Πασχάλης Τερζής

Έχετε περάσει δύσκολα χρόνια μέχρι να φτάσετε εδώ που βρίσκεστε σήμερα, θέλετε να θυμηθείτε λίγο το ξεκίνημά σας;
Γεννήθηκα στη Θεσσαλονίκη το '49, στην Πυλέα, εκεί έζησα και τα παιδικά μου χρόνια. Δεν έχω ξεχάσει τίποτα. Νομίζω ότι αυτό είναι που με βοηθάει να βρίσκομαι στο έδαφος. Όποιος ξεχνάει χάνεται. Τα χρόνια του ‘50 ήταν δύσκολα, φτώχεια. Ο μόνος στόχος της ζωής μας ήταν η επιβίωση. Απ' ό,τι δείχνει, τα καταφέραμε, με δυσκολίες, αλλά νομίζω ότι χωρίς δυσκολίες δεν έχει νόημα η ζωή. Δεν είναι ωραία. Μέχρι που πήγα στο στρατό ήμουνα στην Πυλέα, μετά έκανα με τον πατέρα μου μια επιχείρηση, ζώα, μας βρήκε μια καταστροφή και τα χάσαμε όλα. Πουλήσαμε το σπίτι μας και φύγαμε, νοικιάσαμε ένα σπίτι και πήγαμε στη Χαριλάου, κοντά στη Θεσσαλονίκη. Έτσι πορευτήκαμε, μέχρι που παντρεύτηκα. Στα 22 μου. Τραγουδιστής έγινα πριν παντρευτώ. Δεν είχαμε σπίτι. Όταν λοιπόν άρχισα να βγάζω κανένα φράγκο, μπόρεσα και μάζεψα όλη την οικογένεια, έφτιαξα ένα σπίτι και από τότε ζούμε όλοι μαζί. Τρεις οικογένειες.

Ζείτε έξω από τη Θεσσαλονίκη;
Ναι, σε ένα αγρόκτημα. Το όνειρό μου ήταν να βάλω μια κεραμίδα πάνω από το κεφάλι μου. Τώρα, το γεγονός ότι είναι αγρόκτημα, το γεγονός δηλαδή ότι μπορείς να βάλεις και πέντε κρεμμύδια και δυο μαρούλια και να 'χεις και δέντρα με χαροποιεί ιδιαίτερα.

Με το τραγούδι πώς ασχοληθήκατε; Είχε καμιά σχέση με τους στόχους σας;
Έχω κάνει πολλά επαγγέλματα. Γενικά είμαι άνθρωπος που δεν βάζει στόχους. Ήμουνα μαραγκός, μετά έγινα τεχνίτης σε γύψινα είδη, έκανα διάφορα. Με το τραγούδι ασχολήθηκα συμπτωματικά. Ένας φίλος μου με παρότρυνε. Ντρεπόμουν να βγω στο πάλκο, με πήρε μαζί του στη Ρόδο κι από κει ξεκίνησα. Τραγουδούσα, αλλά δεν το είχα σκεφτεί ποτέ ότι θα γίνω επαγγελματίας. Πίστευα -κι ακόμα το πιστεύω- ότι δεν είμαι γεννημένος για τραγουδιστής. Φοβόμουν να βγω στον κόσμο, ντρεπόμουν. Γι' αυτό κι όταν τραγουδάω κλείνω τα μάτια μου.

Δεν τα κλείνετε επειδή κάθε τραγούδι είναι ένα όνειρο;
Πρέπει να ονειρευτείς, να ταξιδέψεις. Με ανοιχτά τα μάτια δεν ονειρεύεσαι.

Επαγγελματικά πού τραγουδήσατε για πρώτη φορά;
Στη Ρόδο. Δούλεψα ένα καλοκαίρι και έπαιρνα το διπλό μεροκάματο απ' ό,τι στην οικοδομή που δούλευα, στα γύψινα. 70 δραχμές ήταν το μεροκάματο και μου έδωσαν 150, μπορεί και 200, δεν θυμάμαι. Βρέθηκε μετά κάποιος άλλος επιχειρηματίας και μου έκανε πρόταση, κι έτσι ξεκίνησα στη νύχτα.

Σε οντισιόν έχετε λάβει μέρος;
Υπάρχει μια ιστορία για την οντισιόν που εννοείς. Διάβασα σε μια αγγελία στην εφημερίδα ότι σε ένα μαγαζί της επαρχίας «ζητούνται τραγουδιστές». Ήταν μιάμιση ώρα απ' τη Θεσσαλονίκη. Θυμάμαι ψιλόβρεχε, είχε ένας φίλος μου ένα μηχανάκι, βάλαμε εφημερίδες στο στήθος να μην κρυώνουμε και πήγαμε να με ακούσουν. Ήταν ‘73 ή ‘74. Ήμουνα μια ζωή κακοντυμένος, δεν τον πρόσεχα τον εαυτό μου.

Δεν είχε και lifestyle εκείνη η εποχή.
Πώς δεν είχε! Οι άλλοι που βρήκα εκεί ήταν κουκλάκια, ντυμένοι όμορφα. Πήγα κι εγώ σαν τσοπάνος, με βλέπει ο επιχειρηματίας και λέει στο μαέστρο, τι ‘ναι αυτός; Άντε διώξ' τον από δω! Και πήγε στο γραφείο του. Τραγούδησαν οι υπόλοιποι και τελευταίος τραγούδησα εγώ. Την ώρα που τραγούδαγα, φωνάζει από μέσα απ' το γραφείο «αυτόν να τον κρατήσεις!» χωρίς να βλέπει ποιος είμαι. Όταν βγήκε λοιπόν ο επιχειρηματίας, είχαν φύγει τα άλλα παιδιά κι είχα μείνει εγώ. Μου ρίχνει μια ματιά και μου λέει, πώς είσαι έτσι, ρε παιδάκι μου, δεν έχεις ρούχα; Έχω του λέω, ένα παντελόνι και δυο πουκάμισα (γελάει). Με έντυσε και με κράτησε δοκιμαστικά για δέκα μέρες. Στις δέκα μέρες πήρα τα ρούχα μου να φύγω. Μου λέει πού πας; Δεν θα πας πουθενά. Κι έκατσα εκεί για ενάμιση χρόνο.

Το πρόβλημα ήταν η εμφάνιση;
Βέβαια, παίζει ρόλο το ντύσιμο.

Υποθέτω ότι τα πράγματα το ‘74 ήταν πιο αγνά.
Αντιθέτως, ήταν πιο δύσκολα τα πράγματα τότε. Η δουλειά μας ήταν πολύ πιο σκληρή. Ο κόσμος τώρα γλεντάει πιο όμορφα, πιο κόσμια, τότε τα πόδια μας ήταν γεμάτα σημάδια. Κοψίματα και πληγές. Έσπαγαν πιάτα, ποτήρια, μπουκάλια, με μπότες τραγουδούσαμε, και πάνω απ' τις μπότες ρίχναμε το παντελόνι.

Γιατί καθυστερήσατε τόσο να γίνετε πρώτο όνομα; Την εποχή που εσείς τραγουδούσατε στη Θεσσαλονίκη υπήρχαν τραγουδιστές που δεν ήταν του δικού σας βεληνεκούς, αλλά έκαναν πολύ πιο γρήγορα καριέρα.
Δεν έγινα τραγουδιστής για να γίνω φίρμα, στο είπα και στην αρχή. Τραγουδούσα γιατί μου άρεσε να τραγουδάω, και το γεγονός ότι παράλληλα μεγάλωνα τα παιδιά μου με έκανε να είμαι ευτυχισμένος. Δεν ήθελα και τίποτα άλλο. Θεωρούσα τον εαυτό μου τυχερό και ακόμα τον θεωρώ. Δεν το έψαχνα. Δεν είμαι ο τύπος που θα χτυπήσω πόρτες, που ζητάω. Δηλαδή, αν δεν ήταν ο Νικολόπουλος, ίσως να μην έμπαινα ποτέ στο χώρο της δισκογραφίας.

Αυτός ο τίτλος που σας συνοδεύει τα τελευταία χρόνια, του «πιο μεγάλου λαϊκού τραγουδιστή», πόσο βαρύς είναι;
Υπερβολές είναι. Υπάρχουν πολύ μεγάλοι τραγουδιστές, πολύ μεγαλύτεροι, υπήρξαν τέρατα.

Υπήρξαν. Τώρα υπάρχουν;
Πώς δεν υπάρχουν! Έχει πολύ ωραίους τραγουδιστές η Ελλάδα. Απλά το ελληνικό τραγούδι πιστεύω ότι δεν προβάλλεται όσο θα 'πρεπε. Ή μάλλον, όπως θα 'πρεπε. Βλέπεις, τα πράγματα είναι πολύ πιο μπερδεμένα τώρα. Με την τηλεόραση, τα ραδιόφωνα, με τα μέσα γενικά, ακούγονται τραγούδια που δεν γνωρίζει κανείς την καταγωγή τους. Αυτός είναι ο λόγος που κάποιοι τραγουδιστές αξιόλογοι -αξιολογότατοι- δεν βρίσκονται εκεί που τους αξίζει. Μου αρέσουν πάρα πολύ ο Λιδάκης, ο Μπάσης, ο Αδαμαντίδης, ο Χρήστος ο Δάντης... Τραγουδισταράδες όλοι αυτοί.

Τραγουδάτε πάντα τον «Ευαίσθητο Ληστή» του Χατζιδάκι, έχετε σκεφτεί να βάλετε κι άλλα τέτοια τραγούδια στο πρόγραμμά σας;
Αυτό το τραγούδι το λέω απ' το 1972, συνεχώς. Το τραγουδούσε ο Τάκης ο Βούης στη Ρόδο και μπήκε μέσα στην ψυχή μου. Κι επειδή δεν ακουγόταν πουθενά, το έλεγα ακόμα και στα σκυλάδικα που δούλευα. Μου άρεσε. Φοβερό τραγούδι. Και δεν είναι μόνο αυτό. Είμαι κολλημένος σε πολλά τραγούδια. Είναι μερικά που τα κουβαλάω χρόνια, έτσι, για να τα μαθαίνουν οι νεότεροι, όπως είναι το «Αγριολούλουδο», το «Μερτικό μου απ' τη χαρά», «Όλες του κόσμου οι Κυριακές», τραγούδια του Λοΐζου... Έκανα προσπάθειες να βάλω το «Ληστή» σε δίσκο, αλλά μου τον έκοψαν.

Ποιος τον έκοψε, η εταιρεία;
Όχι, αυτός που έχει τα δικαιώματα, νομίζω ο θετός γιος του Χατζιδάκι.

Δεν του άρεσε η ερμηνεία δηλαδή;
Δεν ξέρω, δεν θέλω να σχολιάσω, είναι δικαίωμά του.

Θα κάνατε ένα δίσκο με τραγούδια των Χατζιδάκι-Θεοδωράκη;
Ποιος τυφλός δεν θέλει τα μάτια του; Είναι τιμή για οποιονδήποτε τραγουδιστή να τραγουδήσει Χατζιδάκι και Θεοδωράκη. Για Χατζιδάκι δεν εξαρτάται από εμένα. Θεοδωράκη έχω τραγουδήσει. Τραγούδησα τώρα σε ένα δίσκο που κάνει η Γλυκερία -είπα τρία τραγούδια και μου ζήτησε να πω κι άλλα τρία. Έχω κάνει και συναυλίες με τον Θεοδωράκη.

Για να έχει κάποιος τραγουδιστής διάρκεια, ποιο συστατικό θεωρείτε απαραίτητο;
Αν το ήξερα, θα το εφάρμοζα πρώτος. Εδώ δεν υπάρχει συνταγή. Τραγουδάς και ο κόσμος αποφασίζει, σε τοποθετεί εκεί που σου αξίζει.

Έχετε διάρκεια όμως...
Θέλω να πω, ο κόσμος ξέρει. Δεν μπορείς να τον κοροϊδέψεις. Αν τον κοροϊδέψεις, θα είναι για μικρό χρονικό διάστημα, κι αλίμονο σε όποιον το τολμήσει. Κάνε αυτό που πιστεύεις και αυτό που ξέρεις. Δεν υπάρχει συνταγή για να έχεις επιτυχία, αν υπήρχε θα το έκαναν όλοι. Τη διάρκεια εγώ τη βλέπω αλλιώς. Δηλαδή, όταν σταματήσεις να τραγουδάς επαγγελματικά, να παίζονται τα τραγούδια σου. Διάρκεια έχει ο Τσιτσάνης, ο Καζαντζίδης, η Μοσχολιού, που ενώ έχουν φύγει, με τα τραγούδια τους τους έχεις δίπλα σου κάθε μέρα. Αυτό θεωρώ εγώ διάρκεια. Το να τραγουδώ κάθε βράδυ και να ασχολούνται μαζί μου πέντε μέσα ενημέρωσης δεν σημαίνει τίποτα. Πίστεψέ το, με χαροποιεί ιδιαίτερα το γεγονός ότι είμαι αποδεκτός από συναδέλφους κάθε χώρου, θεωρώ τον εαυτό μου τυχερό γιατί αγαπήθηκα από όλους. Είναι πολύ σημαντικό πράγμα να σε αναγνωρίζουν οι συνάδελφοί σου.

Η κόρη σας είναι τραγουδίστρια. Θέλατε να ακολουθήσει τα χνάρια σας;
Όχι, ήμουν κάθετος! Της έλεγα ότι θα της κόψω το ένα πόδι! Μέχρι που έγινε 20 χρονών και μετά είδα ότι δεν γίνεται να την εμποδίσω και την άφησα να κάνει αυτό που είχε διαλέξει. Η Γιάννα είναι ένα παιδί που δεν θέλει να ακουμπάει σε άλλους. Δέχεται συμβουλές από μένα, αλλά μέχρι εκεί, δεν θέλει να στηριχτεί στις πλάτες του πατέρα της. Και μένα με ευχαριστεί αυτό, παρ' όλο που θα μπορούσα να τη βοηθήσω να ‘ναι στο σχήμα, δεν δέχτηκε, είναι επιλογή της.

Είστε παππούς, σας έχουν μάθει κάτι τα εγγόνια σας;
Με τα εγγόνια μου εντόπισα το εξής: Ότι δεν ήξερα να χαρώ τα παιδιά μου. Όταν έγινα εγώ πατέρας ήμουν 22 χρονών, σχεδόν παιδί κι ο ίδιος, τότε τον έκανα το γιο μου. Τώρα λοιπόν χαίρομαι τα εγγόνια μου και κάνω πράγματα που δεν έκανα στα παιδιά μου. Τι με μαθαίνουν; Λέξεις!

Υπάρχει κάποιος συνάδελφός σας που θα θέλατε περισσότερο να συνεργαστείτε;
Αυτός που θα ήθελα περισσότερο να συνεργαστώ έχει φύγει. Ήθελα να συνεργαστώ με το Στέλιο.

Πρέπει να σας πω ότι στο νέο δίσκο σας μου θυμίσατε περισσότερο από ποτέ Καζαντζίδη.
Είμαι επηρεασμένος από τον Στέλιο, όπως και να το κάνουμε. Δεν μπορείς να ξεφύγεις, ξέρεις, από κάποια πράγματα. Βάζεις τη δική σου προσωπικότητα, τη δική σου σφραγίδα, αλλά φαίνεται ότι είσαι επηρεασμένος. Όλοι κάπου πατάμε.

Πόσο έχει αλλάξει ο τρόπος που διασκεδάζει ο κόσμος μέσα σε όλα αυτά τα χρόνια που ζείτε τη νύχτα;
Έχει αλλάξει προς το καλύτερο. Παλιά, στις δεκαετίες του ‘70 και του '80, δεν έβλεπες 18άρηδες στους χώρους που δουλεύαμε, έρχονταν μεγάλοι, με τις γυναίκες τους, σε γιορτές. Καθημερινά το μαγαζί το κρατούσαν 5-10 παρέες που έφευγαν από λέσχες που έπαιζαν χαρτιά, είχε περισσότερο περιθώριο. Τώρα απευθυνόμαστε σε ευρύτερο κοινό, έχουμε πιάσει μεγαλύτερο φάσμα ηλικιών και είναι ευχής έργο. Είναι πολύ όμορφο να τραγουδάς για όλες τις ηλικίες.

Μου είχε κάνει εντύπωση που ενώ ήσασταν ήδη στις δόξες σας κάνατε δεύτερες φωνές στο δίσκο του Μητροπάνου με τον Μικρούτσικο.
Γιατί; Χαρά μου και τιμή μου...

Έχετε μια αγάπη για τα φεγγάρια ή είναι ιδέα μου;
(Γελάει). Συμπτωματικά... Τα ερεθίσματα που έχουν οι στιχουργοί τώρα είναι τόσο λίγα - είδατε ότι όλα περιστρέφονται γύρω από τον έρωτα ή την αγάπη... Ο κόσμος έχει προβλήματα, αλλά, δεν ξέρω, καλώς ή κακώς οι στιχουργοί έχουν αντιληφθεί -κι εμείς οι ίδιοι- ότι ο κόσμος έρχεται για να ξεχάσει και να διασκεδάσει. Υπάρχουν άλλοι χώροι για να πάει να προβληματιστεί.

Σας λείπει κάτι από το παρελθόν;
Μου λείπουν πάρα πολλά πράγματα, θέλω να ζω όμως το σήμερα. Είναι ψευδαίσθηση η νοσταλγία. Εντάξει, θυμάσαι πώς ήσουν πιτσιρικάς, αλλά θυμάσαι και τι έχεις περάσει.

Όλοι θα εύχονταν να ήταν λίγο πιο νέοι...
Καλά είσαι... Σ' αυτό, ναι. Είναι κι ο λόγος που γίνονται κάποια λάθη, γιατί κανένας μας δεν θέλει να πιστέψει ότι είμαστε στην πέμπτη δεκαετία της ζωής μας, κι όσο πάνε τα πράγματα λιγοστεύουν. Κι ας αισθάνομαι ότι είμαι 25 χρονών. Καλό είναι να μεγαλώνεις μόνο στο μυαλό. Να ωριμάζεις. Μακάρι να μένεις νέος και στα υπόλοιπα, αλλά δεν γίνεται.

Αυτή η περιβόητη διαφορά στη συμπεριφορά του κόσμου Αθήνας και Θεσσαλονίκης ισχύει ή είναι άλλο ένα κλισέ;
Μην τα ακούω αυτά. Οι άνθρωποι είναι ίδιοι παντού, τι λες τώρα; Αυτά τα έβγαλαν κάποιοι που ανέβαιναν να κάνουν μια αρπαχτή στη Θεσσαλονίκη κι έλεγαν ότι αφού πέρασε το τραγούδι μου στο δύσκολο βόρειο κοινό...Τι θα πει αυτό; αν κάνεις καλή δουλειά ο κόσμος σε εκτιμάει. Ξέρει να ξεχωρίζει το καλό απ' το κακό.

Έχετε δει αλλαγή στη συμπεριφορά του κόσμου απέναντί σας τώρα που είστε τόσο διάσημος;
Κάποιες φορές ναι, σε βλέπουν διαφορετικά και με λυπεί αυτό. Είναι η συμπεριφορά των άλλων που αλλάζει, όχι η δική σου. Λες, είμαι ο ίδιος, αλλά ποιος σε πιστεύει; Αν τύχει και είσαι κουρασμένος ή βαριεστημένος, λένε: μας το παίζει φίρμα. Γιατί, αν δεν ήμουν τραγουδιστής, δεν θα κουραζόμουν; Δεν είδα τον εαυτό μου ποτέ σαν σταρ, θεωρώ πως όπως ένας χτίστης κάνει καλά τη δουλειά του, έτσι κι εγώ είμαι υποχρεωμένος να κάνω καλά τη δική μου.

Τι συμβουλές θα δίνατε σε κάποιο νεαρό που θέλει να ασχοληθεί τώρα με το τραγούδι. Να το κάνει ή όχι;
Δεν θέλω να το παίξω σοφός. Αν το λέει η ψυχή του, να το κάνει. Βέβαια, τα νέα παιδιά επηρεάζονται από αυτά που βλέπουν, γι' αυτό πρέπει εμείς οι παλιότεροι να είμαστε εγκρατείς. Οι τραγουδιστές και οι ποδοσφαιριστές με την πλαστή δόξα και το χρήμα αποτελούν πρότυπα, αυτό ισχύει και δεν μπορείς να το αποτρέψεις. Κακώς φυσικά, αλλά συμβαίνει. Κάποτε όλοι ήθελαν να γίνουν γιατροί, σήμερα όλα τα πιτσιρίκια θέλουν να γίνουν τραγουδιστές ή ποδοσφαιριστές, τα έχουν εμφανίσει ως εύκολα επαγγέλματα. Μια φορά φίλησα τα εγγόνια μου και είπα στη μικρή, άντε φεύγω, ο παππούς πάει στη δουλειά. Ξέρεις τι μου απάντησε; Ποια δουλειά, ρε παππού; Αφού τραγουδάς! Κατάλαβες; Δουλειά είναι μόνο ο κασμάς.

Θα αφήνατε τη νύχτα για να κάνετε μόνο συναυλίες, όπως κάποιοι συνάδελφοί σας;
Θα μου άρεσε, αλλά αυτό το κάνουν όσοι είναι βολεμένοι οικονομικά. Όταν έχεις υποχρεώσεις δεν μπορείς να το παίξεις συναυλιακός και σταρ και να κάνεις τρεις συναυλίες το χρόνο, γιατί θα ψοφήσεις απ' την πείνα.

Οι δίσκοι δεν αφήνουν λεφτά;
Μόνο απ' τις εμφανίσεις ζεις πια, εκτός κι αν απευθύνεσαι σε μια αγορά 50 εκατομμυρίων. Οι νέοι όχι μόνο δεν παίρνουν τίποτα, πληρώνουν κι απ' την τσέπη τους. Τα καινούργια συμβόλαια που κάνουν οι εταιρείες παίρνουν το 10% από το μεροκάματο του τραγουδιστή. Βέβαια, ο κόσμος δεν το ξέρει και νομίζει ότι κονομάει απ' τους δίσκους.

Τι είναι αυτό που σας ενοχλεί περισσότερο;
Με ενοχλούν χίλια δυο πράγματα. Περισσότερο η αδικία που γίνεται στους συνταξιούχους. Πληρώνουν μια ζωή ένσημα και στα τελευταία χρόνια τους βασανίζονται περισσότερο απ' όσο σε όλη τους τη ζωή. Μεγάλη αδικία, τεράστια, τα λεφτά που έχουν πληρώσει δεν τα εισπράττουν ποτέ.

Δεν φταίμε κι εμείς που δεν αντιδρούμε;
Για το πρώτο πράγμα που φταίμε είναι που δεν ξέρουμε να ψηφίσουμε...