Εκείνο που βασικά διδάσκει με τη ζωή και το έργο του ο μεγάλος Πολωνός ρεπόρτερ Καπισίνσκι (τα βιβλία του κυκλοφορούν στα ελληνικά απο τις εκδόσεις Μετάιχμιο) είναι ότι πρέπει να μη σέβεσαι τα όρια και τα σύνορα. Δεν σου φτάνει η λογοκριμένη φόρμα του ρεπορτάζ; Γράψε βιβλία. Περιορίζεσαι στη μεταπρατική δημοσιογραφία της γενέτειράς σου; Πέτα στους τόπους της δράσης. Είναι ξηρή και στενεμένη η γλώσσα της δημοσιογραφίας; Συνδύασέ την με στοιχεία ποίησης και φιλοσοφίας. Εν ολίγοις, μη δέχεσαι κανέναν περιορισμό ως δεδομένο. Γράψε από την αρχή τη σπασμένη φράση.
Οταν κυκλοφόρησε το χυμώδες «Ταξίδια με τον Ηρόδοτο», είχα γράψει πάλι για τον σπουδαίο Πολωνό. Που ανέβασε την ένταση του παγκόσμιου ρεπορτάζ τις τελευταίες δεκαετίες, ζώντας από κοντά 30 πραξικοπήματα κι επαναστάσεις κι έκανε φίλους τις εμβληματικές προσωπικότητες του αιώνα -από τον Τσε Γκεβάρα μέχρι τον Μάρκες, τον Αλιέντε και τον Λουμούμπα.
Με γοητεύει βαθύτατα, γιατί συνδέει τον μυθιστορηματικό μου ήρωα (τον Λοκ στο «Επάγγελμα: Ρεπόρτερ») με κάτι χρήσιμο. Ο Λοκ ταξιδεύει για να ξεχάσει και να σβήσει την επιφανή, βεβαρημένη περσόνα του, ο Καπισίνσκι ταξιδεύει κινημένος από την περιέργεια του Ηρόδοτου: να δει τα γεγονότα να συμβαίνουν μπροστά στα μάτια του και κατόπιν να τα συνδυάσει με στοιχεία επείγουσας λογοτεχνίας -λίγα, ακριβή, αντιδραματικά. Το είχε πει σε μια συνέντευξή του: «Στην περίπτωσή μου, όλα ξεκινούν από την παρατήρηση, από τα ταξίδια μου, απ' όσα βλέπω και συναντώ -ανθρώπους, καταστάσεις που ζω. Εφόσον όμως τους δίνω παγκόσμια προοπτική και αντανακλώνται πάνω σε κάτι ευρύτερο: αντανακλώνται πάνω στην Ιστορία».
(Στον πόλεμο της Αγκόλας)
Νομίζω ο Αντονιόνι στηρίχτηκε πάνω στην περίπτωση του Καπισίνσκι όταν έγραφε το σενάριο τού Profession: Reporter. Γι' αυτό και τοποθέτησε την ακτίνα δράσης του Λοκ στην Αφρική.
Στην Αφρική ο Καπισίνσκι έζησε τις πιο σημαντικές δημοσιογραφικές εμπειρίες του. Πήγε το 1957 (στα 25 του!), την εποχή που η αποικιοκρατία κατέρρεε αλυσιδωτά και οι απελεύθεροι σκλάβοι στέκονταν ανίδεοι στο κέντρο της πλατείας χωρίς να ξέρουν τι να την κάνουν την ελευθερία τους. Μεταξύ λιμών και σφαγιασμών προσπάθησε να δει την καινούργια κατάσταση -είδε το θάνατο στα μάτια. Το βιβλίο του «Εβενος: το χρώμα της Αφρικής» (εκδ. Μεταίχμιο) είναι ένα συμπίλημα από τα ρωμαλέα ρεπορτάζ εκείνης της εποχής.
(Πηγαίνετε στο 2.21' )
Οπως ο Λοκ, έτσι κι ο Καπισίνσκι ήταν εν μέρει φιλοσοφικός, εν μέρει bon vivant. Αν και ήταν παντρεμένος και είχε μια κόρη στην Πολωνία, ποτέ δεν δέχτηκε το σπίτι του σαν τη φωλιά του. Του άρεσε η περιπλάνηση, η περιπέτεια, η συνάφεια των ξένων, η ζωή στις τέντες και τα ξενοδοχεία. Ο κόσμος ήταν γι' αυτόν μια παράδοξη, πικρή γιορτή. Πίστευε ότι το κορυφαίο δημοσιογραφικό θέμα των δύο τελευταίων αιώνων είναι οι Μεγάλες Μετακινήσεις Πληθυσμών -έγινε κατά κάποιον τρόπο μέρος του ζητήματος. Αεικίνητος και πολεμικός έως τέλους, εφάρμοσε αυτό που πίστευε ότι είναι ο ορισμός του δημοσιογράφου: έγινε «ιεραπόστολος, μεταφραστής και αγγελιαφόρος»- στον υπερθετικό βαθμό.
Τον θαυμάζω λοιπόν, όχι μόνο για το δυνατό του ρεπορτάζ (που αποκτά μεγαλύτερη αξία σε αυτά τα χρόνια της υπερεκτιμημένης ομφαλοσκόπησης, λόγω των blogs), αλλά και διότι η περίπτωσή του αποπνέει από παντού ελευθερία. Καθαρόαιμη, ποιητική ελευθερία. Ζώντας σε περιβάλλοντα όπου ξέρω από πρώτο χέρι πόσο σκυφτοί, συμβιβασμένοι και υποτακτικοί είναι οι πλείστοι από τους δημοσιογράφους μπροστά στα ποικιλώνυμα αφεντικά τους, πόσο βαθιά έχει βουλιάξει η δημοσιογραφία στις πολυθρόνες, τα κλισέ και τη διαπλοκή (να συμπεριληφθώ και εγώ, αν και δεν θα το ήθελα), το χαρακτηριστικό αυτό τουΚαπισίνσκι αρκεί για να τον ξεχωρίσει.
Πλην των αναφερθέντων, κυκλοφορεί στα ελληνικά ακόμα ένα βιβλίο του: «Ο Πόλεμος του Ποδοσφαίρου», όπου, μεταξύ άλλων, μιλά για ένα παράδοξο ιστορικό επεισόδιο: πώς ένας ποδοσφαιρικός αγώνας μεταξύ Ονδούρας και Σαλβαδόρ κατέληξε σε πραγματικό πόλεμο.
Οι μεταφράσεις της Ζώγιας Μαυροειδή είναι άψογες.
--------------------------
Και ας κλείσουμε με μια παρέκβαση: την περίφημη σκηνή των 7 λεπτων μονοκοπανιά, της αγαπημένης μου ταινίας, για την οποία κάποτε ο Βακαλόπουλος παραληρούσε στο Σύγχρονο Κινηματογράφο. Είναι μια από τις απολύτως κορυφάιες στιγμές στην ιστορία του Κινηματογράφου κι έχουν γραφτεί γι αυτή αναλύσεις επι αναλύσεων. Η δολοφονία του ρεπόρτερ σε ένα επαρχιακό ισπανικό ξενοδοχείο. Αξεπέραστο.
σχόλια