«Ήταν μια άσχημη χρονιά για την παραγωγή ελληνικής ντομάτας» λέει μανάβης σε τουριστικό προορισμό για να εξηγήσει γιατί την πουλάει Αύγουστο μήνα 2,5 ευρώ το κιλό. «Οι φετινές καιρικές συνθήκες μείωσαν πάρα πολύ την εγχώρια παραγωγή και τον Ιούλιο αναγκαστήκαμε να πουλάμε ντομάτα Σερβίας και Πολωνίας(!)».
Επιστήμονες λένε ότι ο καιρός της Ελλάδας θα συνεχίσει να είναι άστατος και τα επόμενα χρόνια, όπως ήταν φέτος από τον Μάιο έως τον Ιούλιο (εναλλαγή βροχών και καταιγίδων με υψηλές θερμοκρασίες). Αυτά είναι κάποια πρώτα ηχηρά μηνύματα της κλιματικής αλλαγής.
Η αγροτοκτηνοτροφική παραγωγή βρίσκεται ήδη διεθνώς κάτω από μεγάλη πίεση για να αντιμετωπίσει τέσσερις αντιφατικές μεταξύ τους καταστάσεις. Πρώτον, να βρει λύσεις στις αλλαγές που φέρνει η κλιματική κρίση. Δεύτερον, να ανταποκριθεί στην αυξανόμενη απαίτηση για πιο υγιεινά προϊόντα (λιγότερα φυτοφάρμακα, εντατική και αφύσικη εκτροφή ζώων, πιο περιβαλλοντικά φιλικές καλλιέργειες κ.λπ.). Τρίτον, να ανταποκριθεί στην ολοένα αυξανόμενη ζήτηση για προϊόντα, μερικά από τα οποία είναι μάλιστα πιο περιβαλλοντικά επιβλαβή (βόειο/χοιρινό κρέας, γαλακτοκομικά). Τέταρτον, η φθηνή τροφή, είτε βιομηχανικής επεξεργασίας είτε ελλιπών ελέγχων, έχει πολύ μεγάλο κρυφό κόστος για τον πλανήτη και την υγεία των κοινωνικών στρωμάτων που καταφεύγουν σε τέτοιες διατροφικές επιλογές.
Μεγάλο ρόλο θα παίξουν και οι καταναλωτές, που θα είναι περισσότερο ενημερωμένοι και δεν θα καταπίνουν «αμάσητα» ό,τι αγροτικά προϊόντα βρίσκουν στην αγορά, αλλά θα απαιτούν να ενημερώνονται για τις συνθήκες των καλλιεργειών.
Η Γκρέτα και οι άλλοι
Πάντως, αν έχεις μπει κι εσύ στη μάχη των χαρακωμάτων για το κατά πόσο η 16χρονη Γκρέτα Τούμπεργκ είναι «φούσκα» ή παιδί που κάτι έχει να πει, ειδικά αν θεωρείς ότι ο θόρυβος για την κλιματική κρίση δεν έχει βάση και είναι άλλη μια προπαγάνδα του Τζορτζ Σόρος, τότε μπορεί τα παρακάτω να σου φανούν υπερβολές. Σε αυτή την περίπτωση σταματάς την ανάγνωση εδώ και συνεχίζεις να απολαμβάνεις ακόμα περισσότερες σπαλομπριζόλες ή Black Angus.
Συνεχίζω για όσους εκτιμούν ότι κάτι τρέχει στον πλανήτη και ότι οι επιστήμονες έχουν καταθέσει αρκετά στοιχεία που το αποδεικνύουν. Το τι τρώμε και ο τρόπος που το παράγουμε παίζουν πολύ μεγάλο ρόλο στην κατάσταση του πλανήτη και στην υγεία των ανθρώπων. Η παραγωγή κρέατος ήδη κατηγορείται ότι έχει συμβάλει κατά πολύ στην κλιματική κρίση. Ο πολλαπλασιασμός των εξαγωγών βραζιλιάνικου βόειου κρέατος έχει παίξει μεγάλο ρόλο στην καταστροφή του Αμαζονίου.
Είναι τέτοια η πίεση για μείωση της κατανάλωσής του, που έχουν προχωρήσει αρκετές μέθοδοι για την παραγωγή φυτικών ή και εργαστηριακών προϊόντων με γεύση κρέατος. Τα μπέργκερ με τέτοιο «κρέας» είναι ήδη σε κυκλοφορία στις ΗΠΑ και δεν προλαβαίνουν τη ζήτηση, αλλά προς το παρόν η παραγωγή είναι πολύ μικρή. Για την ώρα, οι εξελίξεις είναι πολύ πιο δυναμικές απ’ ό,τι φανταζόμασταν. Δύο εταιρείες παρασκευής τέτοιων προϊόντων προχώρησαν σε συμφωνίες τις τελευταίες μέρες, που μπορεί να αυξήσουν εντυπωσιακά τον αριθμό των καταναλωτών τους.
Ζούμε μέσα στα πιο παλαβά παράδοξα: από τη μια πλευρά, οι επιστήμονες ζητούν μείωση της κατανάλωσης κρέατος, ενώ από την άλλη εξαπλώνεται και σε άλλες χώρες η αμερικανική μανία για μπέργκερ και χοτ-ντογκ. Παρά τις εκκλήσεις για αλλαγή διατροφικών συνηθειών με στόχο να αντιμετωπιστεί η διατροφική κρίση, πρόσφατη πολύ μεγάλη μελέτη των Ηνωμένων Εθνών μάς προσγειώνει: όπως πάνε σήμερα τα πράγματα, τα επόμενα χρόνια περιμένουμε αύξηση των εκπομπών αερίων θερμοκηπίου που προέρχονται από τον αγροτοκτηνοτροφικό τομέα. Η αύξηση του πληθυσμού, η βελτίωση των εισοδημάτων και η αλλαγή διατροφικών μοντέλων (υπέρ του κρέατος…) οδηγούν σε τέτοιες προβλέψεις.
Σε αυτή την πέντε λεπτών ομιλία TED βλέπεις ότι η βιομηχανία κρέατος δεν επηρεάζει μόνο το κλίμα του πλανήτη αλλά και την υγεία λόγω της ευρείας χρήσης αντιβιοτικών που αδυνατίζουν το ανθρώπινο ανοσοποιητικό σύστημα. Αυτήν τη στιγμή το 23% των αερίων του θερμοκηπίου προέρχεται από τον αγροτοκτηνοτροφικό τομέα, την αποψίλωση των δασών και τη («αναπτυξιακή») διαχείριση των βαλτότοπων.
Η ελληνική παραγωγή στο σταυροδρόμι
Αργά ή γρήγορα οι κυβερνήσεις μάλλον θα υποχρεωθούν να πάρουν πιο δραστικά μέτρα, τόσο γιατί σοβαρεύουν οι συνέπειες από την αλλαγή του κλίματος όσο και επειδή φουντώνουν οι διεθνείς κινητοποιήσεις. Εκτός κι αν στη θυελλώδη πόλωση που είναι σε εξέλιξη επικρατήσουν οι αρνητές της κρίσης.
Πού βρίσκεται η Ελλάδα σε όλα αυτά; Κάπου μεταξύ άγνοιας, ρομαντισμού και πεποίθησης ότι λόγω οικονομικής κρίσης δεν την πολυαφορά το θέμα. Η χώρα έχει ακόμα ένα πολύ μεγάλο πλεονέκτημα, αυτό που ξέραμε μέχρι τώρα ως «καιρικές συνθήκες». Από την άλλη, έχει αδυναμίες, όπως η ανεξέλεγκτη χρήση φυτοφαρμάκων και η δυσκολία, λόγω κακής οργάνωσης, να προσαρμοστεί η παραγωγή της στα καινούργια στάνταρ. Το ότι η Ελλάδα έχει πολλές μικρές καλλιέργειες δεν βοηθάει, καθώς οδηγούν στην παραγωγή προϊόντων αυξημένου κόστους και αποτελούν εμπόδιο για γρήγορες αλλαγές.
Παρότι γίνεται πολύ μεγαλύτερος θόρυβος για την 4η Βιομηχανική Επανάσταση (τεχνητή νοημοσύνη, ρομπότ κ.λπ.), θα έχει και ο αγροτοδιατροφικός κλάδος τη δική του «4η Αγροτική Επανάσταση»: καινοτομίες, αυτοματοποίηση, χειρουργική διαχείριση των καλλιεργειών… Πόσο θα καταφέρουν οι Έλληνες αγρότες να παρακολουθήσουν αυτή την κούρσα; Ήδη οι ανταγωνιστές τους σε άλλες χώρες αυτοματοποιούν όλο και περισσότερο την παραγωγή κι έτσι ελέγχουν το κόστος και βελτιώνουν την ποιότητα των προϊόντων τους. Η Ελλάδα δεν τα έχει καταφέρει μέχρι στιγμής στην παραγωγή κρέατος (εισάγει πάνω από το 80% του βόειου που καταναλώνει). Αν επιβληθούν πολιτικές για την αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης, τότε θα αυξηθεί η ζήτηση σε φρούτα, λαχανικά και όσπρια. Οι κλιματολογικές συνθήκες δεν αρκούν για αύξηση της παραγωγής και βελτίωση της ποιότητας. Ειδικά όταν οι πιο εντατικοί έλεγχοι θα «κόβουν» προϊόντα από καλλιέργειες που δεν έχουν ακολουθήσει κανόνες βιώσιμης ανάπτυξης, βιολογικές και με περιορισμένη χρήση φυτοφαρμάκων.
Μεγάλο ρόλο θα παίξουν και οι καταναλωτές, που θα είναι περισσότερο ενημερωμένοι και δεν θα καταπίνουν «αμάσητα» ό,τι αγροτικά προϊόντα βρίσκουν στην αγορά, αλλά θα απαιτούν να ενημερώνονται για τις συνθήκες των καλλιεργειών. Σε μια πιο ρομαντική εποχή θα λέγαμε ότι είναι ευκαιρία να συνεργαστούν παραγωγοί, κράτος και καταναλωτές πάνω σε ένα 10ετές πλάνο ώστε να πάμε προς ένα περισσότερο βιώσιμο μοντέλο καλλιεργειών και κατανάλωσης.
Οι πολιτικοί στη Δύση είναι κάπου στη μέση, ανάμεσα στις διαδηλώσεις για αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, στους αγρότες που έχουν ισχυρή εκλογική επιρροή και στην απαίτηση μεγάλου μέρους του πληθυσμού για φτηνή διατροφή, που στη βιομηχανική της μορφή παράγεται σε συνθήκες που δημιουργούν πολλά ερωτηματικά. Η πραγματικότητα δείχνει ότι πρέπει να αντιμετωπιστεί η πρόκληση της φτηνής διατροφής, στην οποία καταφεύγουν μεγάλα στρώματα που κινούνται στα όρια της φτώχειας και το τελευταίο που σκέφτονται είναι η βιώσιμη ανάπτυξη.
Και ένα κουίζ: ποιοι καρποί της φύσης είναι πιο ευάλωτοι στις νέες συνθήκες που θα προκύψουν από την κλιματική κρίση; Αβοκάντο, αμύγδαλα, αλλά και κάποια που θα μας πονέσουν περισσότερο, όπως οι ελιές και τα σταφύλια.
