ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΑΥΤΟ ΠΟΥ ΠΡΟΣΕΛΚΥΕΙ τους ανθρώπους στις θρησκευτικές οργανώσεις; Πρόκειται για μια απορία και για ένα ερώτημα που συνήθως τίθεται από άθεους που δεν μπορούν να φανταστούν πώς κανείς μπορεί να είναι τόσο εύπιστος, από θρησκευτικούς ηγέτες που ψάχνουν απεγνωσμένα να αντιστρέψουν τη συρρίκνωση του ποιμνίου τους ή από ανθρώπους που έχουν πραγματική περιέργεια για το φαινόμενο.
Ο οικονομολόγος Paul Seabright ανήκει στην τελευταία κατηγορία και στο βιβλίο του The Divine Economy («Η θεία οικονομία») υποστηρίζει ότι μπορούμε να κατανοήσουμε πληρέστερα τις θρησκείες και την απήχησή τους υπό το πρίσμα της οικονομίας.
Εξαρχής στο βιβλίο μάς υπενθυμίζει ότι, παρότι η θρησκεία βρίσκεται, υποτίθεται, σε παρακμή στις δυτικές κοινωνίες (με την εξαίρεση χωρών όπως η Πολωνία), ευδοκιμεί και θριαμβεύει σε πολλά άλλα μέρη, όπως σε χώρες της υποσαχάριας Αφρικής και της Λατινικής Αμερικής, καθώς και στις Φιλιππίνες, την Ινδονησία, το Μπανγκλαντές και την Ταϊλάνδη. Γιατί ορισμένες θρησκείες τα καταφέρνουν καλύτερα από άλλες στον ανταγωνισμό για την προσοχή μας και, τελικά, για την προσχώρηση και την αφοσίωσή μας;
Η θρησκεία παραμένει μια ισχυρή δύναμη σε πολλά μέρη του κόσμου και οι θρησκείες που εξακολουθούν να είναι δημοφιλείς σε ένα ταχέως μεταβαλλόμενο περιβάλλον οφείλουν να εξελίσσονται διαρκώς για να διατηρήσουν τη δημοτικότητά τους.
Ο συγγραφέας υποστηρίζει ότι οι θρησκείες αποτελούν ουσιαστικά πλατφόρμες, «επιχειρήσεις των οποίων η βασική δραστηριότητα συνίσταται στο να φέρνουν σε επαφή διάφορες ομάδες χρηστών». Υπάρχει η πλευρά της ζήτησης: τα μέλη παίρνουν κάτι από τους θρησκευτικούς θεσμούς, είτε αυτό είναι υλικό (εκπαίδευση ή υγεία ή οικονομικές υπηρεσίες) είτε πνευματικό (προσευχή και τελετουργίες). Και υπάρχει και η πλευρά της προσφοράς: οι θρησκευτικές πλατφόρμες «φέρνουν τους ανθρώπους κοντά σε αμοιβαία επωφελείς σχέσεις που τα άτομα αυτά δεν μπορούν εύκολα να δημιουργήσουν από μόνα τους».
«Η κοινότητα είναι μια ευλογία, αλλά μπορεί επίσης να σε εγκλωβίσει», σχολιάζει ο Seabright. Τα μέλη των θρησκευτικών ιδρυμάτων δεν είναι απλώς παθητικοί καταναλωτές, αλλά άνθρωποι που ενδιαφέρονται για το καλό και την ευημερία των άλλων, κάτι που βρίσκουν εξαιρετικά ανταποδοτικό. Πολλές θρησκείες καθιστούν τη βοήθεια προς τους άλλους βασική αξία, στοιχείο που αντισταθμίζει αυτό που συχνά περιγράφεται ως ο «εκ φύσεως» εγωισμός μας. Ο Seabright υποστηρίζει ότι οι έρευνες των ανθρωπολόγων και των κοινωνιολόγων δείχνουν ότι είμαστε «πιο αληθινά ο εαυτός μας όταν προσφέρουμε στους άλλους παρά όταν είμαστε παθητικοί αποδέκτες της καλοσύνης των άλλων».
Οι θρησκείες που μας προσφέρουν την ευκαιρία να προσφέρουμε στους άλλους είναι ελκυστικές, και αυτό με τη σειρά του συμβάλλει στην οικοδόμηση μιας κοινότητας που συνδέεται με μια κοινή αίσθηση στόχου. Οι τελετουργίες είναι εκείνες που προάγουν και ενισχύουν αυτή τη συλλογική ταυτότητα. Συχνά αδιαφανείς για τους μη μυημένους, οι θρησκευτικές τελετουργίες χρησιμεύουν στη δημιουργία μιας αίσθησης του ανήκειν. Και όταν ένας «ασκούμενος» αριστεύει σταδιακά σε επαναλαμβανόμενες τελετουργίες, όπως η προσευχή ή ο διαλογισμός, αυτό ερμηνεύεται ως απόδειξη της παρουσίας του Θεού εντός του ή της ενισχυμένης διαφώτισής του.
Αυτό μπορεί στη συνέχεια να προσδώσει αξιοπιστία σε άλλες υπηρεσίες που παρέχει η θρησκευτική πλατφόρμα, προσδίδοντάς τους ιερό νόημα. Ο Seabright σημειώνει ότι μια συναγωγή, ένα τζαμί ή μια εκκλησία μπορεί να είναι μια επιτυχημένη πλατφόρμα ρομαντικών γνωριμιών ή να προσφέρει καλά επιχειρηματικά δίκτυα ακριβώς επειδή προσελκύει ανθρώπους που δεν σκέφτονται με αυτούς τους όρους. Σε μια θρησκευτική πλατφόρμα όλες οι δραστηριότητες μπορούν να αποκτήσουν θρησκευτικό νόημα.
Και η πίστη; Ο Seabright την περιγράφει μάλλον αφοπλιστικά ως «μειονέκτημα, με όρους μάρκετινγκ». Και, όπως αποδεικνύεται, οι άνθρωποι δεν εντάσσονται σε θρησκευτικά κινήματα λόγω της θεολογίας. Ένας χαρισματικός ιεροκήρυκας μπορεί να αποτελέσει πόλο έλξης (και, μερικές φορές, μοχλό εκμετάλλευσης), αλλά δεν είναι τόσο αυτό που λέει όσο ο τρόπος που το λέει.
Η θρησκεία παραμένει μια ισχυρή δύναμη σε πολλά μέρη του κόσμου και οι θρησκείες που εξακολουθούν να είναι δημοφιλείς σε ένα ταχέως μεταβαλλόμενο περιβάλλον οφείλουν να εξελίσσονται διαρκώς για να διατηρήσουν τη δημοτικότητά τους.
Με στοιχεία από The Financial Times
