Ο ποπ και μπανάλ αντισυστημισμός «τα σπάει»

ΕΧΟΥΝ ΕΙΠΩΘΕΙ ΗΔΗ πολλά για το πρώτο μεγάλο γεγονός του 2021, την επιχείρηση εισβολής των οπαδών του Προέδρου Τραμπ στο Καπιτώλιο στην Ουάσινγκτον, μετά τη συστηματική παρότρυνσή του. Το ζήτημα της σχέσης λαϊκισμού και εξτρεμισμού έχει σχολιαστεί κατά κόρον, ειδικά στην Ελλάδα, που την περασμένη δεκαετία γίναμε μάρτυρες παρόμοιων χαρακτηριστικών λαϊκής αγανάκτησης και προσβολής του βασικού πυλώνα της δημοκρατίας, της κοινοβουλευτικής εκπροσώπησης (αντιμνημονιακές μούντζες, κρεμάλες, έφοδοι για κατάληψη της Βουλής, που αποκρούστηκαν με βίαια επεισόδια).

Το ίδιο κρίσιμη είναι η παράμετρος που επίσης έχει επισημανθεί πολλαπλώς για τις αιτίες του φαινομένου Τραμπ, δηλαδή το πώς αυτός έχει καταφέρει να ριζοσπαστικοποιήσει στο έπακρο όλες εκείνες τις περιπτώσεις των αμερικανικών κοινωνικών στρωμάτων που νιώθουν να απειλούνται από την οικονομική και πολιτισμική παγκοσμιοποίηση.

Η εισβολή στο Καπιτώλιο επιβεβαίωσε πολλά από αυτά που γνωρίζαμε, με κορυφαίο το γεγονός ότι οι αδίστακτες αυταπάτες, ντυμένες με αντισυστημική ρητορική, μπορούν να οδηγήσουν στα πιο οδυνηρά πολιτικά αποτελέσματα. Όμως υπάρχουν κάποια στοιχεία άλλης τάξης που δικαίως προξένησαν διεθνές σοκ και απορία.

Αυτό που εύλογα κέντρισε τα φώτα της δημοσιότητας στα συμβάντα της Ουάσινγκτον, εκτός από τους πέντε νεκρούς και την ασύλληπτη αδράνεια της αστυνομίας, είναι το προφίλ των εισβολέων και ιδίως κάποιων πρωταγωνιστών που έκαναν το όλο σκηνικό της βίας που εκτυλίχθηκε να μοιάζει με σύνθεση των πιο ευφάνταστων και συνάμα τραγελαφικών εικόνων του Χόλιγουντ.

Ο «Μπλεκ», κατά κόσμον Τζέικ Αντζέλι, συγκέντρωσε το μεγαλύτερο ίσως ενδιαφέρον απ' όλους με την εκκεντρική του εμφάνιση (προβιά, κράνος με τα κέρατα, δόρυ με την αμερικανική σημαία). Δεν ήταν ο μόνος. Το ίδιο εντυπωσιακός ήταν ο νέος άντρας με την προβιά που ονομάζεται Ααρόν Μοστόφσκι και επίσης κατήγγειλε σε διάφορες κάμερες την εκλογική «κλοπή».

Αυτοί οι δύο εισβολείς εντυπωσιάζουν όχι μόνο γιατί εκφράζουν ανενδοίαστα παρανοϊκές θεωρίες συνωμοσίας αλλά και γιατί παραπέμπουν σε μια αμερικανική ταυτότητα σχεδόν ιθαγενή (τα σώματά τους, άλλωστε, είναι σχεδόν γυμνά). Φαίνεται να μιμούνται στην καλύτερη περίπτωση τον Λεονάρντο ντι Κάπριο ως κυνηγό άγριων ζώων στην ταινία Η επιστροφή και πολύ λιγότερο κάποιον Marlboro Man με την κλασική, τεξανή αρρενωπότητα.

Ο Τραμπ, πέρα όλων των άλλων ιδιοτήτων που τον έχουν χαρακτηρίσει, έκανε εφικτή τη σύγκλιση μυθοπλασίας και πραγματικότητας, σε βαθμό που ακόμη και η αμερικανική κοινωνία ποτέ δεν θα μπορούσε να φανταστεί ότι θα συμβεί.

Φυσικά, υπήρξαν και άλλοι, πιο αναγνωρίσιμοι πρωταγωνιστές, ντυμένοι κομάντο, φέροντες διακριτικά στοιχεία της ακροδεξιάς εξτρεμιστικής τους ταυτότητας (π.χ. φούτερ αποθέωσης το Άουσβιτς, σημαίες του ρατσιστικού Νότου κ.λπ.) και δικαιώνοντας πολλές μυθοπλαστικές αφηγήσεις που θέλουν τις ΗΠΑ να καταλαμβάνονται μυστικά ή πραγματικά από νέες ή παλιές μορφές του ναζιστικού ολοκληρωτισμού. Κάποιοι από αυτούς, μάλιστα, έφεραν τα διακριτικά των τιμωρών των κόμικς της Μάρβελ, δίνοντας μια ακόμη εκδοχή του μεταμοντέρνου ακροδεξιού ριζοσπαστισμού που πάει να κυριαρχήσει όχι μόνο στις ΗΠΑ αλλά και στην Ευρώπη.

Άλλωστε, ακόμη και η πρόσκληση που απηύθυνε ο Ρούντι Τζουλιάνι για να ξεσηκώσει το πλήθος, «δίκη διά του πολέμου» (trial by combat), παρέπεμπε τους μυημένους σε ρητορική «Game of Thrones», στον φανταστικό κόσμο όπου οι προδημοκρατικοί κανόνες της ισχύος κυριαρχούν απόλυτα.

Όμως υπήρξαν κι άλλα πρόσωπα που θύμισαν όχι τόσο πολύ φανταστικούς ήρωες και καταστάσεις όσο πρωταγωνιστές από ταινίες των αδελφών Κοέν, ειδικά εκείνους της αμερικανικής επαρχίας, που ζουν σε έναν κόσμο αποκομμένο από αυτόν των κοσμοπολίτικων παραλιακών Πολιτειών.

Ο Ρίτσαρντ Μπαρνέτ, ο 60χρονος άνδρας που φωτογραφήθηκε αραγμένος πάνω στο γραφείο της Νάνσι Πελόζι, ή αυτός που χαριεντίζεται μπροστά στον φακό με το πόντιουμ που έχει κλέψει είναι χαρακτηριστικές φυσιογνωμίες του σουρεαλιστικού αμερικανικού εξτρεμισμού που οι αδελφοί Κοέν μάς έχουν περιγράψει σε πολλά έργα τους (ή έχει σατιρίσει ο Σάσα Μπάρον Κοέν).

Είτε οι παράξενοι πρωταγωνιστές της βίαιας εισβολής μιμήθηκαν τους Εκδικητές των κόμικ που έρχονται να αποκαταστήσουν την «αδικία» που διαπράχθηκε κατά την εκλογική διαδικασία είτε ήρθαν απλώς να απαθανατίσουν σε selfie την μπρουτάλ κουλτούρα της αμερικανικής επαρχίας στην πρωτεύουσα, σε κάθε περίπτωση ενσάρκωσαν συνειδητά ή ασυνείδητα ήρωες και καταστάσεις που μέχρι τώρα έχουν πρωταγωνιστήσει σε έναν μυθοπλαστικό κόσμο.

Ο Τραμπ, πέρα όλων των άλλων ιδιοτήτων που τον έχουν χαρακτηρίσει, έκανε εφικτή τη σύγκλιση μυθοπλασίας και πραγματικότητας, σε βαθμό που ακόμη και η αμερικανική κοινωνία ποτέ δεν θα μπορούσε να φανταστεί ότι θα συμβεί.

Η ταινία καταστροφής του Καπιτώλιου ήταν το αναμενόμενο φινάλε της ιστορίας ενός Προέδρου που κατάφερε να εκμεταλλευτεί με απίθανη μαεστρία όλο τον αντισυμβατικό κώδικα της αμερικανικής δημοφιλούς κουλτούρας και να τον καταστήσει κτήμα μιας μισαλλόδοξης και επιθετικής πολιτικής ατζέντας. Υπήρξε, άλλωστε, και ο ίδιος η ενσάρκωση, το ολόγραμμα ενός ήρωας της πολιτικής ανορθοδοξίας που ο κόσμος του θεάματος δημιούργησε και άφησε να ξεφύγει από τον έλεγχό του.

Πέρα απ' όλες τις πολιτικές συζητήσεις και ερμηνείες που προκαλεί και θα προκαλεί το φαινόμενο του τραμπισμού, το πιο ενδιαφέρον και δυσκολότερο που θέτει είναι το κατά πόσο ο κόσμος της μυθοπλασίας και της διασκέδασης καθορίζει τις πολιτικές στάσεις και συμπεριφορές του σήμερα, όχι μόνο ως αντανάκλασή τους αλλά και ως πολλαπλασιαστής τους.

Κατά πόσο η αθώα και θεαματική μέχρι πρότινος συνωμοσιομανία που θρέφει τον κόσμο της επιστημονικής φαντασίας, του πολιτικού θρίλερ, των επικών αφηγήσεων κ.ά. είναι βασικός αιμοδότης μιας διαρκούς θυματοποίησης και βίαιης ριζοσπαστικοποίησης μέρους των λογοτεχνικών, κινηματογραφικών, τηλεοπτικών ακροατηρίων; Κατά πόσο υπάρχουν εναλλακτικές αφηγήσεις σε αυτή την ερμηνεία των σχέσεων εξουσίας που βλέπει μόνο μυστικά συμφέροντα, σκοτεινές δολοπλοκίες, υποχθόνιους πρωταγωνιστές να κινούν τα πολιτικά νήματα; Κατά πόσο αυτές κερδίζουν δημοφιλία έτσι ώστε να συγκροτηθούν πολιτικές αναφορές έξω από τον μπανάλ αντισυστημισμό;

Αυτά είναι τα δύσκολα ερωτήματα που μένει να απαντηθούν όχι μόνο από τους πολιτικούς αλλά και από τους πολιτισμικούς πρωταγωνιστές του μέλλοντος.

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO.

Το νέο τεύχος της LiFO δωρεάν στην πόρτα σας με ένα κλικ.