Θύελλα αντιδράσεων από στελέχη του Λευκού Οίκου και από ανώτατους αξιωματούχους ευρωπαϊκών οργανισμών, προκάλεσε ο πρώην πρόεδρος των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ, με τη δήλωσή του ότι ενδεχομένως οι ΗΠΑ να μη προστατέψουν χώρες-συμμάχους στο ΝΑΤΟ, από επίθεση της Ρωσίας, αν αυτές δεν δαπανούν αρκετά για την άμυνά τους, φτάνοντας ακόμα και να ισχυριστεί ότι θα ενθάρρυνε τη Ρωσία να τους επιτεθεί.
Για να καταλάβουμε ακριβώς τι εννοούσε -ή καλύτερα πού αποσκοπούσε- ο Ντόναλντ Τραμπ με την πρωτοφανή δήλωσή του ότι θα έφτανε στο σημείο να παροτρύνει την Μόσχα να επιτεθεί σε όποιες ΝΑΤΟϊκές χώρες δεν ξοδεύουν για την άμυνά τους το ποσοστό του ΑΕΠ τους για το οποίο έχουν δεσμευτεί, αξίζει να δούμε ξανά κάποιες βασικές έννοιες ώστε να αντιληφθούμε τι φαίνεται να σχεδιάζει ο Τραμπ.
Τι είναι ΝΑΤΟ;
Ο Οργανισμός του Βορειοατλαντικής Συνθήκης, που ιδρύθηκε το 1949 για να αντιμετωπίσει τη Σοβιετική Ένωση με τις εντάσεις του Ψυχρού Πολέμου, είναι μια πολιτική και στρατιωτική συμμαχία χωρών από τη Βόρεια Αμερική και την Ευρώπη.
Στο άρθρο 5 της ιδρυτικής του συνθήκης κατοχυρώνεται η αρχή της συλλογικής άμυνας - η ιδέα ότι μια επίθεση σε ένα μέλος θεωρείται επίθεση σε όλα.
Το ΝΑΤΟ λαμβάνει αποφάσεις με συναίνεση, αλλά η πολιτική και στρατιωτική ισχύς των ΗΠΑ την καθιστά αυτομάτως την ισχυρότερη χώρα στη συμμαχία, με το πυρηνικό της οπλοστάσιο να θεωρείται η απόλυτη εγγύηση ασφάλειας.
Ποιες χώρες είναι στο ΝΑΤΟ;
Το ΝΑΤΟ έχει επί του παρόντος 31 μέλη - τα περισσότερα εκ των οποίων είναι χώρες της Ευρώπης, συν τις ΗΠΑ και τον Καναδά.
Το νεότερο μέλος είναι η Φινλανδία, η οποία προσχώρησε τον περασμένο Απρίλιο, μια κίνηση που ήρθε ως αντίδραση στην εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία το 2022. Η Σουηδία υπέβαλε αίτηση για ένταξη μαζί με τη Φινλανδία, αλλά περιμένει από την Ουγγαρία να επικυρώσει την αίτησή της ως το τελευταίο σημαντικό βήμα πριν από την ένταξη, καθώς το προηγούμενο εμπόδιο το οποίο προέβαλε ο πρόεδρος της Τουρκίας Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, ξεπεράστηκε μόλις οι ΗΠΑ του έταξαν μαχητικά F-16.
Κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, η κύρια εστίαση του ΝΑΤΟ ήταν η προστασία της Δυτικής Ευρώπης από τη Σοβιετική Ένωση. Μετά την πτώση του Τείχους του Βερολίνου το 1989, το ΝΑΤΟ επεκτάθηκε, δεχόμενο χώρες του πρώην κομμουνιστικού μπλοκ από την Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη.
Στα μέλη του ΝΑΤΟ περιλαμβάνονται μεγάλες και ισχυρές χώρες όπως η Βρετανία, η Γαλλία και η Γερμανία, αλλά και σαφώς μικρότερες όπως η Ισλανδία και το Μαυροβούνιο.
Τι είπε ο Τραμπ για το ΝΑΤΟ;
Ως πρόεδρος των ΗΠΑ κατά τη χρονική περίοδο 2017-21, ο Τραμπ επέκρινε συχνά το ΝΑΤΟ και μέλη όπως η Γερμανία, κατηγορώντας τα ότι δεν πληρώνουν αρκετά για την άμυνά τους και ότι στηρίζονται στην Ουάσιγκτον για την προστασία τους. Αμφισβήτησε ανοιχτά την αρχή της συλλογικής άμυνας.
Άλλες κυβερνήσεις των ΗΠΑ έχουν επίσης κατηγορήσει τους Ευρωπαίους ότι δεν ξοδεύουν αρκετά για την άμυνα, αλλά με λιγότερο αυστηρές εκφράσεις.
Ο Τραμπ πέρασε με την κριτική του σε ένα νέο επίπεδο, με τις δηλώσεις τις οποίες έκανε σε μια προεκλογική συγκέντρωση το Σάββατο στο Κόνγουεϊ της Νότιας Καρολίνας, όταν εξιστόρησε, όπως είπε, μια συνομιλία με τον «πρόεδρο μιας μεγάλης χώρας».
«Λοιπόν, κύριε, αν δεν πληρώσουμε και δεχτούμε επίθεση από τη Ρωσία - θα μας προστατέψετε;», είπε ο Τραμπ λέγοντας ότι η συγκεκριμένη ερώτηση έγινε από τον εν λόγω μη κατονομασθέντα ηγέτη.
"Είπα: 'Δεν πλήρωσες; Είσαι παραβάτης;' Είπε: 'Ναι, ας πούμε ότι αυτό συνέβη'. Όχι, δεν θα σε προστάτευα. Στην πραγματικότητα, θα τους ενθάρρυνα (τη Ρωσία) να κάνουν ό,τι διάολο θέλουν. Πρέπει να πληρώσεις", είπε ο Τραμπ.
Πώς χρηματοδοτείται το ΝΑΤΟ;
Ο Τραμπ έχει κατηγορήσει συχνά άλλα μέλη του ΝΑΤΟ ότι δεν πληρώνουν τις συνδρομές τους, δίνοντας την εντύπωση ότι η συμμαχία είναι σαν ένα κλαμπ με συνδρομές μελών.
Όμως το ΝΑΤΟ λειτουργεί διαφορετικά. Έχει κάποια κοινά ταμεία, στα οποία συνεισφέρουν όλα τα μέλη. Όμως, ο μεγάλος όγκος της δύναμής του προέρχεται από τις δαπάνες εθνικής άμυνας των ίδιων των μελών - για τη διατήρηση δυνάμεων και την αγορά όπλων που μπορούν επίσης να χρησιμοποιηθούν από το ΝΑΤΟ.
Ωστόσο, τα μέλη του ΝΑΤΟ έχουν δεσμευτεί να ξοδεύουν τουλάχιστον το 2% του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος (ΑΕΠ) τους κάθε χρόνο για την άμυνα - και τα περισσότερα από αυτά δεν πέτυχαν αυτόν τον στόχο πέρυσι.
Πόσα μέλη του ΝΑΤΟ έπιασαν τον στόχο του 2%;
Σύμφωνα με εκτιμήσεις του ΝΑΤΟ από τον περασμένο Ιούλιο, 11 μέλη αναμενόταν να επιτύχουν τον στόχο του 2% το 2023. Αυτά τα μέλη ήταν η Πολωνία, οι ΗΠΑ, η Ελλάδα, η Εσθονία, η Λιθουανία, η Φινλανδία, η Ρουμανία, η Ουγγαρία, η Λετονία, η Βρετανία και η Σλοβακία.
Η Γερμανία, το βαρύ πυροβολικό από πλευράς οικονομίας της Ευρώπης, υπολογίστηκε ότι ξόδεψε το 1,57% του ΑΕΠ της. Ωστόσο, Γερμανοί αξιωματούχοι είπαν ότι αναμένουν να επιτύχουν τον στόχο του 2% φέτος, εν μέρει χάρη σε ένα ειδικό ταμείο 1 δισεκατομμυρίου ευρώ που ιδρύθηκε ως απάντηση στον πόλεμο της Ρωσίας στην Ουκρανία.
Οι χώρες με τις χαμηλότερες δαπάνες συναρτήσει του ΑΕΠ ήταν η Ισπανία, το Βέλγιο και το Λουξεμβούργο, σύμφωνα με τα στοιχεία του ΝΑΤΟ.
Το ΝΑΤΟ αναμένεται να δημοσιεύσει ενημερωμένα στοιχεία τις επόμενες ημέρες που θα δείχνουν ότι περισσότεροι σύμμαχοι θα επιτύχουν τον στόχο του 2%, σύμφωνα με άτομα που γνωρίζουν τα δεδομένα.
Τι είναι το άρθρο 5 του ΝΑΤΟ;
Στο άρθρο 5 της ιδρυτικής συνθήκης, τα μέλη του ΝΑΤΟ δήλωσαν ότι μια ένοπλη επίθεση εναντίον ενός ή περισσοτέρων από αυτά στην Ευρώπη ή τη Βόρεια Αμερική «θα θεωρείται επίθεση εναντίον όλων».
Συμφώνησαν ότι θα «βοηθήσουν την πλευρά ή τις πλευρές που δέχθηκαν τέτοια επίθεση αναλαμβάνοντας αμέσως, μεμονωμένα και σε συνεννόηση με τα άλλα Μέλη, τέτοια ενέργεια η οποία θα κριθεί αναγκαία, συμπεριλαμβανομένης της χρήσης ένοπλης δύναμης».
Ωστόσο, το Άρθρο 5 δεν δεσμεύεται για αυτόματη στρατιωτική απάντηση σε βοήθεια ενός συμμάχου που δέχεται επίθεση. Αυτό σημαίνει ότι η ισχύς του άρθρου 5 εξαρτάται από σαφείς δηλώσεις πολιτικών αρχηγών ότι θα υποστηριχθεί με αντίστοιχη δράση.
Αυτός είναι ένας λόγος για τον οποίο τα σχόλια του Τραμπ προκάλεσαν τέτοια οργή, ιδιαίτερα καθώς ήρθαν σε μια περίοδο αυξημένου συναγερμού στο ΝΑΤΟ σχετικά με τις προθέσεις της Ρωσίας, μετά την εισβολή της στην Ουκρανία.
Με το να υποδεικνύει ότι δεν θα αναλάμβανε στρατιωτική δράση προς υπεράσπιση ενός συμμάχου, ο Τραμπ υπονόμευσε τις υποθέσεις που δίνουν στο Άρθρο 5 την ίδια την ισχύ του.
«Οποιαδήποτε πρόταση ότι οι σύμμαχοι δεν θα υπερασπιστούν ο ένας τον άλλον υπονομεύει όλη την ασφάλειά μας, συμπεριλαμβανομένης αυτής των ΗΠΑ, και θέτει Αμερικανούς και Ευρωπαίους στρατιώτες σε αυξημένο κίνδυνο», δήλωσε την Κυριακή ο Γενικός Γραμματέας του ΝΑΤΟ Γενς Στόλτενμπεργκ.
