Οι δύο τελευταίες Κυριακές του Ιουνίου είχαν μεταξύ τους μια σημαντική διαφορά. Από τη μια, είχαμε βροχές και θερμοκρασίες που κυμαίνονταν περί τους 16 βαθμούς Κελσίου και από την άλλη, ένα κύμα αφόρητου καύσωνα και θερμοκρασίες που ξεπερνούσαν τους 40 βαθμούς.
Τα τελευταία χρόνια η κλιματική αλλαγή αποτελεί την κυρίαρχη απειλή για το μέλλον του πλανήτη. Παράδοξα μετεωρολογικά φαινόμενα, όπως μεγάλες περίοδοι ξηρασίας, καταστροφικές πυρκαγιές και πλημμύρες, κατολισθήσεις, αύξηση της θερμοκρασίας καθώς και των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου δημιουργούν απορίες και εντείνουν την ανησυχία των επιστημόνων.
Ήδη τις προηγούμενες μέρες η θερμοκρασία στη Μεγάλη Βρετανία άγγιξε τους 39 βαθμούς Κελσίου, ενώ στην Αριζόνα πάνω από 50 πτήσεις ακυρώθηκαν, γιατί η θερμοκρασία σκαρφάλωσε στους 48,8 βαθμούς, με αποτέλεσμα η American Airlines να δώσει εντολή προκειμένου τα αεροσκάφη να παραμείνουν στο έδαφος. Δεν είναι τυχαίο που σε ανακοίνωσή του ο Παγκόσμιος Μετεωρολογικός Οργανισμός ανέφερε ότι: «Η Γη περνά έναν ακόμη εξαιρετικά θερμό χρόνο, τα κύματα καύσωνα είναι πολύ πρόωρα».
Παράλληλα, σύμφωνα με τις εκθέσεις του ΟΗΕ, οι συνέπειες για τον πλανήτη Γη θα είναι ραγδαίες. Μετατοπίσεις πληθυσμών, εξαφανίσεις ειδών, βίαιοι εκτοπισμοί, πολλαπλάσιες πυρκαγιές, εξαφάνιση παραλιών, αύξηση της πείνας, ενώ προβλέπεται ότι 136 ιστορικά μέρη του κόσμου θα απειληθούν και νησιά θα βυθιστούν.
Τελικά, έχει τρελαθεί ο καιρός; Μπορεί η κατάσταση να αναστραφεί και τι μέτρα προφύλαξης χρειάζεται να παρθούν;
Απαντήσεις δίνει ο καθηγητής Φυσικής της Ατμόσφαιρας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, διευθυντής του Κέντρου Φυσικής της Ατμόσφαιρας της Ακαδημίας Αθηνών και πρώην πρόεδρος του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών, Χρήστος Ζερεφός.
— Κύριε καθηγητά, πώς εξηγείτε τα ακραία καιρικά φαινόμενα;
Τα τελευταία τριάντα-σαράντα χρόνια, όπως ξέρουμε, παρατηρείται μια προϊούσα αποσταθεροποίηση του κλίματος. Σημαντικό μέρος αυτής οφείλεται στην ανθρωπογενή παρέμβαση. Αυτό συμβαίνει διότι τα τελευταία εκατό χρόνια έχουμε αλλάξει σημαντικότατα τη σύσταση της ατμόσφαιρας, η οποία, μαζί με άλλους παράγοντες, είναι υπεύθυνη για την ισορροπία όχι μόνο της θερμοκρασίας του πλανήτη (κατά μέσο όρο 14,5 βαθμοί Κελσίου), αλλά και της ισορροπίας ανάμεσα στη βιόσφαιρα, στην ατμόσφαιρα, στην υδρόσφαιρα και στη γεώσφαιρα. Όλοι αυτοί οι παράγοντες βρίσκονταν σε μια σχετική ισορροπία μεταξύ των δεκαετιών 1960 και 1990. Όμως αυτή η κατάσταση μεταβλήθηκε. Πλέον παρατηρούμε ότι βιώνουμε τη μεγαλύτερη κλιματική αποσταθεροποίηση από τότε που παρακολουθούμε τις έμμεσες μετρήσεις σχετικά το πώς διακυμαίνεται το κλίμα στον πλανήτη. Συγκεκριμένα, εδώ και χιλιάδες χρόνια δεν έχουμε ξαναδεί τόσο μεγάλη αποσταθεροποίηση του κλίματος μέσα σε τόσο μικρό χρονικό διάστημα. Γι' αυτό η ανησυχία των επιστημόνων είναι μεγάλη.
Οι τέσσερις εποχές θα εξακολουθήσουν να υφίστανται, αλλά όχι στην ίδια έκταση που τις θαύμασαν μεγάλοι καλλιτέχνες, ζωγράφοι, μουσικοί ή γλύπτες. Οι «Τέσσερις Εποχές» του Βιβάλντι έχουν ίση διάρκεια. Όμως η διάρκεια των νέων εποχών θα είναι σίγουρα μεταβαλλόμενη.
— Πώς προήλθε αυτή η αποσταθεροποίηση;
Λέμε πολλές φορές ότι έχουμε πιο συχνούς καύσωνες, φαινόμενα ξηρασίας και ακραίες πλημμύρες. Αυτό υποδηλώνει ότι είναι πιο πυκνά τα σκαμπανεβάσματα της θερμοκρασίας, των ανέμων και της υγρασίας, τα οποία στην πλειονότητά τους είναι ανθρωπογενή. Όλα αυτά εξελίσσονται σε πλανητική κλίμακα και όχι μόνο στη χώρα μας, η οποία αποτελεί έναν μικρό ενδεικτικό κρίκο. Η Ελλάδα, επειδή βρίσκεται στην Ανατολική Μεσόγειο, έχει μπει στο μικροσκόπιο και βρίσκεται στο κόκκινο όσον αφορά τις επιπτώσεις της ανθρωπογενούς κλιματικής αλλαγής. Οι εναλλαγές του καιρού είναι γρήγορες, το λιώσιμο των πάγων επιταχύνεται, οι κατολισθήσεις έχουν αυξηθεί, οι κεραυνοί το ίδιο, ενώ η θερμοκρασία της θάλασσας ανεβαίνει διαρκώς, πολλές φορές περισσότερο από 2-3 βαθμούς, π.χ. στον Βόρειο ή Νότιο Πόλο έχει ανέβει ακόμη και 4-5 βαθμούς Κελσίου. Όλα αυτά αποτελούν δείγμα ουσιαστικής αποσταθεροποίησης που οδήγησε στην τελευταία απόπειρα λύσης, τη Συμφωνία του Παρισιού. Στο πλαίσιό της πάρθηκαν αποφάσεις που υπέγραψαν οι περισσότερες χώρες του πλανήτη, οι οποίες προέβλεπαν γρήγορη μείωση των αερίων του θερμοκηπίου και συγκράτηση της πλανητικής θερμοκρασίας κάτω από τους 2 βαθμούς Κελσίου.
— Ο Τραμπ, βέβαια, απέσυρε τις Ηνωμένες Πολιτείες από τη Συμφωνία του Παρισιού.
Πράγματι, είναι λυπηρή αυτή η κίνηση. Πιθανόν, η αποχή των ΗΠΑ θα αυξήσει την εκπομπή αερίων του θερμοκηπίου. Όμως αξίζει να επισημάνουμε ότι η συγκεκριμένη χώρα έχει υψηλή και ανεπτυγμένη τεχνολογία και έχει ήδη προνοήσει ώστε να δημιουργήσει πόλεις μη εξαρτώμενες από τα ορυκτά καύσιμα, που δηλαδή δεν θα εκπέμπουν αέρια του θερμοκηπίου. Ως παράδειγμα αναφέρω την Πενσιλβάνια, το Σαν Φρανσίσκο ή την Καλιφόρνια. Επίσης, οι ΗΠΑ διαθέτουν την καλύτερη τεχνολογία στις μπαταρίες όσον αφορά όχι μόνο τη μετακίνηση των αυτοκινήτων αλλά και την ηλεκτροδότηση των σπιτιών και της βιομηχανίας, οι οποίες επαναφορτίζονται με ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Από τη γεωθερμία έως την ενέργεια των κυμάτων, έχουν αναπτύξει ουσιαστικά τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Αυτή η χώρα, λοιπόν, θα μπορούσε να απεξαρτηθεί από την εκπομπή αερίων του θερμοκηπίου περισσότερο απ' οποιαδήποτε άλλη. Ακόμη και αν δεν το κάνει η κεντρική εξουσία, θα το πράξουν οι επιμέρους Πολιτείες. Και έτσι νομίζω ότι το αποτύπωμα της αποχώρησης των ΗΠΑ από τη Συμφωνία του Παρισιού θα είναι μικρότερο από όσο υπολογίζουμε.
— Μπορεί να αναστραφεί η περιβαλλοντική καταστροφή ή όχι;
Τα φαινόμενα μεγάλης έκτασης είναι, δυστυχώς, δύσκολα αναστρέψιμα. Όμως θεωρώ ότι η φύση μπορεί να αντιδρά κατά έναν λελογισμένο τρόπο και με τους νόμους που διαθέτει να αυτοαμύνεται. Τα έμβια όντα είναι εκείνα που θα υποφέρουν γιατί δεν προλαβαίνουν να προσαρμοστούν στα νέα δεδομένα σε τόσο μικρό χρονικό διάστημα. Όπως έχει πει ο Δαρβίνος, τα έμβια όντα προσαρμόζονται σε ένα πλαίσιο χιλιάδων ετών και όχι σε λίγες εκατοντάδες χρόνια. Ο άνθρωπος, με τη βοήθεια της τεχνολογίας, θα πρέπει να μπορέσει να προσαρμοστεί στα νέα είδη κλίματος και να μάθει να ζει με αυτά. Όπως συνέβη παλιότερα με τους σεισμούς, με τους οποίους μάθαμε να ζούμε, έτσι θα πρέπει να συμβεί και τώρα, που χρειάζεται να μάθουμε να προστατευόμαστε από τη βαθμιαία αλλαγή του κλίματος, η οποία θα χειροτερεύει όλο και περισσότερο τις επόμενες δεκαετίες.
— Αντέχει ο πλανήτης; Πολλοί μιλούν για ένα ορόσημο που φτάνει έως τα εκατό χρόνια.
Ήδη έχουμε δει να αυξάνεται ο αριθμός των οικολογικών μεταναστών στο Τσαντ, στο Σουδάν καθώς και σε άλλες περιοχές του πλανήτη. Δείτε τι συνέβη πρόσφατα στην Κίνα με τις καταστροφικές κατολισθήσεις που έθαψαν ένα ολόκληρο χωριό και προήλθαν από τις πολλές βροχές. Αρκετοί σκοτώθηκαν, πολλοί αγνοούνται και οι περισσότεροι χρειάστηκε να φύγουν από το συγκεκριμένο μέρος. Βέβαια, και στη χώρα μας έχουν συμβεί παρόμοια φαινόμενα. Όλα αυτά και πολλά άλλα γεγονότα, όπως οι κλειστές πίστες σε μέρη της Ευρώπης σαν τις Άλπεις, πρέπει να μας προβληματίσουν και να καταλάβουμε ότι ήρθε η στιγμή να εκπαιδευτούμε να ζούμε σ' ένα εύθραυστο κλίμα. Ευτυχώς, το θετικό είναι ότι μπορούμε πλέον να προβλέπουμε μετεωρολογικά φαινόμενα και τουλάχιστον, όσο είναι εφικτό, να προφυλασσόμαστε. Απλώς, καλό θα ήταν να σταματήσουμε να κάνουμε τους γενναίους.
— Τι θα συμβουλεύατε τους πολίτες, αφού η ανθρώπινη δραστηριότητα είναι αυτή που δημιουργεί τις καταστροφές;
Θα πρέπει άμεσα να γίνουμε όλοι «τσιγκούνηδες» όσον αφορά τη χρήση των φυσικών πόρων, όπως το νερό. Πρέπει να σταματήσουμε να πετάμε πολλά σκουπίδια, να μονώνουμε καλύτερα τα σπίτια μας και να μην κάνουμε αλόγιστες και αχρείαστες μετακινήσεις. Ο καθένας θα πρέπει να δημιουργήσει τις ιδανικές προϋποθέσεις για να μπορέσει να αντιμετωπίσει τα νέα δεδομένα, απλά και καθημερινά πράγματα που όμως δεν σκεφτόμαστε. Γι' αυτό, ας σταματήσουμε επιτέλους να κάνουμε τους νταήδες απέναντι στη φύση. Η φύση είναι πολύ πιο δυνατή από όλους.
— Είστε αισιόδοξος για το μέλλον;
Αισιοδοξώ βλέποντας πως η ανθρωπότητα συσπειρώνεται όταν υπάρχουν σημαντικά φαινόμενα που διαδίδονται. Ας πάρουμε το Πρωτόκολλο του Μόντρεαλ, το οποίο ήταν ένα καλό και επιτυχημένο παράδειγμα. Δημιουργήθηκε το 1987 προκειμένου να προστατέψει το στρώμα του όζοντος, και κατ' επέκταση εμάς, από την υπεριώδη ηλιακή ακτινοβολία. Υπογράφτηκε από περισσότερες από διακόσιες χώρες και εκείνες που δημιουργούσαν τη ρύπανση αντιλήφθηκαν ότι υπήρχαν υποκατάστατα που δεν επιβαρύνουν το στρώμα του όζοντος. Ειδικότερα, το Πρωτόκολλο του Μόντρεαλ κατάφερε να δώσει σημαντική ώθηση στην πρόοδο που αφορούσε την προστασία της στιβάδας του όζοντος σε παγκόσμιο επίπεδο και οδήγησε στη σταδιακή κατάργηση της παραγωγής και της κατανάλωσης των ουσιών που καταστρέφουν το όζον κατά 98%. Τα οφέλη ήταν τεράστια, οι θάνατοι από καρκίνο του δέρματος περιορίστηκαν και καταφέραμε όλοι να είμαστε ευχαριστημένοι.
— Πρόσφατη Μελέτη της Τράπεζας της Ελλάδος ανέφερε ότι το κόστος για την Ελλάδα από τη μη προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή μέχρι το 2100 θα ανέλθει στα 700 δισ. ευρώ, ενώ, αν παρθούν μέτρα, το κόστος θα μειωθεί στα 400 δισ. Πώς το σχολιάζετε;
Η στρατηγική προσαρμογής εκπονήθηκε από εμπειρογνώμονες της ΤτΕ, της Ακαδημίας Αθηνών και από το υπουργείο Περιβάλλοντος. Μια τριμερής συμφωνία συνεργασίας η οποία πήρε τη μορφή διαβούλευσης και πλέον είναι νόμος του κράτους. Αυτό συνέβη επειδή προβλέπει πως θα μειώσει μακροπρόθεσμα το κόστος που θα έχει η ανθρωπογενής παρέμβαση στο κλίμα συσσωρευτικά μέχρι το 2100 από τα 700 στα 400 δισ. Βέβαια, οι αριθμοί αυτοί, ανά πάσα στιγμή, μπορούν να αναπροσαρμοστούν. Μάλιστα, στην επόμενη επικαιροποιημένη εκτίμηση της Τράπεζας της Ελλάδος θα φανεί ότι όταν προσαρμόζεσαι έγκαιρα στην πραγματικότητα, το κόστος μειώνεται, η εθνική οικονομία είναι ωφελημένη και οι κίνδυνοι για τη ζωή μειώνονται.
— Θα εξακολουθήσουν να υπάρχουν οι τέσσερις εποχές;
Φυσικά. Θα υπάρχουν πάντα, απλώς θα έχουμε διαφοροποίηση στη διάρκεια της καθεμιάς. Είναι αλήθεια ότι η μετάβαση από τον χειμώνα στο καλοκαίρι και τούμπαλιν γίνεται προσπερνώντας όλο και πιο συχνά τις άλλες δύο εποχές και αυτό είναι κάτι που θα συνεχιστεί. Οι τέσσερις εποχές θα εξακολουθήσουν να υφίστανται, αλλά όχι στην ίδια έκταση που τις θαύμασαν μεγάλοι καλλιτέχνες, ζωγράφοι, μουσικοί ή γλύπτες. Οι «Τέσσερις Εποχές» του Βιβάλντι έχουν ίση διάρκεια. Όμως η διάρκεια των νέων εποχών θα είναι σίγουρα μεταβαλλόμενη.
— Τελικά, έχει τρελαθεί ο καιρός;
Ο καιρός δεν έχει τρελαθεί. Εμείς έχουμε βαλθεί να τον αποτρελάνουμε. Όπως λέει και το ποίημα του Σουρή: «Η φύσις ετρελάθηκε, της έφυγαν οι βίδες, πήγαν τα ψάρια στη στεριά και πάνω στα βουνά οι γόπες και οι μαρίδες».
