Tα εξαιρετικά επεξεργασμένα -ή υπερεπεξεργασμένα- τρόφιμα μπορεί να επηρεάσουν όχι μόνο το σώμα μας, αλλά και τον εγκέφαλό μας.
Νέα έρευνα δείχνει πώς συνδέονται τα εξαιρετικά επεξεργασμένα τρόφιμα -όπως πατατάκια, πολλά δημητριακά και τα περισσότερα συσκευασμένα σνακ - με τις αλλαγές στον τρόπο με τον οποίο μαθαίνουμε, θυμόμαστε και νιώθουμε.
Αυτές οι τροφές μπορούν να δράσουν σαν εθιστικές ουσίες, λένε οι ερευνητές, και ορισμένοι επιστήμονες ισχυρίζονται ότι πρέπει στο εξής, να λαμβάνουμε υπόψιν μια νέα κατάσταση ψυχικής υγείας που ονομάζεται «διαταραχή χρήσης εξαιρετικά επεξεργασμένης τροφής». Μια διατροφική δίαιτα γεμάτη με τέτοια τρόφιμα μπορεί να αυξήσει τον κίνδυνο προβλημάτων ψυχικής υγείας και προβλημάτων ύπνου.
Οι επιστημονικές έρευνες για το ζήτημα θεωρούνται πρώιμες και οι ερευνητές λένε ότι υπάρχουν πολλά που δεν γνωρίζουν ακόμη. Δεν είναι όλα τα εξαιρετικά επεξεργασμένα τρόφιμα ίδια, λένε ορισμένοι επιστήμονες, προσθέτοντας ότι μερικά μπορεί να είναι καλά για τον ανθρώπινο οργανισμό. Μια διατροφική δίαιτα με υψηλή περιεκτικότητα σε εξαιρετικά επεξεργασμένα τρόφιμα έχει συνδεθεί με την παχυσαρκία, τον διαβήτη τύπου 2, τον καρκίνο και τις καρδιαγγειακές παθήσεις, αλλά οι ερευνητές εξακολουθούν να αναζητούν ακριβώς το γιατί, πέρα από τον αριθμό των θερμίδων και τη σύνθεση των θρεπτικών συστατικών.
Οι παραγωγοί τροφίμων, όπως τα επεξεργασμένα κρέατα και τα μάφιν, υπερασπίζονται τα προϊόντα τους και σημειώνουν ότι δεν υπάρχει ένας συνεπής, παγκοσμίως αποδεκτός ορισμός των υπερεπεξεργασμένων τροφίμων.
Λαχτάρα για τα υπερεπεξεργασμένα τρόφιμα
Πολλά εξαιρετικά επεξεργασμένα τρόφιμα χτυπούν γρήγορα τον εγκέφαλο όταν τα τρώμε και έχουν ισχυρή επίδραση στο σύστημα ανταμοιβής του, το οποίο εμπλέκεται στην ευχαρίστηση, τα κίνητρα και τη μάθηση. Αυτά τα αποτελέσματα είναι παρόμοια με εκείνα που δημιουργούνται όταν οι άνθρωποι καταναλώνουν νικοτίνη, αλκοόλ και άλλα εθιστικά φάρμακα, είπε η Ashley Gearhardt, καθηγήτρια ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο του Μίσιγκαν, η οποία είναι συνδημιουργός ενός μέτρου για τον εθισμό στα τρόφιμα.
«Οι άνθρωποι λαχταρούν έντονα υπερεπεξεργασμένα τρόφιμα και τα καταναλώνουν καταναγκαστικά, ενώ διαπιστώνουν ότι δεν μπορούν να σταματήσουν να τα τρώνε», είπε η ίδια.
Ο τρόπος παραγωγής των τροφίμων αυτών μπορεί να εξηγεί εν μέρει το γιατί. Για να φτιάξουν είδη όπως πατατάκια, δημητριακά πρωινού και σνακ μπαρ, οι κατασκευαστές συχνά καταστρέφουν την κυτταρική δομή των συστατικών, αφαιρώντας το νερό και τις φυτικές ίνες, προκειμένου να τα καταστήσουν πιο εύκολα στο μάσημα, την κατανάλωση και την πέψη. Τα συστατικά αυτά χτυπούν γρήγορα τον εγκέφαλό μας, γεγονός που κάνει τα τρόφιμα πιο εθιστικά, λέει η Gearhardt.
Ο συνδυασμός υψηλών επιπέδων τόσο λίπους όσο και υδατανθράκων σε πολλά εξαιρετικά επεξεργασμένα τρόφιμα είναι πιθανότατα ένας άλλος λόγος για τον οποίο τα λαχταρούμε και δυσκολευόμαστε να τα σταματήσουμε όταν τα τρώμε.
Η σοκολάτα, το παγωτό, οι τηγανιτές πατάτες, η πίτσα και τα πατατάκια είναι από τα κορυφαία τρόφιμα που οι άνθρωποι αναφέρουν ότι τρώνε με εθιστικό τρόπο, σύμφωνα με τις μελέτες της Gearhardt. Πολλά από αυτά έχουν υψηλή περιεκτικότητα σε επεξεργασμένους υδατάνθρακες και λίπος, ένας συνδυασμός που συνήθως δεν βρίσκεται στη φύση. Τα τρόφιμα στη φύση είναι συχνά πλούσια σε λιπαρά ή υδατάνθρακες, αλλά όχι και τα δύο. «Οι μπανάνες έχουν φυσικά υψηλή περιεκτικότητα σε ζάχαρη, αλλά τρως μία και είσαι καλά», λέει.
Η μελέτη με τα σνακ
Σε μια πρόσφατη μελέτη που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Cell Metabolism, οι ερευνητές παρείχαν στους συμμετέχοντες δύο διαφορετικά είδη σνακ και είδαν πώς ο εγκέφαλός τους ανταποκρίθηκε αργότερα σε ένα μήνυμα για τροφή με υψηλή περιεκτικότητα σε λιπαρά και ζάχαρη, όπως είναι πολλά εξαιρετικά επεξεργασμένα τρόφιμα.
Οι σαρώσεις του εγκεφάλου τους έδειξαν ότι οι συμμετέχοντες που κατανάλωναν ένα σνακ με πολλά λιπαρά και ζάχαρη για οκτώ εβδομάδες είχαν πολύ υψηλότερη δραστηριότητα σε μέρη του εγκεφάλου που δημιουργούν ντοπαμίνη, έναν νευροδιαβιβαστή που εμπλέκεται στα κίνητρα, τη μάθηση και την αναμονή και την εμπειρία ανταμοιβών, όταν είδαν ένα μήνυμα που τους έλεγε να περιμένουν ένα άλλο φαγητό με υψηλή περιεκτικότητα σε ζάχαρη και λιπαρά.
«Όταν βλέπουν το σήμα του αγαπημένου τους φαστ φουντ ή τη συσκευασία του αγαπημένου τους σνακ, έχουν περισσότερη εγκεφαλική δραστηριότητα και πιθανώς νιώθουν περισσότερη λαχτάρα που θα μπορούσε να τους κάνει πιο πιθανό να καταναλώσουν αυτό το φαγητό», δήλωσε η Alexandra DiFeliceantonio, αναπληρώτρια διευθύντρια του Κέντρου Έρευνας Συμπεριφορών Υγείας στο Virginia Tech, συν-συγγραφέας της μελέτης.
Οι επιστήμονες εξεπλάγησαν όταν ανακάλυψαν ότι οι άνθρωποι που έτρωγαν το σνακ με τα πολλά λιπαρά και τη ζάχαρη, είχαν επίσης αλλαγές στον τρόπο με τον οποίο μάθαιναν οι εγκέφαλοί τους. Ενώ γινόταν σάρωση του εγκεφάλου τους, οι ερευνητές τους έβαλαν να κάνουν μια βασική μαθησιακή εργασία, ζητώντας τους να πατήσουν ένα κουμπί που σχετίζεται με μια εικόνα όταν άκουγαν ορισμένους τόνους. Όταν οι άνθρωποι που έτρωγαν το σνακ με τα πολλά λιπαρά και ζάχαρη δεν είχαν την εικόνα που περίμεναν, ο εγκέφαλός τους έδειξε μεγαλύτερη δραστηριότητα σε μέρη που εμπλέκονται στην αξιολόγηση καταστάσεων.
Αυτή η διατροφή με την υψηλή περιεκτικότητα σε ζάχαρη και λιπαρά «αλλάζει κάτι πολύ βασικό σχετικά με το πώς μαθαίνουμε», είπε η DiFeliceantonio.
Σε μια διαφορετική μελέτη, τέσσερις ημέρες πρωινού πλούσιου σε κορεσμένα λιπαρά και πρόσθετη ζάχαρη συνδέθηκαν με μειώσεις στην απόδοση σε ορισμένα τεστ μάθησης και μνήμης, σύμφωνα με ερευνητές στην Αυστραλία.
Υπερεπεξεργασμένα τρόφιμα και ψυχική υγεία
Η ψυχική υγεία επηρεάζεται επίσης από τη διατροφή. Αρκετές πρόσφατες μελέτες έχουν βρει μια σχέση μεταξύ διατροφής με υψηλή περιεκτικότητα σε εξαιρετικά επεξεργασμένα τρόφιμα και αυξημένου κινδύνου κατάθλιψης. Μια μεγάλη ανασκόπηση ερευνών που δημοσιεύτηκε τον περασμένο μήνα στο περιοδικό BMJ διαπίστωσε αυξημένο κίνδυνο κατάθλιψης, άγχους και προβλημάτων ύπνου με δίαιτες πλούσιες σε εξαιρετικά επεξεργασμένα τρόφιμα.
Η Gearhardt και οι συνεργάτες της προτείνουν μια νέα διαταραχή ψυχικής υγείας που σκοπεύουν να ονομάσουν «διαταραχή χρήσης εξαιρετικά επεξεργασμένων τροφίμων» ή «διαταραχή χρήσης τροφής υψηλής επεξεργασίας» για να συμπεριληφθεί στον επίσημο οδηγό που χρησιμοποιούν οι ψυχίατροι και οι ψυχολόγοι για τη διάγνωση ασθενών. Τα συμπτώματα περιλαμβάνουν έντονη λαχτάρα, δυσκολία στη μείωση της κατανάλωσης και συμπτώματα στέρησης όπως ευερεθιστότητα και διέγερση όταν οι άνθρωποι προσπαθούν να μειώσουν την πρόσληψη.
Ένας από τους κύριους τρόπους με τους οποίους η διατροφή επηρεάζει την ψυχική υγεία είναι πιθανόν μέσω του μικροβιώματος του εντέρου, δήλωσε η Felice Jacka, διευθύντρια του Κέντρου Τροφίμων & Διάθεσης στο Πανεπιστήμιο Deakin στην Αυστραλία. Το μικροβίωμα του εντέρου αναφέρεται στα μικρόβια που ζουν στον πεπτικό σωλήνα. Επηρεάζει τη λειτουργία του ανοσοποιητικού, το σύστημα απόκρισης στο στρες και την παραγωγή νευροδιαβιβαστών όπως η σεροτονίνη, τα οποία επηρεάζουν την ψυχική υγεία, πρόσθεσε η Jacka.
Η κατανάλωση μιας τυπικής διατροφής γεμάτη με εξαιρετικά επεξεργασμένα τρόφιμα μπορεί να αλλάξει το μικροβίωμα ώστε να είναι λιγότερο ποικιλόμορφο και να έχει λιγότερους τύπους ωφέλιμων βακτηρίων, δήλωσε η Arpana Gupta, συνδιευθύντρια του Goodman-Luskin Microbiome Center στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια στο Λος Άντζελες.
Οι αλλαγές στο σύστημα ανταμοιβής του εγκεφάλου που προκαλούνται από τροφές με υψηλή περιεκτικότητα σε λιπαρά και ζάχαρη θα μπορούσαν επίσης να οδηγήσουν σε προβλήματα ψυχικής υγείας, είπε η DiFeliceantonio. «Το γεγονός ότι η διατροφή αλλάζει αυτό το σύστημα ανταμοιβής, πολύ βαθιά σημαίνει στην πραγματικότητα ότι επηρεάζονται τα πάντα στη ζωή σας», είπε.
Με πληροφορίες από Wall Street Journal
