Ο Κωνσταντίνος Ρήγος είναι ένα από τα πιο αμφιλεγόμενα πρόσωπα της ελληνικής showbiz: δημιουργός της ομάδας Οκτάνα που ανανέωσε την τέχνη του χορού στη χώρα μας, συνέχισε με τις πιο εμπνευσμένες χορευτικές παραστάσεις για το ΚΘΒΕ, ενώ χορογράφησε αρχαίες τραγωδίες συνεργαζόμενος με τους σημαντικότερους σκηνοθέτες. Δεν έμεινε εκεί όμως: ασχολήθηκε με το βιντεοκλίπ, τη νύχτα, τη Eurovision, μέχρι και τα τηλεοπτικά ριάλιτι. Πλέον δηλώνει περισσότερο σκηνοθέτης και λιγότερο χορογράφος, έχοντας κρατήσει εν ενεργεία την Οκτάνα του, στήνοντας παραστάσεις όμως και για το Εθνικό Θέατρο ή την Εθνική Λυρική Σκηνή. Σαν τον «Ερωτόκριτο» σε δική του σκηνοθεσία και μουσική και τραγούδια του συνθέτη Δημήτρη Μαραμή, που σημείωσε μεγάλη επιτυχία και θα παρουσιαστεί στο Ωδείο Ηρώδου Αττικού στις 15 Σεπτεμβρίου. Η συνέντευξη με τον Ρήγο πραγματοποιήθηκε ένα απόγευμα στο σπίτι μου, όπου πετάχτηκε με το μηχανάκι του, ξεκλέβοντας λίγο χρόνο από τις πρόβες του. Τον παρακολουθούσα να παραμερίζει τη σκόνη από το γραφείο μου όπου καθόμασταν, ενόσω συζητούσαμε. Άνθρωπος της τάξης, ο Ρήγος, σαν γνήσιος σκηνοθέτης που οργανώνει πρόσωπα και καταστάσεις, μιλούσε γρήγορα, ακατάπαυστα σχεδόν − μοιραία τον παρακάλεσα να μιλάει πιο αργά για να μη «γονατίσω» στην απομαγνητοφώνηση. Αντέδρασε χιουμοριστικά στην αρχή, αλλά με άκουσε. Κι έτσι, η συζήτηση πήρε τον δρόμο της μέσα από πολλά και διαφορετικά θέματα για την τέχνη του χορού στην Ελλάδα, τη δική του τέχνη, τον «Ερωτόκριτο» και όχι μόνο, καθώς και για τις πτυχές της ιδιοσυγκρασιακής προσωπικότητάς του.
— Kαταρχάς, κ. Ρήγο, να σας πω ότι σέβομαι πολύ τους ανθρώπους που ασκούν την τέχνη του χορού, καθώς είναι κάτι που εγώ δεν το «έχω» καθόλου, όπως και πολλοί άλλοι.
Η σχέση μου με τον χορό είναι βιωματική, γιατί ξεκίνησα να κινούμαι, να χορεύω και να εκφράζομαι μέσα απ' αυτόν πριν τον σπουδάσω. Μέσα από τον χορό ανακάλυψα όχι μόνο το σώμα μου, που είναι κάτι φυσιολογικό όταν ασχολείσαι με τον χορό, αλλά και την ιδεολογία μου, τον τρόπο σκέψης, τη γνώση. Το σώμα δηλαδή με οδήγησε στη γνώση.
— Πώς μπορεί ο χορός να σε καθοδηγήσει ιδεολογικά; Με ενδιαφέρει αυτό.
Ο χορός με έκανε να αρχίσω να ψάχνομαι, κάτι που το σχολείο θεωρητικά μού το προκάλεσε ως έναν βαθμό. Όταν άρχισαν να με προσεγγίζουν από την Κρατική Σχολή Χορού −η Ζουζού Νικολούδη, τέτοιοι άνθρωποι−, έχοντας πάρει ήδη ένα βραβείο, θεώρησα ότι η ενασχόλησή μου με τον χορό ήταν πια κάτι αναγκαίο που με απελευθέρωνε σωματικά και ψυχικά και μου προξενούσε ευχαρίστηση. Μέσα από μια διέγερση όλων των αισθήσεων ξεκίνησα να ψάχνομαι στη λογοτεχνία, στην πολιτική, στη ζωή, στα πράγματα. Βασικά, άρχισα να διαβάζω, κάτι που ήταν τελείως αντίθετο με τον χορό, γι' αυτό ίσως να μην έγινα και ποτέ ένας κανονικός χορευτής. Σπούδαζα και αισθανόμουν περισσότερο χορογράφος και λιγότερο χορευτής. Ήξερα πως δεν θα μπορούσα να το κάνω τέλεια αυτό αλλά θα ήμουν σε θέση να το χρησιμοποιήσω και να το ζητήσω!
Θεωρώ ότι η μεγάλη αλλαγή στον χορό έρχεται μόνο μέσα από το entertainment, με τους άντρες να δείχνουν πιο γήινοι, να είναι μυώδεις, τελείως διαφορετικοί δηλαδή. Και οι γυναίκες αλλάζουν, αλλά ο χορός πλέον είναι αντρική υπόθεση, προσωποποιείται περισσότερο ως άντρας.
— Έχει αλλάξει αυτό το καθεστώς στον χορό; Δηλαδή ένας χορευτής να μην αποδέχεται απλώς τη θέση του ως μέλους μιας ομάδας αλλά να εμπλουτίζει και να διευρύνει την παιδεία του;
Η αλήθεια είναι πως ο χορός έχει αλλάξει πολύ πια και σίγουρα οι χορευτές, κυρίως οι καλοί χορευτές, είναι πολύ ανοιχτά μυαλά. Θα τους έλεγες διανοούμενους, γιατί και ο σύγχρονος χορός έχει ένα υψηλό επίπεδο διανόησης στις τάξεις του, που σε κάποιο σημείο τον εγκλωβίζει και τον καταστρέφει, τον κάνει πολύ conceptual, ας πούμε.
— Τι εννοείτε ακριβώς;
Όλη αυτή η τάση αφαιρεί από τον χορό την ευχαρίστηση. Θεωρώ όμως ότι πρόκειται για μια παγκόσμια τάση, η οποία θα οδηγήσει στο επόμενο βήμα, την απόλυτη ισορροπία μεταξύ του πολύ conceptual και της ελευθερίας. Πέρασαν οι εποχές του free style, του free dance, που δεν σημαίνει τίποτα πλέον. Βρισκόμαστε σε μια πολιτική στιγμή κατά την οποία ευνοούνται διεθνώς η σκέψη και ο προβληματισμός, οπότε αναγκαστικά μαζί τους συμβαδίζει και η τέχνη του χορού.
— Όταν ξεκινούσατε, συναντήσατε τον ρατσισμό απέναντι στο αγόρι που ήθελε να είναι χορευτής;
Υπήρχε. Δεν τον ένιωσα όμως και ίσως δεν με απασχόλησε ποτέ. Μπορεί να ανήκα στην τελευταία φουρνιά που δέχτηκε αυτού του είδους τον ρατσισμό. Ο χορός ουσιαστικά απενοχοποιήθηκε από το '90 και μετά, απ' όταν ξεκίνησε το street dance. Με το hip hop και όλα αυτά τα ρεύματα, όπου πρωταγωνιστούσαν αγόρια, δόθηκε μια πιο αθλητική διάσταση στον άντρα χορευτή. Σίγουρα τα ταμπού έχουν καταρριφθεί σήμερα, μιλώντας πάντα για κοινωνίες προχωρημένες, διότι κάπου αλλού τα πράγματα είναι δύσκολα, όχι μόνο για τον άντρα χορευτή αλλά και για τη γυναίκα ως γυναίκα. Μιλάμε για τη δική μας κοινωνία που έχει όλη την πολυτέλεια όπως και όλα τα ελαττώματα της Δύσης.
— Μου κάνει εντύπωση που ο χορός απενοχοποιείται από το '90 και μετά, αν σκεφτούμε ότι υπήρχε το κίνημα fluxus, λόγου χάριν, στα '60s, με το ανακάτεμα πολλών διαφορετικών τεχνών.
Εννοείται, αλλά στην προκειμένη περίπτωση μιλάμε για κάτι πιο πνευματικό, που δεν γνωρίσαμε ποτέ στη χώρα μας. Ας αφήσουμε την Αμερική, τη δεκαετία του '60 και όλα αυτά, καθώς ο χορός στην Ελλάδα και στην Ευρώπη είναι διαφορετικός.
— Ποια η διαφορά μεταξύ της αμερικανικής και της ευρωπαϊκή τέχνης του χορού;
Στην Αμερική ο χορός είναι πιο intellectuel. Στην Ευρώπη, πάλι, ο χορός έχει μια βαριά παράδοση, από το κλασικό μπαλέτο, στην Αγγλία, μέχρι τη γαλλική ή τη ρωσική σχολή. Θεωρώ ότι η μεγάλη αλλαγή στον χορό έρχεται μόνο μέσα από το entertainment, με τους άντρες να δείχνουν πιο γήινοι, να είναι μυώδεις, τελείως διαφορετικοί δηλαδή. Και οι γυναίκες αλλάζουν, αλλά ο χορός πλέον είναι αντρική υπόθεση, προσωποποιείται περισσότερο ως άντρας.
— Χάσατε τον πατέρα σας σε μικρή ηλικία. «Έφυγε» όταν ήσασταν μαθητής δημοτικού.
Δεν «έφυγε». Πέθανε...
— Πάμε πάλι. Ο πατέρας σας πέθανε όταν ήσασταν μικρός.
Ναι, αρρώστησε από καρκίνο και πέθανε.
— Πόσο σας καθόρισε η έλλειψη της πατρικής παρουσίας;
Θα σας πω... Δεν ξέρω, βέβαια, αν μπορώ να σας απαντήσω, αφού δεν ξέρω πώς θα ήταν αλλιώς! Μεγάλωσα σ' ένα σπίτι με τη μητέρα μου και τις πολλές αδερφές της. Ήμασταν πολύ δεμένη οικογένεια, έζησα μέσα σε ένα περιβάλλον όπου ουσιαστικά δεν μου έλειψε ποτέ η αγάπη, ούτε η ασφάλεια, η αίσθηση της εστίας, δεν έχω απωθημένα από τα παιδικά μου χρόνια. Έπαιζα ως παιδί, μοναχοπαίδι κιόλας, εισπράττοντας αγάπη. Η μητέρα μου ξαναπαντρεύτηκε, άρα, ως ένα σημείο, η έλλειψη του πατέρα ήταν κάτι δεδομένο. Έτσι το αισθάνομαι τώρα και δεν νομίζω να μου άφησε «υπόλοιπα» μέσα μου.
— Νιώσατε την αίσθηση της ελευθερίας από την πρώτη φορά που κάνατε ό,τι έμελλε να σας ακολουθεί μια ζωή;
Ξεκίνησα να κάνω χορογραφίες χωρίς να ξέρω χορό, άρα αισθάνθηκα και ελεύθερος και θρασύς. Βάδιζα σ' έναν δρόμο χωρίς δομές και αρχές − αυτό δεν είναι η ελευθερία; Ένιωθα σαν να είχα πάρει τον δρόμο για τον Μάγο του Οζ, ας πούμε. Η διαδρομή μου αρχικά ήταν ένα ευχάριστο μονοπάτι, μου άρεσε να χορεύω και χόρευα.
— Πού ακριβώς χορεύατε;
Παντού. Χόρευα σε κλαμπ, στο σχολείο ξαφνικά, στο θέατρο, σε διαγωνισμούς. Άρχισα να μπαίνω σιγά-σιγά σε όλο αυτό ομαλά. Η περίοδος στην Κρατική Σχολή ήταν δύσκολη, με την έννοια ότι έπρεπε να οδηγηθώ σε κάτι συγκεκριμένο, όχι να χορεύω από δω κι από κει. Η περίοδος αυτή συνοδεύτηκε από πολύ πόνο, κούραση και πάρα πολλές σκέψεις. Αυτό που ήταν παιχνίδι, σαν να λέμε, δεν ήταν πλέον παιχνίδι και έπρεπε να το αποδομήσεις για να το ξαναβρείς απ' την αρχή με τον ίδιο σου τον εαυτό.
— Φαντάζομαι, αυτό συνέβη σε μια πιο ώριμη ηλικία.
Ακριβώς επειδή ξεκίνησα μεγάλος, η γνώση που πήρα από τη σχολή ήταν σαφής και ουσιαστική. Πράγματα που μπορεί να μου έλειψαν, τα ανακάλυψα αργότερα.
— Ξέρετε τι μου αρέσει πάνω σας, κ. Ρήγο; Που ενώ είστε αυτός που είστε, δεν έχετε όλον αυτό τον σωματικό περφεξιονισμό.
(γελάει)
— Εννοώ πως, καλώς ή κακώς, ένα ωραίο αντρικό ή γυναικείο σώμα αρέσει, πόσο μάλλον εν κινήσει, κάτι που θα μπορούσε να εμπεριέχει υποδόρια έναν ρατσισμό.
Καταλαβαίνω πολύ καλά τι λέτε, αλλά ο ναρκισσισμός του σώματος αφορά έναν πιο κλασικού τύπου χορό. Από κει και πέρα, ο χορευτής στον σύγχρονο χορό ή στο χοροθέατρο μπορεί να 'ναι χοντρός, αδύνατος, ψηλός, κοντός, ξερακιανός, φεύγει δηλαδή απ' το μοντέλο που αναφέρατε και καταφέρνει να δημιουργήσει μέσα από την προσωπικότητά του. Φυσικά, δεν απορρίπτεται ποτέ η τεχνική, γιατί από μόνη της η προσωπικότητα δεν κάνει κάτι, εμένα όμως μου έτυχε να δουλέψω με χορευτές που εξελίχθηκαν σε προσωπικότητες. Κάποιοι έγιναν δημιουργοί, χορογράφοι, άλλοι στράφηκαν στο θέατρο. Το να είναι κάποιος καλλίγραμμος δεν με απασχόλησε ποτέ στις δουλειές μου. Σίγουρα υπάρχει η νοοτροπία που θέλει έναν χορευτή με το απόλυτο σώμα και τις απόλυτες αναλογίες, απλώς εμένα δεν με ενδιαφέρει αυτό το είδος χορευτή.
Τα χρήματα έρχονται και φεύγουν. Πολλά χρήματα να έπαιρνα, πολλά χρήματα θα χάλαγα. Είναι μια νοοτροπία αυτή: λίγα έχεις, λίγα χαλάς, και το αντίστροφο. Έτσι έχουμε μάθει. Είμαστε Έλληνες, ισχύει αυτό με έναν τρόπο.
— Ας μην ενοχοποιήσουμε όμως το κάλλος, γιατί κι εδώ μιλάμε για έναν ρατσισμό απ' την ανάποδη.
Ακριβώς! Δεν θα πάω στο άλλο άκρο, δεν θα γίνω ρατσιστής με το ωραίο. Θα χρησιμοποιήσω και αυτόν και τον άλλον, που μπορεί να μην έχει ωραίο σώμα, αλλά θα προσπαθήσω να του βγάλω το διαφορετικό. Για να καταλάβετε, έχω χρησιμοποιήσει σε παραστάσεις μου χορευτές που δεν ήταν καν χορευτές.
— Ωραίο μού ακούγεται κι αυτό.
Όλα υπάρχουν, το θέμα είναι τι επιλογές κάνεις εσύ. Εμένα με ενδιαφέρει οι χορευτές μου να μπορούν να σηκώσουν το βάρος μιας χορογραφίας, ασχέτως τού αν αυτή η χορογραφία δεν θα βγει ποτέ στη σκηνή. Υπήρξαν φορές που τελικά κρατήθηκαν πολύ λιγότερα πράγματα συγκριτικά με το τι έκαναν οι χορευτές.
— Το θέμα όμως τέθηκε από μένα για εσάς, όχι για το team σας.
Εμένα δεν με ενδιαφέρει να προβάλλομαι ή να επιβάλλομαι διά της εικόνας μου. Όπως μου αρέσει η αποδόμηση στο έργο μου, μου αρέσει και η αποδόμηση στους ανθρώπους, στις σχέσεις, στον ίδιο μου τον εαυτό. Αυτό που κάνω είναι τόσο ζωτικό, που δεν έχω κανέναν λόγο να το «παίξω» κάτι άλλο.
— Αυτοσαρκάζεστε;
Ναι, πολύ! Είναι ένα στοιχείο του χαρακτήρα μου αυτό που κάποιες φορές φτάνει σε σημείο υπερβολικό! Ήθελα να πω όμως ότι η εικόνα του άγιου καλλιτέχνη δεν με απασχολεί, δεν με αφορά. Δεν είμαι κανένας δημιουργός του αριστουργήματος, αφού το αριστούργημα μπορεί να έρθει, μπορεί και να μην έρθει.
— Υπάρχει μια ακολουθία μεταξύ των έργων και των λεγομένων σας.
Φαντάζεστε να ήμουν διχασμένος, δόκτωρ Τζέκιλ και κύριος Χάιντ; (γέλια)
— Το λέω με την εξής έννοια: δεν θα κομπλάρετε να κάνετε και το «So you think you can dance» έναντι ενός αριστουργήματος που ενδεχομένως έχει προηγηθεί.
Όχι, δεν θα κομπλάρω και ευτυχώς που δεν κόμπλαρα, διότι γέμισα πολλές μπαταρίες και μου έδωσε κάτι που δεν το είχα νιώσει, την επαφή με χορευτές τελείως διαφορετικούς απ' αυτούς με τους οποίους είχα συνηθίσει, καθώς ήξεραν ότι εκεί θα είναι ο Κωνσταντίνος Ρήγος για να τους δει και να τους επιλέξει. Μπορεί πάλι να μη με ήξεραν, καθώς πρόκειται για νέα παιδιά κι εγώ απέχω λίγο από τον χορό, αφού κάνω μία παράσταση κάθε δύο-τρία χρόνια, ασχολούμενος περισσότερο με το θέατρο ή το μιούζικαλ κ.λπ. Κι εκεί ακόμα, στο «So you can think you can dance», προσπάθησα να βγουν μπροστά χορευτές που μπορεί να μην είχαν τα αντικειμενικά προσόντα. Υπήρχε, για παράδειγμα, ο Αλεξάντερ, ένας Ουκρανός, που έκανε «popping».
— Τι εστί «popping»;
(σ.σ. κουνάει ρυθμικά τα χέρια του) Είναι ένας street dance πολύ χαριτωμένος, με έναν συγκλονιστικό, πιστεύω, τρόπο να χρησιμοποιείς το σώμα. Ο Αλεξάντερ μόνο αυτό ήξερε να κάνει πολύ καλά, αλλά εγώ επέμενα πάρα πολύ να περάσει και σε άλλα πράγματα στα live. Δικαιώθηκα, γιατί έφτασε στο προτελευταίο live και κατάφερε μέσα σε λίγους μήνες να αλλάξει το σώμα του και τον τρόπο που χόρευε. Οι χορευτές, ξέρετε, είναι πάρα πολύ έξυπνοι και πάρα πολύ χαζοί άνθρωποι.
— Να ίσχυε μόνο για τους χορευτές αυτό...
Για όλο τον κόσμο ισχύει. Αν είναι πάρα πολύ έξυπνοι οι χορευτές, μπορούν να εξελιχθούν σε τρομερά σύντομο χρονικό διάστημα και να ρουφήξουν οποιαδήποτε πληροφορία. Εγώ, λοιπόν, εκεί είχα να δώσω πολλές πληροφορίες, οι οποίες τελικά πέρασαν σ' αυτά τα παιδιά. Μέσα απ' ό,τι έλεγα θεωρητικά πέρασαν επίσης και σε ένα άλλο κοινό που δεν θα έβλεπε ή δεν θα άκουγε διαφορετικά πράγματα. Διότι το κοινό του χορού είναι αυτό που μπορεί να γεμίσει μια αίθουσα για δεκαπέντε παραστάσεις. Μιλάμε για 10.000 θεατές; Να είναι 15.000 το πολύ; Παραπάνω όχι! Στα 10.000.000, λοιπόν, των Ελλήνων είναι ωραίο να ξέρεις ότι κάποιοι θα πάρουν την πληροφορία, που μπορεί να τη χρησιμοποιήσουν ή όχι. Όλο αυτό εμένα με αναζωογονεί και με ανανεώνει. Δεν είναι τυχαίο που από κει μέσα διάλεξα χορευτές για την επόμενη παράστασή μου. Να προσθέσω ακόμα ότι είναι όμορφο να ενθουσιάζεσαι ακόμα! Έχοντας τόσα χρόνια πια στον χορό, τα γνωρίζω τα πράγματα, ξέρω πώς θα λειτουργήσει, πώς θα σκεφτεί κάθε χορευτής ή χορογράφος. Δεν εκπλήσσομαι βλέποντας μια παράσταση.
— Μπορείτε να εκπλαγείτε, ωστόσο, από τα εκάστοτε σκηνοθετικά ευρήματα.
Ακριβώς! Αν και τα ευρήματα είναι κάτι τόσο συνηθισμένο επίσης! Όλα είναι πια εικόνα, το θέατρο και ο χορός, επομένως, αν ανατρέξουμε στην αποθέωση της εικόνας, που είναι η όπερα, φτάνουμε στον στόχο κάθε δημιουργού. Προσπαθώ πάντα να φτάσω σε μια εικόνα που δεν την έχεις ξαναδεί ή μπορεί να μην την έχεις ξαναδεί μ' αυτό τον τρόπο, η οποία θα σου διεγείρει μια απρόβλεπτη αίσθηση. Αυτό με ενδιαφέρει εμένα, μαζί με την αγνότητα της πρώτης ύλης. Και δεν ξέρετε πόσο δύσκολο είναι για έναν χορευτή, χωρίς κανένα επιμέρους στοιχείο, κανένα σκηνικό, παρά μόνο με το σώμα του, να σε μεταφέρει σε μια άλλη κατάσταση απ' αυτήν στην οποία βρίσκεσαι.
— Ο χορός ενεργοποιεί τον εγκέφαλο ή το συναίσθημα του θεατή;
Απ' τον εγκέφαλο ξεκινάνε όλα. Ό,τι βλέπουμε διεγείρει τον καθένα διαφορετικά. Δεν ξέρω, είναι άνθρωποι πιο συναισθηματικοί και άλλοι πιο ψυχροί ή πιο εγκεφαλικοί, γιατί κωδικοποιούν πιο γρήγορα αυτό που βλέπουν. Το παν είναι να σου γίνει μια ρωγμή τη στιγμή που δεν είσαι έτοιμος.
— Εξού κι αυτή η αίσθηση χάους στις παραστάσεις σας.
Υπάρχει, πράγματι, αυτή η αίσθηση χάους και δημιουργίας μιας κατάστασης που δεν είναι ρευστή, άρα αναγνωρίσιμη. Μια κατάσταση περίεργη, ούτως ώστε να δημιουργήσεις, αν τα καταφέρεις, αυτήν τη ρωγμή.
— Με το χέρι στην καρδιά, ένας λόγος που μπήκατε στην επιτροπή ενός ριάλιτι ήταν και τα λεφτά;
Η απόφασή μου δεν είχε να κάνει με τα λεφτά. Ο λόγος που δυσκολεύτηκα να πω το «ναι» και πέρασε καιρός γι' αυτό −μιλάμε για ένα διάστημα δύο μηνών− ήταν ότι δεν ήξερα αν ήθελα να έχω όλη αυτή την έκθεση από την τηλεόραση. Τα χρήματα έρχονται και φεύγουν. Πολλά χρήματα να έπαιρνα, πολλά χρήματα θα χάλαγα. Είναι μια νοοτροπία αυτή: λίγα έχεις, λίγα χαλάς, και το αντίστροφο. Έτσι έχουμε μάθει. Είμαστε Έλληνες, ισχύει αυτό με έναν τρόπο.
— Και τώρα που η έκθεση έγινε, που είστε ένα mainstream πρόσωπο, πού κατασταλάξατε;
Καταστάλαξα στο ότι άλλαξε η σχέση μου με τον κόσμο έξω, στον δρόμο, αλλά χωρίς να μετανιώσω γι' αυτό που έκανα. Χάρηκα, μπορώ να πω, αφού η συγκεκριμένη έκθεση δεν ήταν τρομερά διαφορετική απ' αυτήν που είχα ως τώρα. Έχω κάνει περισσότερους φίλους και εχθρούς, μόνο αυτό άλλαξε. Τώρα, αν κάποιος θέλει να με βρίσει, έχει άλλον ένα λόγο για να το κάνει. Το μόνο που σκεφτόμουν ήταν πως αποτελούσε ακόμη ένα πρότζεκτ που έπρεπε να ολοκληρωθεί με τον καλύτερο τρόπο. Μου φαίνεται χαριτωμένο που κάνω μπάνιο στη θάλασσα κι έρχονται κοριτσάκια κι αγοράκια στην παραλία να μου ζητήσουν αυτόγραφο. Απ' την άλλη μου φαίνεται τρομερά ενδιαφέρον όλο αυτό, να μην είμαι δηλαδή ούτε ηθοποιός, ούτε τραγουδιστής, αλλά ένας δημιουργός που οι άλλοι τον αντιλαμβάνονται ως δημιουργό. Πέρα, όμως, από την επιτροπή, κάποια στιγμή έφτιαξα μια χορογραφία που έδειξε ένα στυλ δικό μου ή ένα πρότζεκτ για τον Μελισσανίδη, το οποίο λειτούργησε ως παγκόσμια τηλεοπτική πρεμιέρα για έναν Ολυμπιονίκη. Για όλους αυτούς τους λόγους θα κατέληγα να βάλω συν στη συγκεκριμένη εμπειρία!
— Αν σας πάω πίσω, στα χρόνια της Οκτάνας, ποιες οι διαφορές μεταξύ του τότε και του τώρα αναφορικά με το κοινωνικοπολιτικό πλαίσιο;
Η Οκτάνα φτιάχτηκε την εποχή που η Ελλάδα ζούσε το μεγάλο πάρτι! Όλα ήταν λαμπερά, μια χαρά και μια ευτυχία, μαζί με τα διακοποδάνεια. Εκείνη ακριβώς την περίοδο προτίμησα να φτιάξω μια ομάδα χορού η οποία ήταν αρκετά dark. Χρησιμοποίησα την ποπ αισθητική, γιατί πάντα ήμουν κοντά στην ποπ κουλτούρα, πιστεύοντας ανέκαθεν ότι μέσα από την ποπ επιτυγχάνεται η σύγκρουση μεταξύ τέχνης και κοινωνίας. Αυτοσαρκαζόμενος έφτιαξα τη δική μου «μεταφυσική ποπ» την περίοδο που πίστευα ότι υπήρχαν δομές για την τέχνη του χορού στην Ελλάδα, μα και έχοντας τον φόβο παράλληλα ότι όλο αυτό μπορεί να τελείωνε. Ήξερα ότι πράγματι θα τελείωνε κι εδώ δεν εννοώ τον εαυτό μου ως καλλιτέχνη αλλά την περίοδο που έχεις λεφτά και ζεις σε μια επίπλαστη ευτυχία. Που έχεις επίσης την αποδοχή του κοινού και των δημοσιογράφων, αφού αυτά τα δύο επικοινωνούν άμεσα μεταξύ τους. Υπήρχε μια θετική διάθεση απ' όλους και γι' αυτό ήταν μια μαγική περίοδος αυτή της Οκτάνας! Ε, πάει, τελείωσε!
— Και τώρα;
Τώρα διανύουμε την περίοδο που ο κόσμος ακόμα δεν έχει αντιληφθεί τον επαναπροσδιορισμό κάποιων πραγμάτων και αξιών σε σχέση με το τι είμαστε. Θεωρώ ότι ακόμα ψάχνουμε τον τρόπο να ζήσουμε αυτό που ζούσαμε! Όχι δηλαδή να πάμε ένα βήμα μπροστά, όπως μετά από έναν χωρισμό που βλέπεις τα λάθη σου και δεν τα ξανακάνεις, αλλά αυτό ακριβώς που σας είπα: θέλουμε να ξαναζήσουμε όπως ζούσαμε το '80 και το '90! Αυτό είναι το πρόβλημα της αιώνιας εφηβείας του Έλληνα!
— Οι άνθρωποι είναι γενικά φυγόπονοι, είτε Έλληνες είτε ξένοι.
Δεν το λέω ως κακό, απλώς είναι ένα στοιχείο της mentalité ενός λαού που περιστοιχίζεται από μια θάλασσα κι έναν ήλιο, που έχει μιαν εξωστρέφεια και μια τάση στο κουτσομπολιό. Έτσι είμαστε και νομίζω πως ό,τι και να κάναμε δεν θα μπορούσαμε να γίνουμε Βορειοευρωπαίοι. Έχουμε μάθει πως αν είναι χειμώνας και βγει ο ήλιος, θα τρέξουμε στους δρόμους, κάτι που κάνουν και οι άλλοι βέβαια, εμείς όμως έχουμε αυτήν τη δόση ευτυχίας γενναιόδωρα. Στην τελική, αναγκαζόμαστε να λειτουργούμε λίγο εφηβικά.
— Θεωρείτε τον εαυτό σας περισσότερο χορογράφο ή σκηνοθέτη;
Για να είμαι ειλικρινής, σκηνοθέτη πλέον. Από παλιά δηλαδή σκηνοθέτης ένιωθα πιο πολύ, αφού με ενδιέφερε το συνολικό έργο και όχι ο χορευτής που ασχολείται αμιγώς με το σώμα και την κίνησή του. Με ενδιέφερε η παραγωγή ενός αποτελέσματος και σήμερα δύσκολα σηκώνομαι για να χορογραφήσω. Όχι ότι δεν θα το έκανα, αλλά πρέπει να υπάρχει λόγος, να κάνω μια παράσταση για μένα ή για την Οκτάνα. Αλήθεια είναι, βέβαια, πως πρωταγωνιστής πλέον είναι ο χορευτής συγκριτικά με τον χορογράφο, το υλικό δηλαδή του χορευτή είναι και το υλικό του χορογράφου.
— Είναι σαν τον τραγουδιστή συγκριτικά με τον συνθέτη τα τελευταία χρόνια στη χώρα μας.
Ακριβώς αυτό, ναι!
— Οπότε, ας πάμε στον «Ερωτόκριτο» του Δημήτρη Μαραμή, ενός εξαιρετικού συνθέτη και τραγουδοποιού. Ποια ήταν η πρώτη ιδέα όταν σας ανατέθηκε η σκηνοθεσία του έργου;
Μου τηλεφώνησε ο Κουμεντάκης, κάναμε ένα ραντεβού και μου είπε «θα αναλάβεις τον "Ερωτόκριτο"». Ο «Ερωτόκριτος» είναι ένα τεράστιο θέμα ή μάλλον ένα τεράστιο έργο που με βρήκε αφού είχα τελειώσει το «Ρωμαίος και Ιουλιέτα», επίσης τεράστιο έργο! Πρόκειται ουσιαστικά για το ίδιο έργο, η ίδια δομή με έναν άλλο τρόπο. Ήταν κάτι που με ιντρίγκαρε αμέσως, παρ' ότι θεώρησα πως δεν θα μπορούσε να μου ανατεθεί κάτι δυσκολότερο! Ένα μιούζικαλ σημαίνει μουσική και αν η μουσική δεν είναι καλή, το πρόβλημα θα 'ναι μεγάλο! Η εμπειρία μου επίσης είχε να κάνει με θρυλικά μιούζικαλ σαν το «Cabaret» ή το «Rocky Horror Picture Show», των οποίων η μουσική ήταν στάνταρ και λατρεμένη, κλασική σχεδόν στ' αυτιά μας. Ήταν ένα ρίσκο! Ήξερα ότι επρόκειτο για υπερπαραγωγή, ότι θα είχαμε ό,τι θέλαμε και ότι θα μπορούσα να χρησιμοποιήσω στοιχεία από το «Ρωμαίος και Ιουλιέτα». Η ιδιαιτερότητα όμως αυτού του «Ερωτόκριτου» ήταν ότι είχαμε ένα έργο τελείως τραγουδιστό. Καθόλου κείμενο, μόνο τραγούδια!
— Τα οποία τραγούδια πήρατε εξαρχής στα χέρια σας;
Ακριβώς αυτό ήταν ένα ακόμα δύσκολο στοιχείο. Τα τραγούδια δεν είχαν ολοκληρωθεί όταν ξεκινήσαμε την παράσταση. Άκουσα τα τρία-τέσσερα τραγούδια που είχαν φτιαχτεί στην αρχή και κατάλαβα το ύφος του έργου.
— Τον γνωρίζατε τον Μαραμή ως συνθέτη;
Δεν τον γνώριζα, όχι. Λέω την αλήθεια. Παρ' όλα αυτά, πριν τελειώσουμε με τις πρόβες του «Ερωτόκριτου» συνεργαστήκαμε, γιατί μου έγραψε μουσική για τον «Άνεμο» στο Εθνικό. Μου έκανε εξαιρετική δουλειά! Έπρεπε, ωστόσο, να δομήσω τον «Ερωτόκριτο» βάσει μιας παράστασης που θα ήταν στον αέρα. Θέλω να πω πως οι ενορχηστρώσεις, τα χρώματα της παράστασης, τα πάντα, θα φαίνονταν δεκαπέντε μέρες πριν βγούμε στον αέρα.
— Δεν είναι απαραιτήτως κακό αυτό, αφού καμιά φορά ο σκηνοθέτης που πιέζεται δίνει το κάτι παραπάνω.
Ίσως έτσι οδηγήθηκα κι εγώ σε μια αρχιτεκτονική σκηνοθεσία για να βγάλω την ουσία του έργου μέσα από τα πρόσωπα που θα το ερμήνευαν, τον Θοδωρή Βουτσικάκη, την Ιωάννα Φόρτη, τη Μαρίνα Σάττι, τον Γκωτιέ Βελισσάρη και τον Κωστή Μαυρογένη. Δουλέψαμε πολύ καλά με τα παιδιά, ψάχνοντας την ψυχολογία σημερινών «street» ανθρώπων. Η παράσταση όλη ήταν «street».
— Α, η Μαρίνα Σάττι. Μιλήστε μου λίγο γι' αυτό το κορίτσι. Η Νένα Βενετσάνου, που είδε την παράσταση, μου είπε πως ήταν καταπληκτική!
Η Μαρίνα είναι μια ιδιαίτερη περίπτωση. Εγώ δεν την ήξερα, μου την έβαλε και την άκουσα η Ελευθερία Αρβανιτάκη στο «Θα σπάσω κούπες» κι έτσι τη γνώρισα. Είναι πράγματι εξαιρετική επιλογή για την παράσταση, όπως και όλοι τους. Κάνα μήνα πριν από την πρεμιέρα, τότε που έγραφε τη «Μάντισσα», μου λέει: «Έλα να σου βάλω ν' ακούσεις κάτι, ντέμο είναι, δεν το 'χω τελειώσει». Το έβαλα στα ακουστικά μου και της είπα: «Έχεις την επιτυχία του φετινού καλοκαιριού». Βέβαια, αυτό που έκανε ξέφυγε απ' την επιτυχία, απ' το σουξέ, με την έννοια ότι έγινε τρέντι. Χάρηκα πολύ γι' αυτό κι εκεί είπα: «Κοίτα να δεις που προέβλεψα κάτι που δεν είναι ακριβώς στο αντικείμενό μου, στον χώρο μου»!
— Θεωρείτε τον χορό ερωτική τέχνη;
Όλες οι τέχνες είναι ερωτικές, αφού απευθύνονται από άνθρωπο σε άνθρωπο. Ο χορός δεν αποπνέει ερωτισμό όταν τον κάνεις αλλά όταν εισπράττεις το αποτέλεσμά του. Δεν μπορείς να δεις ερωτικά το κατασκευαστικό μέρος, αφού πρόκειται για μια κατασκευή.
— Τι ερωτισμό μπορεί να έχει μια μεγάλη σεκάνς του Θόδωρου Αγγελόπουλου που λειτουργεί δοκιμιακά ως προς τη μεταπολεμική ιστορία; Θα υπάρχουν και τέτοιες παραστάσεις χορού, υποθέτω.
Ναι, παραστάσεις πιο ειδικού θέματος, ας πούμε, θα βρείτε. Κοιτάξτε, ο ερωτισμός δεν είναι κάτι προφανές. Για μένα υπάρχει ερωτισμός στο «Μετέωρο βήμα του πελαργού», αν τα λέω σωστά, με αυτούς τους ανθρώπους πάνω στα συρματόσχοινα της ΔΕΗ. Μπορεί να την εκλάβεις ως μια τρομερά ερωτική σκηνή.
— Ισχύει, γι' αυτό ανάφερα τον Αγγελόπουλο. Μάλλον η ποίηση της εικόνας μάς εισάγει σε κάτι μεταξύ ερωτισμού και αισθητικής πληρότητας.
Η ποίηση, ακριβώς. Το υποκείμενο και το αντικείμενο, ο ερωτισμός και ο αισθησιασμός μέσα από την εκάστοτε αισθητική του δημιουργού.
— Συμφωνείτε πως οι προκάτοχοί σας στον χορό, π.χ. ο Φώτης Μεταξόπουλος, για να μην αναφέρω τη Ραλλού Μάνου, ήταν τρομερά συντηρητικοί από καλλιτεχνικής άποψης;
Υπήρχε ένα συντηρητικό υπόβαθρο, γιατί ουσιαστικά ήταν ο χορός μέσα από τον κινηματογράφο. Μιλάω γι' αυτές τις θαυμάσιες ταινίες του Δαλιανίδη που μεγάλωσαν γενιές και γενιές. Έβλεπα τις προάλλες τις «Θαλασσιές τις χάντρες» με αφορμή τον θάνατο της Λάσκαρη, που είχαν όλα τα στοιχεία του «West Side Story». Αν υπολογίσει κανείς πόσο θρυλικό μιούζικαλ είναι αυτό με την αριστουργηματική χορογραφία του και τις μουσικές του, η αναλογία που μας αντιστοιχεί είναι αυτή. Μην ξεχνάτε ότι εκείνα τα χρόνια στην Ελλάδα ήταν τρομερά ισχυρή και η Επιθεώρηση, από τη δεκαετία του '30 μέχρι τις αρχές του '90, που τελείωσε το Ελεύθερο Θέατρο και όλα αυτά.
— Σωστά, «ρίξε κι ένα μπαλετάκι μέσα» έλεγε ο κάθε θιασάρχης-θεατρώνης.
Γι' αυτό και ιστορικά η Επιθεώρηση ήταν το πιο δημοφιλές είδος θεάτρου στη χώρα μας, όλα πέρναγαν μέσα απ' αυτό το πρίσμα! Σαφώς υπήρχαν και ο Κάρολος Κουν, η Ζουζού Νικολούδη, η Ραλλού Μάνου, όλα αυτά τα ουσιαστικά πρόσωπα που μπορεί να μην ήταν «κεντρικά», παραμένουν όμως ό,τι πιο ουσιαστικό έχει να επιδείξει ο πολιτισμός του 20ού αι. Αναφέρθηκα στον κινηματογράφο που, ελλείψει της τηλεόρασης, καθοδηγούσε τα πάντα. Με το Διαδίκτυο ο χορός απελευθερώθηκε πλήρως, γιατί ήμασταν πια κοινωνοί μιας παγκόσμιας κατάστασης. Σκεφτείτε ότι κάποτε έπρεπε να ταξιδέψεις για να δεις μια νέα δουλειά, από την στιγμή που υπάρχει το YouTube μπορείς ανά πάσα στιγμή να δεις τη δουλειά του οποιουδήποτε, να εμπνευστείς, ακόμη και να αντιγράψεις κάποιον αν θέλεις!
— Είστε αφοπλιστικά ειλικρινής. Πείτε μου κάτι άλλο: Έχετε σκεφτεί πως θα έρθει η περίοδος της βιολογικής φθοράς που...
(σ.σ. με σταματά απότομα) Έχει έρθει αυτή η περίοδος! Την αποδιώχνω με τον χορό και με τους νέους ανθρώπους που είναι γύρω μου. Έχει μεγάλη σημασία να σε κρατάει νέο η επαφή με νέους. Εγώ δεν έχω φίλους και γνωστούς στην ηλικία μου. Είναι όλοι δύο δεκαετίες κάτω!
— Οι φίλοι, ναι. Μια σχέση όμως;
(χαμογελάει με νόημα) Η σχέση μου είναι σε μικρή ηλικία. Και μιλάμε για σχέση πολλών χρόνων, όχι μιας εβδομάδας. Οι νέοι σε διατηρούν νέο!
— Στοιχηματίζω πως όταν ήσασταν μικρός θα θέλατε την παρέα μεγαλύτερών σας.
Εννοείται! Ήθελα να είμαι εγώ η πηγή για τους άλλους.
— Μία από τα ίδια κι εγώ...
Μα, αυτή είναι η λογική! Πρώτα θα είμαι εγώ η πηγή για τους άλλους και μετά θα γίνονται κάποιοι άλλοι πηγή για μένα!
— Μήπως γινόμαστε και λίγο βαμπίρ, κ. Ρήγο;
Δεν γίνεται αλλιώς, στερεύεις διαφορετικά! Εγώ πραγματικά δεν μπορώ να κάνω παρέα με ανθρώπους της ηλικίας μου. Ο ρυθμός που ζω, δημιουργώ και κινούμαι δεν είναι για να τον αντέξει ένας άνθρωπος της ηλικίας μου.
— Το βλέπω! Μιλάτε σαν ένας εικοσάρης, γρήγορα, που θέλει να τα πει όλα!
Φαντάσου! (γέλια)
— Κι αν αφήσουμε το πνευματικό κομμάτι; Αναφέρθηκα σε μια βιολογική φθορά, αυτήν του σώματος, του οργάνου της τέχνης σας.
Ε, θα κυκλοφορώ με ένα πι, τι να πω πια; (γέλια) Θα κάνω ό,τι μπορώ! Και η αλήθεια είναι πως κάθε πρωί που ξυπνάω δεν είμαι όπως πριν από δέκα-δεκαπέντε χρόνια. Θέλω λίγη ώρα να συνέλθω. Αισθάνομαι ότι ξυπνάω και πονάω, διότι έτσι κι αλλιώς αυτό είναι το χαρακτηριστικό του χορευτή. Άμα κάνεις χορό στη ζωή σου, θα το κουβαλάς και για μια ζωή. Το σώμα έχει βιαστεί κατά έναν τρόπο ή έχει κάνει πράγματα που δεν θα έπρεπε.
— Πώς σκέφτεστε τον εαυτό σας τα επόμενα δέκα χρόνια;
Να είμαι υγιής, να τα ξαναπούμε και να είμαι στην ίδια καλή διάθεση. Θέλω να είμαι αισιόδοξος, δεν μπορώ καθόλου να σκέφτομαι ότι θα περιοριστώ. Θέλω να κάνω όνειρα, να ξέρω ότι θα μπορώ να ταξιδεύω και να δημιουργώ.
— Δεν μου φαίνεστε απ' τους ανθρώπους που αναγεννήθηκαν απ' τις στάχτες τους, που έχουν βιώσει προσωπικές τραγωδίες.
Προσωπική τραγωδία δεν έχω βιώσει και δεν θέλω. Το ίδιο εύχομαι και σε κάθε άνθρωπο. Προσωπική τραγωδία είναι μόνο ο θάνατος, η οριστική απώλεια. Όλα τα άλλα είναι σαν τα κύματα όπου βουτάς και ξαναβγαίνεις στην επιφάνεια. Ένας χωρισμός ή μια οικονομική καταστροφή δεν γίνεται να σε κάνει να κρεμαστείς. Εγώ έχω μάθει στη ζωή μου να πηγαίνω μέχρι εκεί όπου μπορώ, ούτε βήμα παραπέρα. Αν μου πεις να κάνω παράσταση μ' αυτό το τραπέζι και ό,τι έχει απάνω, θα την κάνω. Έτσι, χωρίς τα γύρω-γύρω. Είναι μια ισορροπία που κατάφερα να κερδίσω όταν αγαπημένα μου πρόσωπα σκοτώθηκαν ή πέθαναν. Δεν το λες αυτό «βούτηξα στην άβυσσο και ξαναβγήκα», είναι στη ροή της ζωής αυτά τα πράγματα.
— Δεν χρειάζεται να βουτάει ως την άβυσσό του κανείς, αλίμονο. Και η μοναξιά ένα ίδιον του καλλιτέχνη είναι.
Έχω στιγμές μοναξιάς και απαισιοδοξίας κι εγώ. Έχω ένα ελάττωμα: για καθετί που υπάρχει μπροστά μου βλέπω πρώτα το αρνητικό. Οδηγώ και σκέφτομαι ότι θα πατήσω κάποιον, μπαίνω σε αεροπλάνο και σκέφτομαι ότι θα πέσει, το καράβι ότι θα βουλιάξει...
— Συγγνώμη, αλλά αυτό ξεκάθαρα λέγεται νεύρωση.
Σας τα λέω σε υπερθετικό βαθμό για να μη σας πω ότι δεν υπάρχει χαρά σκέτη, παρά η χαρά της ζωής μέσα από τις αντιθέσεις. Ας πω ότι θέλω να νικά το θετικό πρόσημο στη ζωή μου.
— Αστείο λίγο, αλλά θα το ρωτήσω: έχει τύχει να μη θέλετε να δείτε άνθρωπο, να κλειστείτε μέσα και να χορεύετε μόνος για ώρες;
Ναι, έχει τύχει. Να ανοίξω, όμως, πόρτες και παράθυρα και να βάλω τη μουσική στη διαπασών. Δεν ξέρω αν θα χορέψω πάντα, αλλά ξέρω πως θα εκτονωθώ, ακούγοντας πάρα-πάρα πολύ δυνατά μουσική. Όταν θέλω, το κάνω!
— Σας ενδιαφέρει η υστεροφημία;
Όσο ήμουν πιο νέος δεν με ενδιέφερε καθόλου. Θεωρώ ότι η διαδρομή μας στη ζωή είναι πολύ σύντομη και ασήμαντη και με το δεδομένο ότι είμαστε καλλιτέχνες και όχι γιατροί, είμαστε κάπως προνομιούχοι άνθρωποι. Τώρα, βέβαια, που μεγαλώνω, θα ήθελα να υπάρχουν και δυο-τρεις άλλοι άνθρωποι που θα πουν μετά τον θάνατό μου: «Αυτός ήταν που έκανε εκείνα τα δυο-τρία ωραία πράγματα».
— Αυτή είναι η τελευταία μου ερώτηση: πώς θα θέλατε να σας θυμούνται μετά από πενήντα χρόνια σ' αυτό τον τόπο;
Σαν κάποιον που έκανε ό,τι ήθελε!
Ιnfo:
Ερωτόκριτος
Δημήτρης Μαραμής
Ωδείο Ηρώδου Αττικού
Παρασκευή 15 Σεπτεμβρίου 2017
Ώρα: 21.00
Μουσική διεύθυνση-λιμπρέτο: Δημήτρης Μαραμής
Σκηνοθεσία-χορογραφία-σκηνικό: Κωνσταντίνος Ρήγος
Ερμηνεύουν: Θοδωρής Βουτσικάκης (Ερωτόκριτος), Μαρίνα Σάττι (Αρετούσα), Γκωτιέ Βελισσάρης (Πολύδωρος), Ιωάννα Φόρτη (Νένα), Κωστής Μαυρογένης (Ρήγας)
σχόλια