Τη διετία 1971 – '72 η μουσική του αυτοεξόριστου Μίκη Θεοδωράκη εξακολουθούσε να είναι απαγορευμένη και όλοι οι συνάδελφοι του, που παρέμεναν εδώ, αναγκάζονταν να αλλάξουν τα στιχουργήματα μεσ' στα τραγούδια τους, τα οποία περνούσαν από την χουντική Επιτροπή Λογοκρισίας.
Πάμε να δούμε ακριβώς εκείνη την περίοδο δύο περιπτώσεις δημιουργών που έκαναν καμουφλαρισμένη – ας πούμε – επανάσταση και μία ενός που δεν ξέρουμε μέχρι σήμερα κατά πόσο ήταν επαναστατική κίνηση.
Το φθινόπωρο του 1971 κυκλοφόρησε το άλμπουμ ''Αραμπάς'' της Μαρίζας Κωχ, πρώτος προσωπικός δίσκος της ερμηνεύτριας και τραγουδoποιού που είχε ενταχθεί δυο χρόνια νωρίτερα στη MINOS, τραγουδώντας στις ''Θαλασσογραφίες'' του Μάνου Λοΐζου.
Στο οπισθόφυλλο του ''Αραμπά'' η ίδια η Κωχ σημείωνε: ''Έτσι άρχισα μια προσπάθεια για σύγχρονο τρόπο έκφρασης του δημοτικού τραγουδιού, ενθαρρυμένη από το γεγονός ότι αυτό πάντοτε μεταμορφωνόταν μέσα στην παράδοση''. Τι νά'λεγε η Κωχ εν έτει 1971 αν ήθελε να 'βγαινε κανονικά ο δίσκος της και να μην τον έτρωγε το μαύρο σκοτάδι; Ουδείς κατάλαβε έτσι πως η δική της επανάσταση δεν είχε να κάνει με στίχους, αλλά με μουσική προσέγγιση.
Δεν ήταν ούτε ο αλληγορικός "Μπάλλος" του Διονύση Σαββόπουλου, ούτε οι soft – pop διασκευές του σχήματος Ανάκαρα στα δημοτικά τραγούδια την ίδια εποχή. Ήταν η κραυγή διαμαρτυρίας της Κωχ με έναν 100% ψυχεδελοχίπικο ηλεκτρικό ήχο, στον οποίο καθοριστικά υπήρξαν το ηλεκτρικό όργανο του Νίκου Παναγόπουλου, οι ηλεκτρικές κιθάρες του Τζόνι Λαμπίτσι και του Γιώργου Μπαράκου και το μπάσο του Νίκου Τσεσμελή.
Εν αντιθέσει, με την Κωχ και τον Χατζιδάκι, εκείνος που επιχείρησε κανονική επανάσταση μέσα στη χούντα ήταν ο Πασχάλης με τους Olympians! Και δίχως ποιητικές αλληγορίες μάλιστα, αλλά ευθύβολα, πιθανώς εν αγνοία του κιόλας, αλλά ιστορικά αυτό δεν έχει και μεγάλη σημασία.
Πολλές δεκαετίες αργότερα η Κωχ θα παραδεχόταν πως ο "Αραμπάς" φτιάχτηκε για να ξεπλύνει το δημοτικό τραγούδι από τη βρώμα των χουντικών διαγγελμάτων, που το ανάγκαζαν να τα συνοδεύει κάθε φορά.
Πέρα όμως από το περιεχόμενο του, το εξώφυλλο του "Αραμπά" είχε κρυμμένα επαναστατικά μηνύματα: Μία παλιά ξύλινη πόρτα, όπου από ένα σπασμένο κομμάτι της διακρινόταν η Κωχ με δύο μουσικούς της μπροστά από το κόκκινο αμάξι τους, ντυμένοι σα να ήταν οι...Mamas & The Papas! Δεν ήταν όμως μια όποια κι όποια πόρτα, εφόσον αν πρόσεχε καλά κανείς θα έβλεπε ένα Ζ χαραγμένο στο κέντρο, αλλά και στα δεξιά της. Επρόκειτο φυσικά για το Ζ από το βιβλίο του Βασίλη Βασιλικού που γέννησε την περίφημη ομότιτλη πολιτική ταινία του Κώστα Γαβρά.
Ήταν το μόνο που μπορούσαμε να κάνουμε τότε, λέει σήμερα η Μαρίζα, τα πάντα δηλαδή να είναι κωδικοποιημένα αν θέλαμε να φτάσουν στον κόσμο κάποια μηνύματα για την τραγική πολιτική κατάσταση που ζούσαμε.
Εξίσου κωδικοποιημένη, αλλά σαφώς πιο ποιητική, υπήρξε και η σχετικά άγνωστη επανάσταση που επιχείρησε ο Μάνος Χατζιδάκις μεσούσης της χούντας με το έργο του Ο Οδοιπόρος, το Μεθυσμένο Κορίτσι και ο Αλκιβιάδης. Η δισκογραφημένη έκδοση του έργου, που ακολούθησε τις παραστάσεις στο Πολύτροπον της Πλάκας, κυκλοφόρησε τον Ιανουάριο του 1974, με τους κριτικούς και τους προοδευτικούς δημοσιογράφους του καιρού να έχουν ήδη χτυπήσει τον συνθέτη επειδή με τον "Μεγάλο Ερωτικό" του, το ΄72, πρότεινε ''ερωτικά τραγουδάκια'', ενώ όλοι οι άλλοι έκαναν επανάσταση. Τέτοια νοοτροπία επικρατούσε, εφάμιλλη μ' αυτήν προηγούμενων δεκαετιών όταν η Αριστερά κατακεραύνωνε έργα σαν τον κινηματογραφικό "Δράκο" του Κούνδουρου.
Μέσα σ' αυτό το έργο, λοιπόν, στη δεύτερη ενότητα Το Μεθυσμένο Κορίτσι και ο Αλκιβιάδης (στην πρώτη, τον Οδοιπόρο, στίχους είχε γράψει ο Μάνος Ελευθερίου) υπήρχε ένα τραγούδι που το τραγουδούσε ο Ευτύχιος Χατζηττοφής με τίτλο Ο φόβος. Λίγα χρόνια μετά, από τη συχνότητα του Τρίτου Προγράμματος, ο Χατζιδάκις θα δήλωνε ευθέως πως ο Φόβος αυτός, το αντικείμενο του εν λόγω τραγουδιού, δεν ήταν τίποτα άλλο από τον φόβο που επικρατούσε σε ολόκληρη την πόλη με τις απαγορεύσεις και τα βασανιστήρια της χούντας. Κι αν πάλι ο Φόβος εκφραζόταν αρχικά με στίχους του Χατζιδάκι, όπως Το βλέμμα αυτό – που με τυραννά του κοριτσιού – που μόνο γυρνά δίχως νόμο – μεσ' στο δρόμο, παρακάτω θα γινόταν λίγο πιο συγκεκριμένος: Κι αν το αίμα ξεχειλίσει σαν ποτάμι θα κυλήσει – μεσ' στο φόβο απ' το φόβο – οι βροχές δε σταματούν, χιλιάδες μάτια σε κοιτούν, σ' αναγνωρίζουν και σε ρωτούν.
Ίσως ήταν η μοναδική φορά στην εργογραφία του Μάνου Χατζιδάκι που κατά δικές του δηλώσεις – επαναλαμβάνω – θέλησε να φτιάξει τραγούδι κατά της χούντας. Κι όποιος το 'πιασε, το 'πιασε...
Εν αντιθέσει, όμως με την Κωχ και τον Χατζιδάκι, εκείνος που επιχείρησε κανονική επανάσταση μέσα στη χούντα ήταν ο Πασχάλης με τους Olympians! Και δίχως ποιητικές αλληγορίες μάλιστα, αλλά ευθύβολα, πιθανώς εν αγνοία του κιόλας, αλλά ιστορικά αυτό δεν έχει και μεγάλη σημασία. Διότι, μόνο ως επαναστατική πράξη λογίζεται η ηχογράφηση στα ελληνικά του τραγουδιού Here's to you σε μουσική Ennio Morricone και στίχους Joan Baez εν έτη 1971.
Το τραγούδι ακούστηκε ερμηνευμένο από την, στρατευμένη αριστερή, Baez στην ταινία Sacco e Vanzetti. Σύμφωνα με τον Φώντα Τρούσσα και το blog Δισκορυχείον, η ταινία είχε προβληθεί στην Ελλάδα κανονικά στον καιρό της. Απορίας άξιον πως δεν την έκοψε η λογοκρισία ή δε συνοδεύτηκε από επεισόδια η έξοδος της στις αίθουσες, όπως είχε συμβεί λόγου χάριν με το ντοκιμαντέρ από το φεστιβάλ του Woodstock. Ακόμη πιο πολύ απορίας άξιον πώς, κατά πρώτον, ο Πασχάλης επιχείρησε να μεταφέρει στα ελληνικά (οι στίχοι ήταν του Ρόμπερτ Γουίλλιαμς των Poll) ένα τραγούδι που μιλούσε για δυο αναρχικούς, οι οποίοι γνώρισαν το πιο σκληρό πρόσωπο της Ακροδεξιάς Αμερικής, και, κατά δεύτερον, πως επίσης δεν παρενέβη η χουντική λογοκρισία.
Είναι σχεδόν σουρεαλιστικό απ' τη μια ο Σαββόπουλος να βγάζει τον Μπάλλο με το Κιλελέρ κι απ' την άλλη ο Πασχάλης το Ευχές για σας – αλλαγμένο μεν στιχουργικά, δεν έπαυε όμως να ακούγεται σαν φόρος τιμής στους δύο πεσόντες αναρχικούς ήρωες!
Το Ευχές για σας κυκλοφόρησε σε δίσκο 45 στροφών το 1971 και στη δεύτερη όψη του υπήρχε το σαφώς πιο ανώδυνο Mamy Blue, χιτ της εποχής. Ένα χρόνο μετά συμπεριλήφθηκε και στο πρώτο προσωπικό άλμπουμ του Πασχάλη. Περισσότερο ενδιαφέρον, φαντάζομαι, θα είχε η μαρτυρία του ίδιου για αυτήν την ιστορία.Επιφυλάσσομαι για μία συνέντευξη μαζί του!
* Η photo της Μαρίζας Κωχ είναι από το προσωπικό αρχείο του Αντώνη Μποσκοΐτη ενώ το εξώφυλλο του δίσκου του Πασχάλη αποσπάστηκε από το blog Δισκορυχείον.
