Ο ΣΠΟΥΔΑΙΟΣ ΓΑΛΛΟΣ ΦΩΤΟΓΡΑΦΟΣ του περασμένου αιώνα Henri Cartier-Bresson, στο κείμενό του «Αποφασιστική στιγμή», αναφέρει ότι «απ' όλα τα εκφραστικά μέσα, η φωτογραφία είναι το μόνο που παγιώνει μια συγκεκριμένη στιγμή. Παίζουμε με πράγματα που εξαφανίζονται και που, μετά την εξαφάνισή τους, είναι αδύνατο να τα επαναφέρουμε στη ζωή. Μια φωτογραφία είναι η ταυτόχρονη, εντός κλάσματος του δευτερολέπτου, αναγνώριση της σημασίας ενός γεγονότος και της αυστηρής οργάνωσης των οπτικά αντιληπτών μορφών που το εκφράζουν».
Σε σχέση με την κινούμενη εικόνα, η φωτογραφία κατεξοχήν συμπυκνώνει και συμβολίζει. Η στατική εικόνα παγιώνει το critical point, την «αποφασιστική στιγμή». Γίνεται έτσι η ίδια η φωτογραφία το σύμβολο μιας εποχής. Η οπτικοποίηση της μνήμης. Και ορίζει έτσι την εποχή της, συχνά με τρόπο εμβληματικό.
Αυτό πέτυχαν φωτογραφίες όπως αυτή του φιλιού ανάμεσα στον ναύτη και στη νοσοκόμα στην Times Square, στο ξέσπασμα χαράς για τη λήξη του Β' Παγκοσμίου Πολέμου· του κοριτσιού που τρέχει στο Βιετνάμ για να γλιτώσει από μια βόμβα ναπάλμ· του πολίτη που στέκεται μπροστά στο τανκ στην πλατεία Τιεν Αν Μεν στο Πεκίνο· του Ανατολικογερμανού στρατιώτη που πηδάει πάνω από τα συρματοπλέγματα για να διαφύγει στο Δυτικό Βερολίνο· συμπύκνωσαν και συμβόλισαν την εποχή τους.
Είναι οι εικόνες αυτές που κάνουν τον κόσμο κατανοητό και προσπελάσιμο. Που δημιουργούν τη γεωγραφία της μνήμης και της ιστορικότητας μέσα από μη βιωμένες αναμνήσεις και διαμορφώνουν έναν κοινό τόπο για την ανθρωπότητα.
Μια φωτογραφία δεν γίνεται εμβληματική μόνο όταν το «κλικ» του φακού καταγράψει την ιστορία. Μπορεί να αναδειχθεί σε τέτοια στην πορεία, αν ο χρόνος καταδείξει την ιστορικότητά της.
Η εικόνα του Στιβ Τζομπς όταν παρουσίαζε στο κοινό το πρώτο iPhone ήταν απλώς μια φωτογραφία από μια εμπορική εκδήλωση. Σήμερα μπορεί να θεωρηθεί ορόσημο για το πέρασμα σε μια νέα εποχή, όπου η υψηλή τεχνολογία των smartphones, έχει αλλάξει τον τρόπο ζωής μας: τον τρόπο δουλειάς και επικοινωνίας μας, την ενημέρωσή μας, την κοινωνική μας δικτύωση, τις συναλλαγές μας, αμέτρητες δράσεις της καθημερινότητάς μας.
Μία από τις μεγάλες συζητήσεις της εποχής μας έχει να κάνει με την επικράτηση της εικόνας έναντι του λόγου. Στην εκπαίδευση, οι νέες γενιές παιδιών θεωρείται ότι δεν διαβάζουν αρκετά ώστε να αποκτήσουν τα κατάλληλα διανοητικά εργαλεία, απαραίτητα για την κατανόηση και ανάλυση του κόσμου, επιλέγοντας την επικοινωνία μέσω εικόνων. Στα ΜΜΕ, τα social media και την πολιτική η συναισθηματική (sensationalist) προσέγγιση που στηρίζεται στην εικόνα πουλάει ταχύτερα και μαζικότερα. Τα ενημερωτικά μέσα μετασχηματίζονται σε άλμπουμ εντυπωσιακών φωτογραφιών και η εντολή είναι λιγότερο κείμενο - περισσότερο εικόνα. Τα κινητά με τις εκπληκτικών δυνατοτήτων κάμερες έχουν αλλάξει για πάντα την αγορά και την κοινωνική ζωή, με πολλές παράπλευρες συνέπειες.
Όλα αυτά είναι ίσως ένα βαρύ κατηγορώ για τη φωτογραφία, που δείχνει όμως και την εκπληκτική της δύναμη. Είναι η ψευδαίσθηση της βιωμένης εμπειρίας και η πιο άμεση εναλλακτική της. Η διαδρομή του λόγου είναι μακρύτερη και ως εκ τούτου, κατά κανόνα, λιγότερο ελκυστική.
Σήμερα που η ανθρωπότητα δίνει μια μεγάλη μάχη εναντίον της πανδημίας, σε μια στιγμή που όλα τα κράτη έχουν επενδύσει τις ελπίδες τους στην επιστημονική πρόοδο, η ελπίδα που γεννά η κυκλοφορία του εμβολίου κατά του Covid-19 βρίσκει τη δική της εικόνα στο πρόσωπο μιας άγνωστης έως χθες κυρίας, της Margaret Keenan, της 90χρονης Βρετανίδας που έγινε ο πρώτος άνθρωπος (μετά τους εθελοντές) που εμβολιάστηκε για τον Covid-19, απαθανατίζοντας έτσι το ξεκίνημα μιας κολοσσιαίας επιχείρησης να ξεπεράσουμε την περιπέτεια του τελευταίου χρόνου.
Είναι οι εικόνες αυτές που κάνουν τον κόσμο κατανοητό και προσπελάσιμο. Που δημιουργούν τη γεωγραφία της μνήμης και της ιστορικότητας μέσα από μη βιωμένες αναμνήσεις και διαμορφώνουν έναν κοινό τόπο για την ανθρωπότητα. Οι κοινοί αυτοί τόποι γίνονται συλλογικές πατρίδες, νησίδες ελπίδας και σημαίες νέων εποχών. Όπως η φωτογραφία μιας ηλικιωμένης κυρίας που εμβολιάζεται φορώντας ένα γαλάζιο μακό που εύχεται «Merry Christmas».
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO.
σχόλια