Τι ξέρουμε για τον Τζων Μέιναρντ Κέινς; Τα βιβλία της οικονομικής ιστορίας, όταν δεν τον μέμφονται ως σωτήρα του καπιταλισμού, τον αναφέρουν ως πατέρα της δύσκολης συμφωνίας του Μπρέτον Γουντς του 1944, της συμφωνίας που πρακτικά «γέννησε» την Παγκόσμια Τράπεζα και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, δικά του «παιδιά» και τα δύο.
Τι άλλο; Ότι ήταν ο πιο φωτισμένος οικονομολόγος του 20ου αιώνα, προϊόν και θεμελιωτής μαζί του Πανεπιστημίου του Καίμπριτζ, ότι έλαβε την καλύτερη δυνατή βρετανική παιδεία, προερχόμενος από εύπορη και μορφωμένη οικογένεια, ότι αγαπούσε την τέχνη και παντρεύτηκε τον έρωτα της ζωής του: την πρίμα μπαλαρίνα των μπαλέτων Ντιαγκίλεφ, Λυδία Λομπόκοβα. Καπνιστής, κοσμοπολίτης, λάτρης και πάτρονας της τέχνης, μανιώδης καπνιστής και γρήγορος αναγνώστης. Αυτά.
Στα 38 του ξεκίνησε η σχέση του με την Λομπόκοβα, σχέση που κατέληξε σε γάμο το 1925 και περιγράφεται πλήρης και ικανοποιητική και για τους δύο. Τόσο ο «σωτήρας» του καπιταλιστικού συστήματος, όσο και η χορεύτρια λέγεται ότι ερωτεύθηκαν κεραυνοβόλα, αγαπούσαν την τέχνη, τις πολύωρες συζητήσεις για δύσκολα κοινωνικά και οικονομικά ζητήματα και το κάπνισμα. Όμως, ο Κέινς, μέχρι τότε συντηρούσε δεσμό με τον μεγάλο έρωτα της ζωής του, τον ζωγράφο Duncan Grant, με τον οποίο παρέμειναν στενοί φίλοι μέχρι το τέλος και ενώ ο κορυφαίος οικονομολόγος φαίνεται ότι είχε βρει τη χρυσή τομή και στη ζωή του. Από εδώ ο δημόσιος βίος, τα θεάματα, οι ομιλίες, οι συνεντεύξεις και τα συνέδρια και από εκεί, λίγο πιο πίσω, οι μυστικές συναντήσεις, κάποτε και οι ομαδικές ερωτικές συνευρέσεις με πολλούς άντρες ταυτόχρονα.
Σε μία εποχή που η σκιά του παθήματος του Όσκαρ Γουάιλντ έπεφτε ακόμη βαριά πάνω από τη βρετανική επικράτεια, ο κατά τα λοιπά, ανοιχτόμυαλος Κέινς δεν είχε πολλές επιλογές από να κρύβει τις αμφιφυλόφιλες προτιμήσεις του. Ο ίδιος άνθρωπος που οίκτιρε – σχεδόν απεχθανόταν - τους πολιτικούς που «λυγούσαν» από τις πιέσεις του Τύπου, φαίνεται ότι γνώριζε πολύ καλά, πόσο δύσκολα το κοινωνικό πλέγμα του καιρού του, θα αποδεχόταν τις ερωτικές του προτιμήσεις.
Αυτόν τον τομέα της ζωής του, προτίμησε να τον περιβάλει με ασφάλεια και να τον επενδύσει με πολλά φίλτρα, αφήνοντας τους πολλούς να γνωρίζουν αυτά που έπρεπε να γνωρίζουν. Αν αντιπαραβάλει κανείς μερικά γεγονότα – προσωπικής και επαγγελματικής φύσης - από τη ζωή αυτού του ανθρώπου, κατά τη διάρκεια των ετών 1910 – 1913 θα γίνει αντιληπτός ο λόγος όλης αυτής της περιχαράκωσης: στις αρχές του έτους ο Κέινς αναγορεύεται ισόβιος συνεργάτης του King’s College, έχοντας υπάρξει για μία 8ετία μέλος των «Αποστόλων» του Καίμπριτζ, της υψηλόβαθμης ομάδας διανοουμένων της εποχής και επί σειρά ετών λέκτορας χρηματοοικονομίας του σπουδαίου πανεπιστημίου. Τα Χριστούγεννα του ίδιου έτους ο Κέινς επιλέγει το ξενοδοχείο Victoria Commercial Hotel στο Ramsgate για να ξεκουραστεί. Όμως, δεν είναι μόνος. Τον συνοδεύει ένας θίασος ηθοποιών παντομίμας με εκλεπτυσμένους τρόπους και εξαιρετική καλλιέργεια. Μικρή λεπτομέρεια: ένας ηθοποιός του συγκεκριμένου θιάσου ήταν εραστής του…
Ομοίως, το 1913, λίγο πριν το ξέσπασμα του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου και ενώ ο Κέινς εργάζεται ως ανώτερος υπάλληλος του Υπουργείου Ινδιών και έχει ήδη δημοσιεύσει το σημαντικό “Indian Currency and Finance”, το ίδιο εκείνο διάστημα φαίνεται να διατηρεί δεσμό με έναν παίκτη της Aston Villa, για χάρη του οποίου, μπαίνει στη διαδικασία να παρακολουθεί ποδοσφαιρικές αναμετρήσεις. Αν και οι βρυχηθμοί και τα οργισμένα συνθήματα των οπαδών δεν τον ενθουσιάζουν, ακριβώς.
Αν όλα αυτά γίνονταν γνωστά τότε, σε συνδυασμό με τα αντισημιτικά αισθήματα, από τα οποία διακατεχόταν ο διαπρεπής οικονομολόγος, θα δημιουργούσαν σοβαρά προβλήματα όχι μόνο στη δημόσια εικόνα του, αλλά και στις οικονομικές πρακτικές του και στη δεξιοτεχνία του να περνά σοβαρά μέτρα και ανατρεπτικές θεωρήσεις, ακριβώς όπως έπραξε το 1919, ως επικεφαλής της οικονομικής αντιπροσωπείας της Μεγάλης Βρετανίας στη Διάσκεψη Ειρήνης των Παρισίων, με τις επαναστατικές θέσεις του για τις πολεμικές αποζημιώσεις.
Εκτός, βέβαια, από κοσμοπολίτης και λάτρης της τέχνης, ήταν «οικονομικός νους», παντού: ίσως ήταν από τους λίγους του καιρού του που είχε προφητεύσει το χρυσωρυχείο, στο οποίο θα μετατρεπόταν το εμπόριο τέχνης στα χρόνια που θα ακολουθούσαν, ενώ ήταν πρωτοπόρος στην υπεράσπιση των γυναικείων δικαιωμάτων, με σοβαρές θέσεις για το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης και του ελέγχου των γεννήσεων.
Αυτό το τελευταίο σηκώνει και οικονομικές ερμηνείες, περί ελέγχου του πληθυσμού, αλλά δεν είναι της παρούσης. Γεγονός ήταν ότι ο Κέινς υπήρξε από το 1923 αντιπρόεδρος της ένωσης “Marie Stopes”, ενός οργανισμού υπέρ του οικογενειακού προγραμματισμού, με αμυδρά ανοίγματα προς τη νομιμοποίηση των εκτρώσεων, σε μία εποχή που οι γυναίκες μετά βίας και με αίσθημα ντροπής ενημερώνονταν για τις σεξουαλικές σχέσεις και για την εγκυμοσύνη.
Βέβαια, και πάλι, από έναν τέτοιον νου είναι αδύνατον να μην αναμένεται και μία δεύτερη – οικονομικίστικη - ανάγνωση σε δηλώσεις, όπως η παρακάτω: «Για όλα αυτά τα ζητήματα που αφορούν τις γυναίκες, το υπάρχον καθεστώς, κοινωνικό, νομικό και εκκλησιαστικό είναι ακόμη μεσαιωνικό. Όλα αυτά μαζί δεν έχουν καμία επαφή με τις πρακτικές και τις απαιτήσεις του πολιτισμένου κόσμου».
Στον επαγγελματικό του βίο (και στους 27 τόμους επαναστατικής εφαρμοσμένης οικονομίας του 20ου αιώνα που συνέγραψε), το «πάντρεμα» θεωρίας και πράξης υπήρξε αριστοτεχνικό. «Η γενική θεωρία της απασχόλησης, του τόκου και του χρήματος», - αυτό που όλοι σήμερα γνωρίζουμε ως κεϊνσιανή επανάσταση στην οικονομία – που εξέδωσε το 1936, δεν ήταν παρά μία απόδειξη ότι «κάθε προσφορά δεν δημιουργεί και ζήτηση» (αν ταυτόχρονα ολόκληρο το εισόδημα δεν αποτελούσε και δαπάνη) και ότι πρέπει να αντιμετωπιστεί με τη θεωρία της ενεργού ζήτησης.
Στις καπιταλιστικές κοινωνίες η θεωρία αυτή λειτούργησε θαυμάσια, έσωσε την οικονομία από την «επέλαση των κομμουνιστών», όπως έγραφε ο Τύπος της εποχής και κυρίως την έσωσε από τον ίδιο τον κακό καπιταλιστή εαυτό της. Στην πραγματική ζωή, αυτή στη διάρκεια της οποίας, ο «πατέρας» της Παγκόσμιας Τράπεζας και του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου μπορούσε να ερωτευθεί συνεργάτες, υπουργούς, αλλά και αστέρες του αθλητισμού και του θεάτρου, παρέμεινε ανενεργή για ευνόητους λόγους…
Ο λόρδος του Τίλτον που έμελλε να «βαφτίσει» έναν οικονομικό «-ισμό» με το όνομα του γεννιέται σαν σήμερα στις 5 Ιουνίου του 1883 στο Καίμπριτζ. Θα πεθάνει από καρδιακή προσβολή στα 63 του, στο πατρικό του, εκεί, όπου πρώτος ο πατέρας του τον έσπρωξε για δημιουργική απασχόληση στα μαθηματικά, αγνοώντας την πιθανότητα να τα λατρέψει και να «χτίσει» κάποιες από τις οικονομικές θεωρίες που θα κρατούσαν για καιρό στα πόδια της τη Δύση…
ΠΗΓΕΣ:
- Ivan T. Berend, Οικονομική ιστορία του ευρωπαϊκού 20ου αιώνα – Τα οικονομικά καθεστώτα από το Laissez – Faire στην Παγκοσμιοποίηση, Gutenberg, 2009
- Richard Davenport-Hines, Universal Man: The Seven Lives of John Maynard Keynes, William Collins.
σχόλια