεγόμενο «πραξικόπημα της μπιραρίας») –πέντε χρόνια ακριβώς μετά τη στρατιωτική και πολιτική κατάρρευση της αυτοκρατορικής Γερμανίας– αποτέλεσε ένα ηρωικό ορόσημο στην πορεία προς την εθνική σωτηρία. Η ημερομηνία της 9ης Νοεμβρίου απέκτησε πρόσθετο νόημα μετά την άνοδο του Χίτλερ στην εξουσία, όταν οι εκδηλώσεις μνήμης του πραξικοπήματος χρησιμοποιήθηκαν για το πογκρόμ της Νύχτας των Κρυστάλλων το 1938.
Στη Γερμανία, η εκατονταετηρίδα του 1923 έχει προκαλέσει μια έξαρση αυτού που ο ιστορικός Marko Demantowsky ονομάζει "Jubiläumitis" – επετειακή επιδημία. Παράλληλα με ένα σωρό βιβλία στα γερμανικά, κυκλοφόρησαν αυτές τις μέρες και δύο αξιόλογοι τίτλοι στα αγγλικά: το «1923» του Ιρλανδού ιστορικού Mark Jones και το “Germany 1923” του βιογράφου του Χίτλερ Volker Ullrich. Όπως ξεκαθαρίζουν αμφότεροι στα βιβλία τους, το 1923 δεν ήταν η χρονιά μιας μόνο κρίσης, ούτε καν ένα κρεσέντο προς μια μεγάλη κρίση, αλλά μάλλον μια χρονιά πολλαπλών κρίσεων.
Tο 1923 δεν ήταν η χρονιά μιας μόνο κρίσης, ούτε καν ένα κρεσέντο προς μια μεγάλη κρίση, αλλά μάλλον μια χρονιά πολλαπλών κρίσεων.
Το κυρίαρχο μοτίβο του 1923 στη Γερμανία ήταν η αβεβαιότητα. Σε διάφορες χρονικές στιγμές η χώρα έμοιαζε να βρίσκεται στα πρόθυρα εμφυλίου πολέμου, κομμουνιστικής επανάστασης, στρατιωτικής δικτατορίας, κοινωνικής κατάρρευσης ή ενός συνδυασμού όλων των παραπάνω. Όπως σημείωνε στο ημερολόγιό του ο ακαδημαϊκός Victor Klemperer: «Κάθε μέρα είσαι βέβαιος ότι θα έρθει μια καταστροφή, χωρίς να ξέρεις ακριβώς ποια».
Η χρονιά ξεκίνησε με τη γαλλο-βελγική κατοχή της κοιλάδας του Ρουρ. Ο φαινομενικός στόχος της Γαλλίας με την αποστολή στρατευμάτων στη βιομηχανική καρδιά της δυτικής Γερμανίας ήταν να επιβάλει την αξίωσή της για πολεμικές αποζημιώσεις. Υπήρχαν όμως και άλλα κίνητρα, όπως η πιθανή αναδιάταξη του ευρωπαϊκού χάρτη. Η εισβολή στο Ρουρ ήταν λάθος. Αλλά είχε το τίμημά της. Στη Γερμανία, μετέτρεψε τον πληθωρισμό σε υπερπληθωρισμό.
Η καθημερινή ζωή έγινε ένας αγώνας δρόμου για να ξοδέψει κανείς όσα μετρητά είχε πριν χάσουν ακόμη περισσότερο την αξία τους. Μητέρες της μεσαίας τάξης εξέδιδαν τις κόρες τους για να εξασφαλίσουν φαγητό. Οι εργάτες μάχονταν με τους ιδιοκτήτες των επιχειρήσεων. Οι μικροκακοποιοί έγιναν τα ζωηρά σύμβολα μιας ξέφρενης εποχής. Τα επακόλουθα των εμπειριών της Γερμανίας με τον υπερπληθωρισμό μπορούν να βρεθούν στις επιθετικές, αντιπληθωριστικές πολιτικές της Bundesbank και, τώρα, της ευρωζώνης.
Η οικονομική κρίση τροφοδότησε την πολιτική κρίση. Το 1923, καθώς βαλλόταν από την ξένη εισβολή, τον υπερπληθωρισμό και τον περιφερειακό αυτονομισμό, η Δημοκρατία της Βαϊμάρης φαινόταν έτοιμη να διαλυθεί. Η αφοσίωση του στρατού ήταν αβέβαιη. Ενώ το κίνημα ανεξαρτησίας στη Ρηνανία έσβηνε και η Βαυαρία όδευε προς μια ακροδεξιά δικτατορία και την απόσχιση από το Βερολίνο, ένας σοσιαλιστικός-κομμουνιστικός συνασπισμός στη Σαξονία καθαιρέθηκε μέσω της άσκησης εξουσιών έκτακτης ανάγκης από την κεντρική κυβέρνηση. Η χρήση εξωκοινοβουλευτικών κυβερνητικών εργαλείων ομαλοποιήθηκε, διευκολύνοντας την πορεία του Χίτλερ προς την εξουσία μια δεκαετία αργότερα.
Τελικά η Δημοκρατία κατάφερε να επιβιώσει, έστω και προσωρινά. Ένα νέο νόμισμα και η λαϊκή κόπωση έδωσαν τέλος στον υπερπληθωρισμό. Ένας νέος διεθνής πολιτικός αστερισμός οδήγησε σε συμφωνία για τις αποζημιώσεις το 1924 και στην αποχώρηση των γαλλικών στρατευμάτων από το Ρουρ το επόμενο έτος. Επιφανειακά, η Γερμανία είχε σταθεροποιηθεί. Η ψευδαίσθηση κράτησε μισή δεκαετία μόλις. Αυτοί που είχαν χάσει τα πάντα δεν είχαν πλέον τίποτα να χάσουν. Το τραύμα του έτους των πολλαπλών κρίσεων παρέμεινε βαθιά στον γερμανικό ψυχισμό.
Τα γεγονότα του 1923 αποτελούν μια προειδοποίηση από το παρελθόν με διδάγματα που εξακολουθούν να ισχύουν και σήμερα: Η κρίση γεννά κρίση. Η δημοκρατία είναι σκληρή δουλειά. Η αναζήτηση αποδιοπομπαίων τράγων ενέχει κινδύνους που πρέπει να αντιμετωπίζονται έγκαιρα. Οι νόρμες, όταν σπάσουν, είναι δύσκολο να αποκατασταθούν. Οι κοινωνικοοικονομικές επιπτώσεις του πληθωρισμού μπορεί να είναι θανατηφόρες. Και, όταν ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού αμφισβητεί τη θεμελιώδη νομιμότητα ενός καθεστώτος, το καθεστώς αυτό βρίσκεται αναπόφευκτα στο έλεος των γεγονότων. Ο Χίτλερ απέτυχε το 1923 αλλά πέτυχε το 1933. Η διάβρωση των δημοκρατικών κανόνων μπορεί να αποβεί μοιραία, ακόμη και αν οι επιπτώσεις της καθυστερήσουν. Το τίμημα της ελευθερίας είναι η αιώνια επαγρύπνηση.
Με στοιχεία από The Financial Times
