Η ιστορία της φωτογραφίας που έχει γίνει γνωστή ως «Το κορίτσι της Ναπάλμ» απασχολεί και σήμερα κι ένα νέο ντοκιμαντέρ επιχειρεί να εξηγήσει ποιος, πράγματι, ήταν εκείνος που την τράβηξε: Ήταν ο φωτογράφος του Associated Press Νικ Ατ, όπως γνωρίζουμε ή ένας άγνωστος Βιετναμέζος φωτογράφος που εργαζόταν ως free lancer για το ιστορικό πρακτορείο;
Δέκα ημέρες πριν από την πρεμιέρα του ντοκιμαντέρ «The Stringer» στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Sundance το βράδυ του Σαββάτου, το πρακτορείο ειδήσεων Associated Press (AP) δημοσίευσε μια έκθεση 23 σελίδων, ως αποτέλεσμα εξάμηνης έρευνα που αντικρούει την υπόθεση του ντοκιμαντέρ - χωρίς, μέχρι στιγμής, να το πρακτορείο να έχει γνώση του πραγματικού περιεχομένου του, καθώς κανείς δεν έχει δει ούτε ένα δευτερόλεπτο από τα πλάνα του.
Το «The Stringer», όπως έχει γίνει γνωστό, διερωτάται εάν η παγκοσμίου φήμης, βραβευμένη με Πούλιτζερ φωτογραφία «Το κορίτσι της Ναπάλμ», που δείχνει ένα γυμνό 9χρονο κορίτσι να τρέχει να ξεφύγει από την επίθεση με βόμβες ναπάλμ κατά τη διάρκεια του πολέμου του Βιετνάμ, αποδόθηκε στον σωστό φωτογράφο.
Είναι επίσης η μόνη ταινία που έφτασε στο φετινό φεστιβάλ Sundance μέσα σε ένα σύννεφο διαμάχης, με έναν παγκόσμιο ειδησεογραφικό οργανισμό να πολεμά τους εκπληκτικούς ισχυρισμούς του και έναν δικηγόρο του αναγνωρισμένου φωτογράφου της εικόνας να προσπαθεί να εμποδίσει την προβολή της και να απειλεί με μήνυση για συκοφαντική δυσφήμιση.
Αποκαλούμενη ως «η πιο σημαντική φωτογραφία του 20ου αιώνα», η εικόνα που είναι γνωστή ως «Ο τρόμος του πολέμου» ή «Κορίτσι της Ναπάλμ» εμφανίστηκε στα πρωτοσέλιδα εκατομμυρίων εφημερίδων από τότε που εμφανίστηκε. Θεωρείται ότι είναι η εικόνα που πυροδότησε τις αντιπολεμικές διαδηλώσεις στις ΗΠΑ και επιτάχυνε την αποχώρηση των Αμερικανών από το Βιετνάμ μήνες αργότερα. Ήταν τόσο εντυπωσιακή που ο Πρόεδρος Ρίτσαρντ Μ. Νίξον αμφισβήτησε αν είχε «πειραχθεί», όπως ακούστηκε στις κασέτες Γουότεργκεϊτ.
Η νομιμότητα της εικόνας, που τραβήχτηκε στις 8 Ιουνίου 1972, δεν αποτελεί αντικείμενο συζήτησης και δεν αμφισβητείται από κανέναν. Δείχνει πέντε παιδιά να φεύγουν για να σώσουν τη ζωή τους αφού οι δυνάμεις του Νοτίου Βιετνάμ που υποστηρίζονταν από τις ΗΠΑ, έριξαν δύο χημικές βόμβες στο Τρανγκ Μπανγκ, ένα χωριό όπου εσφαλμένα πίστευαν ότι κρύβονταν Βιετκόνγκ. Στο κέντρο βρίσκεται η γυμνή Παν Τι Κιμ Πουκ, η οποία είχε σκίσει ό,τι είχε απομείνει από τα ρούχα της αφού κάηκαν από τα χημικά των Ναπάλμ, μαζί με μεγάλο μέρος του δέρματος στο χέρι και την πλάτη της. Το κορίτσι φαίνεται να κλαίει από αγωνία, πόνο και φόβο, με τα χέρια απλωμένα.
Ο Νικ Ατ, τότε ένας 21χρονος βιετναμέζος φωτογράφος του προσωπικού του Associated Press, ήταν εκεί σε αποστολή, μαζί με μια χούφτα άλλους δημοσιογράφους. Έχει αφηγηθεί ξανά και ξανά για πάνω από 50 χρόνια την ιστορία της δημιουργίας αυτής της φωτογραφίας.
Τι θα είχε συμβεί αν ο Ατ δεν ήταν εκείνος που τράβηξε τη φωτογραφία;
Αλλά τι θα μπορούσε να συμβεί αν, ρωτά το ντοκιμαντέρ, ο Ατ δεν ήταν εκείνος που τράβηξε τη φωτογραφία - έναν ισχυρισμό που ο Ατ αρνείται σθεναρά;
Τι θα γινόταν αν όλη η ζωή των διακρίσεων και της περιουσίας είχε πάει σε κάποιον άλλον, έναν Βιετναμέζο ανεξάρτητο φωτογράφο —ή «στρίνγκερ» — που πρόσφατα αναγνωρίστηκε στην ταινία-ντοκιμαντέρ;
Τι θα γινόταν αν αυτή η απόδοση credits για τη φωτογραφία ήταν λάθος; Τι θα γινόταν αν, αντ' αυτού, ήταν μια επιλογή που έγινε από έναν βετεράνο του Associated Press που εργαζόταν στο γραφείο της Σαϊγκόν για μια από τις μεγαλύτερες και πιο σεβαστές πηγές ειδήσεων στον κόσμο;
Η ταινία του Βιετναμέζου Αμερικανού σκηνοθέτη Bao Nguyen ("The Greatest Night in Pop", "Be Water") είναι γεμάτη με σχολαστική ανάλυση φωτογραφιών και βίντεο ηλικίας 50 και πλέον ετών από εκείνη την ημέρα. Περιλαμβάνει επίσης μια τρισδιάστατη ανακατασκευή του χρονοδιαγράμματος που διεξάγεται από την Index, μια μη κερδοσκοπική, ανεξάρτητη υπηρεσία στη Γαλλία που διερευνά θέματα δημόσιου ενδιαφέροντος, «χρησιμοποιώντας προηγμένη τεχνολογία απεικόνισης και πληροφοριών», σύμφωνα με τον ιστότοπό της.
Επικεφαλής της διετής έρευνας ήταν ο πρώην πολεμικός φωτογράφος Γκάρι Νάιτ, ο οποίος ηγείται επίσης του μη κερδοσκοπικού ιδρύματος VII, το οποίο εκπαιδεύει δημοσιογράφους της «πλειοψηφίας του κόσμου», από τον Παγκόσμιο Νότο.
Το AP στέκεται σταθερά πίσω από τον Ατ και δημοσίευσε μια δήλωση μαζί με την έκθεσή του, υποστηρίζοντας ότι είχε μιλήσει με επτά αυτόπτες μάρτυρες και τέσσερα άλλα άτομα με λεπτομερή γνώση της επιχείρησης του AP στο Βιετνάμ τη δεκαετία του '70, καθώς και της φωτογραφίας, και είναι πεπεισμένο: «Η έρευνά μας υποστηρίζει την ιστορική αφήγηση ότι ο Νικ Ατ τράβηξε αυτή τη φωτογραφία», αναφέρει η δήλωση του πρακτορείου. Ελλείψει νέων, πειστικών στοιχείων για το αντίθετο, το AP δεν έχει κανένα λόγο να πιστεύει ότι αυτή η φωτογραφία τραβήχτηκε από οποιονδήποτε άλλο εκτός από τον Ατ.
Πώς δημοσιεύθηκε η ιστορική φωτογραφία
Ο Νάιτ είπε στην αμερικανική Washington Post ότι η πρώτη φορά που άκουσε φήμες ότι ο Ατ δεν ήταν αυτός που τράβηξε τη φωτογραφία ήταν πριν από 11 ή 12 χρόνια, μέσω ενός φίλου που είχε διηγηθεί τη συγκλονιστική ιστορία σε μια συνάντηση βετεράνων δημοσιογράφων του Βιετνάμ.
Η πηγή ήταν ο Καρλ Ρόμπινσον, ο επεξεργαστής φωτογραφιών στο γραφείο του AP στη Σαϊγκόν, ο οποίος είχε γράψει το όνομα του Ατ στη λεζάντα. Ο Νάιτ προσπάθησε να συνεχίσει την ιστορία τότε, αλλά λέει ότι τον «αποθάρρυνε» ο φίλος του και άλλοι στην κοινότητα του φωτορεπορτάζ. Στη συνέχεια, τον Δεκέμβριο του 2022, λέει, ένα μέλος του προσωπικού του προώθησε ένα email που είχε μπει στον φάκελο ανεπιθύμητων στο VII Foundation.
Ήταν από τον Ρόμπινσον. «Έχω κουβαλήσει αυτό το βάρος για 50 χρόνια και δεν βγήκα ποτέ δημόσια να μιλήσω», έγραφε. «Ήμουν ο επεξεργαστής φωτογραφιών της Σαϊγκόν του AP το 1972… με απλά λόγια, ο Νικ δεν τράβηξε πραγματικά αυτή τη διάσημη φωτογραφία. Στην πραγματικότητα ήταν ένας stringer ή ελεύθερος επαγγελματίας».
Το ντοκιμαντέρ καταγράφει τη συνάντηση του Νάιτ με τον Ρόμπινσον στην πόλη Χο Τσι Μινχ, χωρίς τότε να γνωρίζει αν μπορούσε να τον εμπιστευτεί. Ο Ρόμπινσον του είπε ότι, την ημέρα του βομβαρδισμού, έλαβε ένα φιλμ από τον Ατ και δύο βιετναμέζους stingers συμπεριλαμβανομένου κάποιου του οποίου το όνομα δεν μπορούσε να θυμηθεί που δεν ήταν κανονικός ελεύθερος επαγγελματίας του AP.
«Η πλήρης μπροστινή εικόνα ήταν από έναν stringer. Έλεγξα το όνομά του», λέει. Επέλεξε μια πλάγια όψη της Πουκ που τραβήχτηκε από τον Ατ για να στείλει στα κεντρικά γραφεία στη Νέα Υόρκη, επειδή πίστευε ότι το γυμνό της φωτογραφίας στο μπροστινό μέρος θα παραβίαζε τις πολιτικές του AP. Στη συνέχεια, ο επικεφαλής του γραφείου του AP στη Σαϊγκόν, δύο φορές νικητής του βραβείου Πούλιτζερ, Χορστ Φάας, επέστρεψε από το μεσημεριανό γεύμα και αντ' αυτού επέλεξε τη φωτογραφία που μετέπειτα έγινε το «Κορίτσι της Ναπάλμ».
Ο Χορστ Φάας και τα credits στον φωτογράφο
Μεγάλο μέρος της αφήγησης του Ρόμπινσον επαναλαμβάνεται στην αναφορά του Associated Press, αλλά όχι αυτό που λέει στη συνέχεια. Λέει ότι έλεγξε τις ετικέτες και τη διάσημη πλέον φωτογραφία την είχε τραβήξει ο stringer. Όπως λέει στην ταινία, «Έριξα μια ματιά στο σημειωματάριο [για να ελέγξω το όνομα] και ο Χορστ Φάας, που στεκόταν ακριβώς δίπλα μου είπε, "Νικ Ατ. Βάλε Νικ Ατ". Είναι μαζί μου το υπόλοιπο της ζωής μου, αυτά τα λόγια. Έχω παλέψει με αυτό για το υπόλοιπο της ζωής μου».
Η αναφορά του AP λέει ότι ο Ρόμπινσον «περιγράφηκε ως δυσαρεστημένος από πρώην συναδέλφους του μέσα και έξω από την εταιρεία» και ότι απολύθηκε το 1978. Η ταινία ρωτά, όπως και η αναφορά του AP, γιατί ο Ρόμπινσον άργησε τόσα χρόνια να εμφανιστεί και δεν έκανε καμία αναφορά σε αυτό στα απομνημονεύματά του το 2020. Είχε μια βιετναμέζα σύζυγο και δύο παιδιά και δεν ήθελε να χάσει τη δουλειά του, λέει στην ταινία. Αλλά τώρα είναι στα 80 του. Ήθελε να βρει τον stinger για να του ζητήσει συγγνώμη πριν πεθάνει και ήθελε τη βοήθεια του Νάιτ.
Καθώς η ταινία εξελίσσεται, η ομάδα, η οποία περιλαμβάνει τους δημοσιογράφους Fiona Turner, Terri Lichstein και Le Van στο Βιετνάμ, εντοπίζει έναν άνδρα, τον Nguyen Thanh Nghe, έναν εκπαιδευμένο στρατιωτικό φωτογράφο που λέει ότι οδήγησε τον Ατ στον τόπο του βομβαρδισμού εκείνη την ημέρα. Ονομάζει την κάμερα που χρησιμοποίησε και πού στεκόταν. Λέει ότι πούλησε δύο ρολά φιλμ στο AP και ισχυρίζεται ότι «το μεγάλο αφεντικό εκεί» του έδωσε 20 δολάρια, δύο ρολά δωρεάν φιλμ και μια εκτύπωση της φωτογραφίας από το «Κορίτσι της Ναπάλμ».
Αλλά η σύζυγος του Nguyen Thanh Nghe, έσκισε τη φωτογραφία, όταν την έφερε στο σπίτι επειδή δεν ήθελε τα μικρά παιδιά τους να κοιτάζουν μια τόσο τρομακτική εικόνα, σύμφωνα με την κόρη του Jannie Nguyen, η οποία επίσης συμμετέχει στην ταινία. Θυμάται ότι ανέβηκε κρυφά σε μια σκάλα για να δει τη φωτογραφία, την οποία είχε τοποθετήσει ο πατέρας της πάνω από το ψυγείο και μετά είδε την εικόνα στις εφημερίδες.
Ο stringer και γιατί «δεν μίλησε»
Σε μια από τις πιο συναρπαστικές συνεντεύξεις της ταινίας, ο Tran Van Than, ο οποίος εργαζόταν για το NBC News στο δρόμο έξω από το Trang Bang, λέει ότι πήγε με τον Nguyen Thanh Nghe, τον κουνιάδο του, στο γραφείο του AP, το οποίο ήταν ακριβώς δίπλα στο NBC. Σήμερα, στα 92 του, θυμάται πολύ καλά και λέει ότι μπήκε μέσα για να πουλήσει την ταινία ενώ ο κουνιάδος του περίμενε έξω.
«Ο αγοραστής της ταινίας ήταν ο κύριος Χορστ Φάας», λέει και στη συνέχεια επαναλαμβάνει το όνομα, λέγοντας ότι δεν ξέρει πώς να το γράψει στα αγγλικά. Μετά, ισχυρίζεται ο ίδιος, ο Φάας «έκοψε αυτό το κομμάτι με το καμένο κορίτσι, το άφησε στην άκρη και είπε: "Θα αγοράσω αυτό το φιλμ". Βγήκα έξω και έδωσα τα χρήματα στον Nguyen Thanh Nghe», θυμάται.
Δεν είπε ποτέ τι συνέβη, λέει, διότι ήξερε ότι ο επικεφαλής του γραφείου του και ο Φάας ήταν στενοί φίλοι. «Μπορώ να ανοίξω το στόμα μου», λέει, «[αλλά] αν απολυθώ, πώς μπορεί να ζήσει η οικογένειά μου; Έπρεπε να κρατήσω το στόμα μου κλειστό για περισσότερα από 50 χρόνια. Η συνείδησή μου δεν είναι ήσυχη». (Κανένας βιετναμέζος δημοσιογράφος εκτός από τον Ατ δεν αναφέρεται στην αναφορά του AP.)
Οι δημιουργοί του ντοκιμαντέρ θέτουν το ίδιο ερώτημα με το ρεπορτάζ του AP: Γιατί ο Φάας, ένας διάσημος προϊστάμενος γραφείου που περηφανευόταν για το ότι ήταν δίκαιος με τους ελεύθερους επαγγελματίες, θα έκανε κάτι που θα τους οδηγούσε στους ανταγωνιστές, εάν γινόταν γνωστό; Στην ταινία, ο Ρόμπινσον εικάζει ότι ο Φάας ένιωθε ένοχος για το θάνατο του αδελφού του Ατ, Huynh Thanh My, σε μια αποστολή που του είχε δώσει.
Σύμφωνα με το ρεπορτάζ του AP και άλλες πηγές, μετά την κηδεία του αδερφού του, ο 14χρονος Ut ήρθε στο γραφείο και ζήτησε από τον Φάας δουλειά για να συντηρήσει την οικογένειά του. Ο Φάας τον προσέλαβε να δουλέψει στον σκοτεινό θάλαμο, έτσι έμαθε για τη σύνθεση φωτογραφιών χωρίς επίσημη εκπαίδευση. «Ο Χορστ σκίστηκε για τον θάνατο του Μι και σκέφτηκα ότι αυτός ήταν ο τρόπος του να του αποτίει φόρο τιμής», λέει ο Ρόμπινσον στην ταινία.
Ο Φάας πέθανε το 2012. Ο Yuichi "Jackson" Ishizaki, ο συντάκτης του σκοτεινού θαλάμου του AP, πέθανε το 1986.
Το Associated Press και το ντοκιμαντέρ του Νάιτ
Σε μια απάντηση μέσω email σε ερωτήσεις από την Washington Post, ο εκπρόσωπος του Associated Press, Πάτρικ Μακς, είπε ότι οι αξιωματούχοι του πρακτορείου γνωρίζουν την πρεμιέρα της ταινίας στο φεστιβάλ Sundance, αλλά δεν την είχαν δει. Η ταινία περιλαμβάνει μια σεκάνς στην οποία ο Νάιτ πηγαίνει στο γραφείο του AP στο Λονδίνο τον Ιούνιο του 2024 για να παρουσιάσει τα ευρήματα του ντοκιμαντέρ. Ο Νάιτ είπε στην Post ότι ήθελε να συνεργαστεί με το AP και να αποκτήσει πρόσβαση στα αρχεία του. Το AP ήθελε να δει το αποτέλεσμα της έρευνας της ταινίας. Ο Νάτι είπε ότι θα την έδειχνε μόνο εάν ο οργανισμός συμφωνούσε σε εμπάργκο, πράγμα που σημαίνει ότι το AP δεν μπορούσε να μεταδόσει τα ευρήματα της ταινίας παρά μόνο μετά την πρεμιέρα της. Το AP αρνήθηκε.
«Έχουμε ζητήσει επανειλημμένα να δούμε την ταινία χωρίς τις προϋποθέσεις που απαιτούσαν οι κινηματογραφιστές, συμπεριλαμβανομένης της NDA και του εμπάργκο», έγραψε ο Μακς. «Η συμφωνία σε οποιεσδήποτε τέτοιες προϋποθέσεις θα μας εμπόδιζε από το να διερευνήσουμε πλήρως και να προβούμε σε οποιαδήποτε διορθωτική ενέργεια που μπορεί να χρειαστεί, όπως εξηγήσαμε στους κινηματογραφιστές και σημειώσαμε στην έκθεσή μας. Ως ειδησεογραφικός οργανισμός βασισμένος σε γεγονότα, δεν μπορούμε να έχουμε περιορισμούς στο να διορθώσουμε το αρχείο εάν μάθουμε νέα γεγονότα».
Ο Μακς είπε ότι ο ειδησεογραφικός οργανισμός ήταν έτοιμος να εξετάσει τυχόν στοιχεία που παρουσιάζονται στην ταινία και σχεδιάζει να «ενημερώσει την έκθεσή μας καθώς γίνονται διαθέσιμες νέες πληροφορίες».
Ο Νάτι λέει ότι οι δημιουργοί του ντοκιμαντέρ έκαναν 55 συνεντεύξεις, 45 από τις οποίες ήταν καταγεγραμμένες, συμπεριλαμβανομένων δημοσιογράφων που βρίσκονταν στο πεδίο το 1972 και κατονομάζονταν στην αναφορά του AP, καθώς και ορισμένων Βιετναμέζων μαρτύρων που δεν ήταν. Αυτό που δεν περιλαμβάνει η ταινία είναι συνεντεύξεις με τον Ατ και την Πουκ — η οποία είπε ότι δεν έχει αναμνήσεις από την επίθεση, αλλά ότι ο θείος της επιβεβαίωσε ότι ο Ατ ήταν ο φωτογράφος, σύμφωνα με το ρεπορτάζ του AP.
Ο Νάιτ λέει ότι επικοινώνησε με την Πουκ δύο φορές και τον Ατ 16 φορές, μεταξύ άλλων μέσω φίλων και ανθρώπων στο Βιετνάμ που τον γνώριζαν.
Γιατί να επανεξετάσουμε την προέλευση της εικόνας, που ποτέ δεν αμφισβητήθηκε, τώρα;
Οι κινηματογραφιστές λένε ότι ο στόχος τους, πρωτίστως, είναι η αλήθεια. Η δουλειά των δημοσιογράφων είναι να υποχρεώνουν τους ισχυρούς ανθρώπους να λογοδοτούν, είπε ο Νάιτ, οπότε αν υπάρχει ερώτηση σχετικά με τη συμπεριφορά των δημοσιογράφων ή την αλήθεια στη δημοσιογραφία, θα ήταν υποκριτικό να μην εξετάσουμε το συγκεκριμένο ζήτημα.
«Πρέπει να εξετάσουμε εξονυχιστικά τη συμπεριφορά μας και να εξετάσουμε τον τρόπο με τον οποίο ασκούμε τη δημοσιογραφία και τον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζουμε τους πιο ευάλωτους δημοσιογράφους στην κοινότητά μας», είπε. «Πρέπει να κάνουμε δύσκολες ερωτήσεις στον εαυτό μας. Δεν μπορούμε να βγούμε εκεί έξω και να ζητήσουμε από όλους τους άλλους να λογοδοτήσουν αν δεν μπορούμε να λογοδοτήσουμε εμείς».
Και συνέχισε: «Κανένας Βιετναμέζος δεν είχε καμία υπηρεσία σε αυτή τη διαδικασία. Όπως λέω στην ταινία, αισθάνομαι ότι ο Νικ ήταν επίσης θύμα αυτού, όχι μόνο ο Nghe».
Ο Nguyen Thanh Nghe, ο οποίος είναι 87 ετών, έζησε μια ταπεινή ζωή στην αφάνεια και αναρρώνει από ένα πρόσφατο εγκεφαλικό με την κόρη του στην Καλιφόρνια. Το είπε στον Νάιτ, ότι ακόμη και σε με την αναλογική κάμερα της εποχής, ήξερε ότι ήταν μια απίστευτη φωτογραφία τη στιγμή που την τράβηξε.
Ο σκηνοθέτης της ταινίας, Nguyen, λέει ότι δεν εκπλήσσεται που ο Nguyen Thanh Nghe δεν αγωνίστηκε για τα εύσημα. «Ίσως άνθρωποι ορισμένων γενεών σε ορισμένα μέρη της πλειοψηφικής κουλτούρας σκέφτονται: "Γιατί οι άνθρωποι δεν μιλούν;"», λέει. «Αλλά νομίζω ότι για πολλούς ανθρώπους, ειδικά στη γενιά των γονιών μου και στους μεγαλύτερους Βιετναμέζους, δεν είναι αναμενόμενο και δεν είναι απαραίτητα η προτεραιότητά τους. Η προτεραιότητα των μεταναστών και των προσφύγων είναι να φροντίσουν πρώτα τις οικογένειές τους». Ωστόσο, είπε ότι παρέμενε δύσπιστος μέχρι να δει την έκθεση εγκληματολογίας του Index.
Όσο για τον Nguyen Thanh Nghe, έχει αναρρώσει ως επί το πλείστον και βρισκόταν στο Sundance για την πρεμιέρα. «[Ένα μέλος της κινηματογραφικής ομάδας] τον πήρε από το αεροδρόμιο και τράβηξε μια φωτογραφία και είχε το μεγαλύτερο χαμόγελο στο πρόσωπό του», είπε ο Bao Nguyen.
«Εννοώ, ό,τι κι αν προκύψει από αυτό, ό,τι κι αν αποφασίσουν το AP και αυτές οι οργανώσεις, είμαι χαρούμενος που μπορέσαμε να πούμε την ιστορία του και να τη μοιραστούμε με τον κόσμο. Και νομίζω ότι είναι χαρούμενος και γι' αυτό».
Με πληροφορίες από The Washington Post
