Το Βερολίνο μπορεί να είναι φτωχό αλλά είναι σέξι (έτσι το χαρακτήρισε ο ίδιος ο δήμαρχός του). Ακόμη και εάν αυτό φέρει τη φανερή επίφαση branding, ίσως και με σκοπό να γίνει μια μέρα πλούσιο, η ρήση είναι σωστή. Θα συμπλήρωνα, και σχετικά εύκολο. Το Βερολίνο, λοιπόν, η παιδική χαρά των Πίτερ Παν όλου του εικαστικού κόσμου, δέχτηκε μέσα στον Οκτώβριο και τους συγγενείς της πολυπληθούς και εξεζητημένης κοινότητάς του, προκειμένου να βρεθούμε όλοι μαζί σε δύο art fairs και σε πολλές άλλες εκδηλώσεις στις γκαλερί και στα εναλλακτικά μέρη της πόλης.
Η «σχολική εκδρομή» ήθελε τον μετακινούμενο πληθυσμό της τέχνης αυτό τον μήνα σε έναν μίνι γύρο της Ευρώπης, με Βερολίνο και Λονδίνο κύριες στάσεις και ενδιάμεσες τη Σουηδία και την Ισπανία. Διαρκής κίνηση για τους μεγαλύτερους σαν και 'μένα, λιγότερη για τους πιο κοσμοπολίτες της σκηνής και εντελώς συνηθισμένη για τους νεότερους, οι οποίοι όλο και παραπάνω αφήνουν τις μόνιμες κατοικίες τους, τα πράγματά τους σε κάποια αποθήκη ή σπίτι γονιών και φίλων και ζουν με τη βαλίτσα στο χέρι. Έτυχε χθες να γνωρίσω έναν καλλιτέχνη στα 22 του, ο οποίος μού εξήγησε πως ζει με αυτό τον τρόπο χωρίς ιδιαίτερα χρήματα, γνωρίζοντας τις διαδρομές του για τους επόμενους έξι μήνες.
Στηριζόμενοι σε μια οικονομία ανταλλαγής χρόνου, υπηρεσιών, κατοικιών κ.λπ., οι εκ τω έσω θαμώνες της καλλιτεχνικής σκηνής κινούνται με μεγάλη άνεση. Το φαγητό και τα ποτά, εξάλλου, στα πάρτι των μεγάλων εικαστικών εκδηλώσεων είναι πολύ καλύτερα από αυτά που μπορεί ο καθένας μας να αγοράσει από μόνος του, ενώ ταυτόχρονα το κρεβάτι στο ξενοδοχείο του φίλου που έτυχε να φιλοξενείται από έναν συλλέκτη είναι πολύ πιο μαλακό από το παλιό φουτόν.
Πέραν του ότι η ανταλλαγή φιλοξενίας έχει γίνει η πιο ανεπίσημη και καθημερινή συνήθεια, ακόμη και οι διαφορετικές δημόσιες residencies φιλοξενούν ανοιχτά έναν και καλυμμένα πολύ περισσότερους καλλιτέχνες με τα ίδια λεφτά. Ακόμη και αν όλο αυτό ακούγεται σαν παραφιλολογία στις μέρες μας, είναι πολύ σημαντικό και πολύ διαφορετικό από αυτό που ξέραμε ως πολίτες του κόσμου, τάση που ξεκινούσε περισσότερο από τους ιπτάμενους businessman. Στην τέχνη έχει να κάνει με μια παγκόσμια κοινότητα που δένεται όλο και παραπάνω μεταξύ της έτσι όπως αναλώνεται (υγιώς) στην μετακίνηση. Μια κοινότητα που μπορεί σε κάποιον απέξω να ακούγεται κακομαθημένη, αλλά είναι υγιής και πολύ επίκαιρη. Μπορεί στις διάφορες εκδηλώσεις το εμπόριο ακόμη να ανθεί και οι προβλεπόμενοι χειρισμοί να γίνονται πάντα από τα κέντρα της εξουσίας, άλλα την ίδια ώρα το ίδιο σύστημα συντηρεί και ενδυναμώνει αυτή την πολύ μεγάλη παρέα, η οποία, όσο δεν παύει να σταματάει, τόσο δένεται και τόσο δημιουργεί. Με τα ίδια ή λιγότερα χρήματα, λοιπόν, η κοινότητα αυτή τελικά εξαπλώνεται και οι συνεργασίες σε επίπεδο ζωής και έργου γίνονται όλο και πιο εντυπωσιακές.
Αυτό είναι ίσως και το πιο καίριο φαινόμενο που σπάνια συζητιέται στην Ελλάδα. Εάν κάποιος θέλει, μπορεί να πηγαίνει από το ένα μέρος στο άλλο, από τη μια εκδήλωση στην άλλη, χωρίς διακοπή. Όσο για τα έργα και την Τέχνη στις συγκεκριμένες εκδηλώσεις, πιστεύω ότι αυτά λίγο πολύ τα ξέρουμε, οι διαφορές θα είναι ελάχιστες από πέρσι, κυρίως στο πλαίσιο δύο από τις πιο διάσημες art fairs, αλλά όχι και τόσο θεαματικές ούτε στο επίπεδο των δημοπρασιών. Αν κανείς θέλει να δει και να ανακαλύψει την πραγματική Τέχνη, οι art fairs δεν είναι ο σωστός τόπος. Είναι, όμως, ο κατάλληλος γι' αυτή την καταπληκτική συνάντηση που γεννάει την τέχνη.
Τιμής ένεκεν λοιπόν, και πριν γυρίσουμε στις κλασικές εγχώριες κριτικές, ιδού μια σύνοψη των σημαντικότερων πραγμάτων που είδα στα πρόσφατα ταξίδια μου.
Στάση πρώτη: Βερολίνο
Ενδιαφέρουσα κυρίως η ABC, μια art fair η οποία θέλει κάθε συμμετέχουσα γκαλερί να παρουσιάζει έναν καλλιτέχνη κάθε χρόνο, με ένα συγκεκριμένο θέμα. Φέτος, το θέμα ήταν η σχέση της εικαστικής τέχνης με το πειραματικό σινεμά. Λιγότερο ενδιαφέρουσα η μεγάλη Artforum, με την κωνσταντινουπολίτικη γκαλερί Rodeo να ξεχωρίζει, εφόσον απέσπασε τις περισσότερες κριτικές για το έργο του Ευτύχη Πατσουράκη. Χαιρόμαστε που αυτή η επιτυχία πάει σε μια Ελληνίδα γκαλερίστα (τη Σύλβια Κούβαλη) και σε έναν Έλληνα καλλιτέχνη.
Οι εκδηλώσεις στην πόλη αρκετές, αλλά όχι τόσες ώστε να στερούν την ευκαιρία για μια πραγματική συζήτηση και ένα πραγματικό δείπνο με την κοινότητα. Το Βερολίνο είναι πραγματικά σέξι και άνετο!
Στάση δεύτερη: Λονδίνο
Η αποικιοκρατική στόφα της αυτοκρατορίας είναι φανερή ακόμη και στη σύγχρονη art fair Frieze της Μεγάλης Βρετανίας και σε όλες τις παράπλευρες εκδηλώσεις. Εδώ, εάν συγκρίνουμε τις δύο πόλεις αυτό τον καιρό, οι θεατές σίγουρα βλέπουν καλύτερη τέχνη, πιο μεστή. Αλλά είναι φανερό και το συναίσθημα ότι εδώ δεν αστειευόνται και ότι όλα τάσσονται στην υπηρεσία και το χρώμα του χρήματος, ακόμη και εάν ενυπάρχει η αγγλική κομψότητα. Τα πάρτι και οι εκθέσεις, αν και πολύ καλά, είναι τόσα πόλλα, που οι συζητήσεις για το πού και το τι, και κυρίως πώς θα πάμε μας τρώνε όλο τον χρόνο. Επιλέγουμε το καλύτερο: το δεύτερο «επεισόδιο» της εξαιρετικής συλλογής του Δημήτρη Δασκαλόπουλου στο Whitechapel Gallery, στην οποία φιγουράρει και το όνομα του Κεσσανλή.
