Πριν από μερικά χρόνια άνοιξε η μεγάλη συζήτηση για την PrEP (Pre Exposure Prophylaxis), την προληπτική δηλαδή φαρμακευτική αγωγή κατά του ιού HIV που εγκρίθηκε πρώτα στην Αμερική το 2012 και στη συνέχεια σε πολλές χώρες του κόσμου (πλέον και της Ευρώπης, όπου χορηγείται είτε δωρεάν είτε με συμμετοχή του ενδιαφερόμενου), στη διεθνή επιστημονική κοινότητα. Πολλαπλές έρευνες και κλινικές μελέτες απέδειξαν ότι τα ποσοστά επιτυχίας της αγωγής ξεπερνούν το 90%, αλλά τα προβλήματα δημοσιονομικής φύσης παραμένουν σε πολλές χώρες, μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα.
Υπάρχουν ωστόσο άτομα στη χώρα μας που επιλέγουν να προμηθευτούν την αγωγή είτε με «πλάγιους» τρόπους είτε συμμετέχοντας στην πρώτη σχετική μελέτη που πραγματοποιείται αυτήν τη στιγμή στο Λαϊκό Νοσοκομείο. Με αφορμή τη φετινή παγκόσμια ημέρα AIDS (και όχι κατά του AIDS, γιατί πλέον η σωστή ονομασία οφείλει να συμβάλει στην αποστιγματοποίηση του ιού), ζητήσαμε να μάθουμε περισσότερα για όλες τις τελευταίες εξελίξεις σχετικά με αυτή την «προληπτική θεραπεία», την οποία λίγοι γνωρίζουν και ακόμα λιγότεροι λαμβάνουν.
Δεν είναι πλέον ιατρικό το ζήτημα αλλά κοινωνικό, γι' αυτό κάνουμε αυτή την έρευνα, για να παρουσιάσουμε τα απο-τελέσματα στο υπουργείο και τους κρατικούς φορείς και να διεκδικήσουμε επιτέλους δωρεάν PrEP, όπως γίνεται πλέον σε πολλές χώρες της Ευρώπης, όχι για να αποδείξουμε την αποτελε-σματικότητά της.
Σοφοκλής Χάνος
—Πώς μπορεί κάποιος να προμηθευτεί σήμερα PrEP στην Ελλάδα;
Πλέον υπάρχουν online φαρμακεία απ' όπου μπορεί κάποιος να προμηθευτεί τη φαρμακευτική αγωγή. Έχουν δημιουργηθεί υπηρεσίες, σαν κούριερ, και όταν παραγγέλνεις PrEP, δηλώνεις τη διεύθυνση μιας τέτοιας υπηρεσίας στην Αγγλία, όπου μπορεί η εταιρεία που φτιάχνει γενόσημα, π.χ. στην Ινδία, να κάνει αποστολή κι έπειτα αυτή η υπηρεσία αναλαμβάνει να τη στείλει στην Ελλάδα, γιατί δεν μπορεί να γίνει απευθείας αποστολή από την Ινδία στην Ελλάδα, θα τη σταματήσουν στο τελωνείο. Υπάρχουν ακόμα και ακτιβιστικά γκρουπ στο Facebook που περιγράφουν βήμα-βήμα τη διαδικασία. Πρακτικά, όμως, στην Ελλάδα ο μοναδικός τρόπος χορήγησης PrEP είναι μέσω της κλινικής δοκιμής που πραγματοποιείται αυτή την περίοδο για πρώτη φορά στο Λαϊκό Νοσοκομείο. Πρόκειται για μια έρευνα παρέμβασης και εφαρμογής που αποτελεί συνεργασία της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου του Σικάγο, της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών και του Checkpoint. Βασικός ερευνητής είναι ο καθηγητής Επιδημιολογίας & Προληπτικής Ιατρικής του Πανεπιστημίου Αθηνών Άγγελος Χατζάκης και η ομάδα του. Στόχος είναι να μπουν σε PrEP οροαρνητικοί ΑΣΑ (Άντρες που κάνουν σεξ με άντρες) και ανήκουν σε ομάδες πολύ υψηλού ρίσκου.
—Πώς γίνεται η επιλογή γι' αυτή την έρευνα;
Η έρευνα έχει δύο φάσεις. Με το θεωρητικό σκέλος, το «Sophocles», προσπαθούμε να μπούμε στο σεξουαλικό δίκτυο οροθετικών ατόμων. Βρίσκουμε οροθετικά άτομα (π.χ. από αυτούς που έρχονται για τεστ στο Checkpoint και βγαίνουν θετικοί) των οποίων η λοίμωξή είναι πρόσφατη, των τελευταίων έξι μηνών, και αφού τα διασυνδέσουμε για παρακολούθηση για το θέμα της υγείας τους, τους παρέχουμε από πέντε κουπόνια για να τα δώσουν σε πέντε σεξουαλικούς τους συντρόφους. Έτσι, βάζουμε ουσιαστικά έναν «σπόρο», το θετικό άτομο.
Τα κριτήρια για να συμμετέχει κανείς, εκτός από το να είναι πρόσφατη η λοίμωξή του και να ανήκει στους ΑΣΑ άνω των 18, είναι να μιλάει ελληνικά και να μένει στην ευρύτερη μητροπολιτική περιοχή των Αθηνών, για να υπάρχει εύκολη πρόσβαση και παρακολούθηση, αν χρειαστεί. Επίσης πρέπει να εφαρμόζει σεξουαλικές πρακτικές υψηλού ρίσκου, δηλαδή να έχει τακτική εναλλαγή ερωτικών συντρόφων, να συμμετέχει σε sex parties και chemsex, να έχει λάβει πάνω από μία φορά PEP (Post Exposure Prophylaxis, την αγωγή δηλαδή κατά του HIV που λαμβάνει κάποιος αμέσως μετά από κάποιο ατύχημα ή επαφή με μολυσματικά ή πιθανά μολυσματικά υλικά) τον τελευταίο χρόνο και να έχει διαγνωστεί και με κάποιο άλλο ΣΜΝ (Σεξουαλικώς Μεταδιδόμενο Νόσημα) τον τελευταίο χρόνο, εκτός του HIV. Κάποιος που χρησιμοποιεί προφυλακτικό και/ή έχει σταθερό σύντροφο δεν έχει πιθανότητα να μας φέρει υψηλού ρίσκου οροαρνητικά άτομα.
Έτσι μπαίνουμε στα σεξουαλικά δίκτυα και γίνεται αιμοληψία για να εξακριβωθεί ότι τα πέντε νέα άτομα είναι οροαρνητικά (γιατί αν είναι οροθετικά δεν έχει νόημα να πάρουν PrEP). Έπειτα, όσοι θέλουν να συμμετέχουν απαντούν σε ερωτηματολόγιο, από το οποίο προκύπτουν σεξουαλικές συμπεριφορές, παράγοντες ρίσκου, σύντροφοι σταθεροί και μη σταθεροί κ.λπ. Οι συνεντεύξεις γίνονται στο Checkpoint για να είναι πιο φιλικό το περιβάλλον σε σχέση με ένα νοσοκομείο. Στόχος είναι να συλλέξουμε 250 ερωτηματολόγια οροαρνητικών ατόμων υψηλού ρίσκου και από αυτούς να εξάγουμε τους 100 πιο high-risk που θα βάλουμε σε PrEP, στο β' σκέλος, την κλινική δοκιμή που ονομάζεται P4G (PrEP for Greece) και έχει ήδη ξεκινήσει με 50 άτομα. Εκεί λαμβάνουν Truvada (όχι γενόσημο) για έναν χρόνο και παρακολουθούνται από την παθολόγο και επίκουρη καθηγήτρια Μήνα Ψυχογυιού στο Λαϊκό. Κάθε τρίμηνο κάνουν πλήρεις εξετάσεις για όλα τα ΣΜΝ, για νεφρική λειτουργία, επίπεδα κρεατινίνης κ.λπ.
Πολλά άτομα παίρνουν PrEP χωρίς να γνωρίζουν ότι πρέπει να εξετάζονται ανά τρίμηνο. Θέλουμε, λοιπόν, να δούμε αν θα ορομετατρέψει κάποιος, παρόλο που γνωρίζουμε ότι η αποτελεσματικότητα της PrEP έχει αποδειχτεί. Δεν είναι πλέον ιατρικό το ζήτημα γύρω από τη συγκεκριμένη αγωγή αλλά κοινωνικό, γι' αυτό κάνουμε αυτή την έρευνα, για να παρουσιάσουμε τα αποτελέσματα στο υπουργείο και τους κρατικούς φορείς και να διεκδικήσουμε επιτέλους δωρεάν PrEP, όπως γίνεται πλέον σε πολλές χώρες της Ευρώπης, όχι για να αποδείξουμε την αποτελεσματικότητά της.
—Αναφορικά με πιθανές παρενέργειες από την αγωγή, τι γνώση έχουμε πλέον; Και γιατί δεν μιλάμε για 100% επιτυχία της PrEP; Έχουν υπάρξει περιστατικά ορομετατροπής;
Αν υπάρξουν παρενέργειες, σε μια μικρή ομάδα, θα είναι τις πρώτες μέρες, μέχρι να συνηθίσει ο οργανισμός τη νέα ουσία. Μιλάμε για λιγότερο από μήνα και είναι λογικό, αφού ένα αντιρετροϊκό φάρμακο λαμβάνεται προληπτικά, όχι για να αντιμετωπιστεί κάποιος ιός. Τα φάρμακα αυτά είναι πολύ πιο αποτελεσματικά πλέον και δεν τίθεται θέμα τοξικότητας. Για να προλάβουμε τέτοια ζητήματα, γίνονται οι πλήρεις εξετάσεις ανά τρίμηνο.
Τα περιστατικά που «ρίχνουν» το καταγεγραμμένο ποσοστό επιτυχίας της PrEP είναι άτομα που είχαν έρθει σε επαφή με τον ιό μερικές μέρες πριν ξεκινήσουν την αγωγή. Γι' αυτό ο ΠΟΥ (Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας) επιμένει πως όσοι παίρνουν PrEP πρέπει να εξετάζονται με τις πιο σύγχρονες τεχνικές, για να γνωρίζουν με σιγουριά, όταν ξεκινούν, ότι είναι οροαρνητικοί. Άρα, στην ουσία δεν μιλάμε για αποτυχία. Στην Αυστραλία και στο Λονδίνο, για παράδειγμα, έχουν μειωθεί κατακόρυφα τα τελευταία χρόνια τα ποσοστά των νέων λοιμώξεων HIV λόγω της PrEP.
Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η PrEP είναι κομμάτι μιας συνδυασμένης πρόληψης που περιλαμβάνει προφυλακτικό, λιπαντικό, εξετάσεις για ΣΜΝ, συμβουλευτική και διάφορες ακόμα μεθόδους. Η PrEP δεν προωθεί το απροφύλακτο σεξ, απλώς λειτουργεί εκεί που έχουν αποτύχει οι άλλες μέθοδοι.
—Υπάρχουν ενστάσεις στην Ελλάδα για την PrEP;
Η αποτελεσματικότητα, όπως προείπα, έχει αποδειχτεί. Υπήρχαν ηθικολογικές συζητήσεις τα προηγούμενα χρόνια, ότι η PrEP προάγει το απροφύλακτο σεξ, αλλά πλέον κανείς δεν υποστηρίζει κάτι τέτοιο, εξάλλου θα μπει στο Εθνικό Στρατηγικό Σχέδιο για την αντιμετώπιση του HIV. Το πρόβλημά τους είναι πώς και από ποιον θα χορηγείται. Οι μονάδες λοιμώξεων είναι γεμάτες από οροθετικούς, οπότε θα χρειαστεί συγκεκριμένος σχεδιασμός για να μπορούν να εξυπηρετήσουν οροαρνητικά άτομα που θα πρέπει να εξετάζονται σε τακτά διαστήματα – είναι τεράστιος ο φόρτος εργασίας για τους γιατρούς. Και υπάρχει και το οικονομικό ζήτημα, αν και τα γενόσημα παρέχουν μια μερική λύση. Εμείς είμαστε υπέρ της χορήγησης PrEP που θα καλύπτεται πλήρως και θα είναι δωρεάν για όλους.
—Πλέον η εξίσωση μη ανιχνεύσιμος=μη μεταδοτικός (U=U), που γνωρίζαμε ανεπίσημα για τους οροθετικούς, ισχύει επίσημα;
Ναι. Το ανακοίνωσε πρόσφατα το αμερικανικό ΚΕΕΛΠΝΟ και το δέχτηκε και ο ευρωπαϊκός ομόλογος οργανισμός. Στα νοσοκομεία όμως δυστυχώς υπάρχει τρομερή έλλειψη αντιδραστηρίων εδώ και ενάμιση χρόνο και για να μιλάμε για μη ανιχνεύσιμο ιικό φορτίο πρέπει να μπορούμε να το μετρήσουμε. Και δεν πρέπει να ξεχνάμε την ατομική ευθύνη του καθενός, το θέμα εμπιστοσύνης ως προς το αν κάποιος είναι όντως μη ανιχνεύσιμος. Στο site preventionaccess.org αναφέρονται αναλυτικά τα πάντα γύρω από αυτή την εξέλιξη.
Γιώργος Φ.
— Πότε άκουσες για πρώτη φορά για την PrEP;
Το 2014 είχα ένα ατύχημα κατά τη διάρκεια σεξουαλικής επαφής με άτομο οροθετικό με μη ανιχνεύσιμο φορτίο. Τότε πήρα για πρώτη φορά την PEP και ενημερώθηκα για την ύπαρξη της PrEP. Ζούσα στην Κίνα, όπου τα ποσοστά νέων λοιμώξεων τα τελευταία χρόνια είναι πολύ υψηλά, λόγω του καθεστώτος που εμποδίζει τους νέους ανθρώπους να ενημερώνονται σωστά. Δύο φίλοι μου εκδήλωσαν AIDS και πέθαναν, φαντάσου πόσο πίσω είναι εκεί ακόμα τα πράγματα. Ξεκίνησα, λοιπόν, να πηγαίνω στην Μπανγκόγκ και να προμηθεύομαι τα γενόσημα του Truvada, σε πρώτη φάση από τον εκεί Ερυθρό Σταυρό που τα παρείχε δωρεάν με την προϋπόθεση να κάνεις εξετάσεις ανά τρίμηνο στο συκώτι, τα νεφρά και για άλλα αφροδίσια. Τότε ακόμα δεν ήταν διαδεδομένη η online πώλησή του και όταν έβρισκες, ήταν πολύ ακριβό, 200-500 δολάρια το μπουκάλι του ενός μήνα.
To 2016 ενημερώθηκα από φίλο οροθετικό που είχε σχέση με οροαρνητικό άτομο ότι είχε αρχίσει να παραγγέλνει την PrEP από online εταιρεία με έδρα την Ταϊλάνδη, η οποία προμήθευε τόσο το ίδιο το Truvada όσο και γενόσημα. Μάλιστα, επειδή η διαδικασία ήταν παράνομη, η αποστολή γινόταν με συγκαλυμμένο τρόπο μέσα σε μια μέρα. Κόστιζε 50 δολάρια το μπουκάλι (για το γενόσημο φάρμακο) συν 20 δολάρια τα έξοδα αποστολής, οπότε με 170 δολάρια έβγαζες ένα τρίμηνο. Έτσι συνέχισα να είμαι on PrEP μέχρι τον προηγούμενο Σεπτέμβριο που μπήκα στο πρόγραμμα του Λαϊκού Νοσοκομείου. Συνολικά, τα τελευταία τρία χρόνια άντε να έχω κάνει διάλειμμα δύο μηνών.
— Τι προϋποθέσεις περιλαμβάνει η συμμετοχή σου σε αυτό το πρόγραμμα;
Το πρόγραμμα απευθύνεται σε άνδρες που περιλαμβάνονται στις λεγόμενες ομάδες υψηλού ρίσκου και η επιλογή γίνεται μέσω μιας διαδικασίας συνεντεύξεων. Επειδή εγώ, λοιπόν, έχω έντονη σεξουαλική ζωή, χωρίς προφυλάξεις, με εναλλαγές συντρόφων, και ασκώ κάποιες σεξουαλικές πρακτικές που θεωρούνται επικίνδυνες, όπως το chemsex, έγινα δεκτός. Λαμβάνω δωρεάν την προφυλακτική θεραπεία και κάνω πλήρεις εξετάσεις ανά τρίμηνο σε συκώτι, νεφρά και για τα υπόλοιπα ΣΜΝ. Είμαι αρνητικός σε όλα και οι τιμές των εξετάσεών μου είναι σε καλά επίπεδα.
— Γιατί επέλεξες να λαμβάνεις PrEP για την προστασία σου;
Το Truvada έχει χαρακτηριστεί ακόμα και «party pill» στην Αμερική από πολέμιους που υποστηρίζουν πως όσοι το παίρνουν θέλουν απλώς να κάνουν παρτούζες ελεύθερα με τη χρήση ναρκωτικών κ.λπ. Εγώ δεν σκεφτόμουν αυτό όταν ξεκίνησα, αλλά πολύ πιο απλά πράγματα: γιατί, ενώ υπάρχει η δυνατότητα να προφυλαχτώ με έναν τρόπο που έχει αποδεδειγμένα καλύτερα αποτελέσματα ακόμα και από την ίδια τη χρήση του προφυλακτικού, να μην το κάνω και να κινδυνεύω από ορομετατροπή που θα με οδηγήσει σε εντονότερη φαρμακευτική αγωγή (και ενδεχομένως σε τοξικότητα, έπειτα από πολλά χρόνια); Εξάλλου, έχω ακούσει πολλές εμπειρίες από ανθρώπους που κόλλησαν πρόσφατα τον ιό από ατύχημα. Έσπασε το προφυλακτικό και ο οροθετικός σεξουαλικός τους σύντροφος δεν είχε τα μούτρα να τους ενημερώσει για το status του και για την ύπαρξη της PrEP (ή δεν γνώριζε και ο ίδιος το status του). Είχα σχέση με Γερμανό που δεν έκανε ποτέ σεξ χωρίς προφυλάξεις κι έναν μήνα αφού χωρίσαμε έκανε για πρώτη φορά χωρίς και κόλλησε.
Είμαι 40 χρονών και έκανα απροφύλακτο σεξ για πρώτη φορά στα 35. Παίρνω ρίσκα έχοντας ανακαλύψει σεξουαλικές πρακτικές που μου αρέσουν, γνωρίζω τον κίνδυνο για τα υπόλοιπα αφροδίσια, έχω αρκετά έντονη ζωή, αλλά ο λόγος που το κάνω είναι επειδή δεν θέλω να γίνω εγώ η αιτία να μεταφερθεί ο ιός, θέλω δηλαδή να προφυλάξω την κοινότητα. Είμαι ευτυχής που το κάνω και παραμένω οροαρνητικός, όχι επειδή φοβάμαι μην κολλήσω –άλλωστε πρόκειται πλέον για χρόνια ασθένεια– αλλά επειδή νιώθω ότι κάνω τη σωστή επιλογή. Εξάλλου, στην Αμερική, όπου η PrEP χορηγείται ήδη εδώ και κάποια χρόνια, ο στόχος είναι μέχρι το 2025 να έχει εξαλειφθεί ο ιός, υπό την έννοια ότι δεν θα υπάρχουν νέα κρούσματα λοιμώξεων, και να πάρει ακόμα και τη μορφή ενέσιμου εμβολίου μελλοντικά.
— Πώς αντιδρούν οι γνωστοί, ο περίγυρος και οι σεξουαλικοί σου σύντροφοι όταν τους λες ότι είσαι on PrEP;
Στην Ελλάδα έχω δεχτεί απίστευτες επιθέσεις, από το ότι είμαι ο «μαλάκας που κολλάει τον κόσμο» μέχρι ότι είμαι «γελοίος που αυτοκαταστρέφομαι», αφού δεν χρησιμοποιώ προφυλακτικό. Το πιο ακραίο μου το έχει πει φαρμακοποιός οροαρνητικός που συμβιώνει με οροθετικό άτομο και με έβρισε επειδή θεωρεί ότι η PrEP πρέπει να απευθύνεται μόνο σε περιπτώσεις οροασύμβατων ζευγαριών, σαν τη δική του, και όχι σε ανθρώπους «που θέλουν να παρτάρουν και να κάνουν σεξ ακάποτα» και ότι θα πεθάνω σύντομα.
Όταν ανέφερα σε γνωστούς μου για το πρόγραμμα του Λαϊκού και τους προέτρεψα να συμμετάσχουν, επειδή δεν έχουν συμπληρωθεί ακόμα οι διαθέσιμες θέσεις, δεν βρήκα ούτε έναν που να θέλει. Πολλοί με χαρακτήρισαν «πειραματόζωο» ή ότι το κάνω απλώς επειδή είμαι ακτιβιστής. Και όλα αυτά για κάτι που στο εξωτερικό είναι πλέον μια εντελώς διαδεδομένη μέθοδος πρόληψης, με αποδεδειγμένα και αποδεκτά από την παγκόσμια επιστημονική κοινότητα αποτελέσματα και καμία τοξικότητα.
Επεξηγήσεις
Οροθετικό: Το άτομο που ζει με HIV, το αντίθετο του οροαρνητικού.
Οροασύμβατο ζευγάρι: Το ζευγάρι όπου το ένα άτομο είναι οροαρνητικό και το άλλο οροθετικό.
Ορομετατροπή: Η νέα λοίμωξη, η μετατροπή ενός ατόμου από οροαρνητικό σε οροθετικό.
σχόλια