Χρόνια τώρα έχω την πεποίθηση ότι το μέγιστο ζήτημα που βιώνουμε στην καθημερινότητά μας δεν είναι ούτε το οικονομικό, ούτε το πολιτικό, ούτε καν το υπαρξιακό. Είναι το αισθητικό. Που τα περιέχει όλα και τα πολλαπλασιάζει σαν κάμερα με φίλτρο κυτταρίτιδας στο άπειρο. Και μάλιστα σε όλους τους τομείς της ζωής: στη γλώσσα, στα media, στην κοινωνική συναναστροφή, στην αντίληψη του τοπίου, στις σπουδές, στην εργασία, στις δομές της κοινωνίας.
Χρόνια τώρα έχω την πεποίθηση ότι το μέγιστο ζήτημα που βιώνουμε στην καθημερινότητά μας δεν είναι ούτε το οικονομικό, ούτε το πολιτικό, ούτε καν το υπαρξιακό. Είναι το αισθητικό. Που τα περιέχει όλα και τα πολλαπλασιάζει σαν κάμερα με φίλτρο κυτταρίτιδας στο άπειρο.
Αν με τον όρο "αισθητική" (aesthetics) εννοούμε γενικά την κριτική σκέψη επί της τέχνης, του πολιτισμού και της φύσης, και όχι μονάχα στενά και πεζοδρομιακά την έννοια της ομορφιάς ή της απουσίας της, τότε εμπίπτει στον τομέα της Αξιολογίας, ενός κλάδου της φιλοσοφίας. Η έννοια της αξίας μπορεί να έχει διττή σημασία, με την έννοια του αντιτίμου (η αγωνία του πλειστηριασμού έργων τέχνης) και με την έννοια της ηθικής βαρύτητας (καλύτερα κατανοητή όταν εκπίπτει στο αντίθετό της, την "απαξία").
Μ'αυτόν τον ορίζοντα σκέψης, η αισθητική έχει ταυτόχρονα πρακτική και ηθικοπνευματική σημασία: τα αποτελέσματα είναι ορατά στην κοινωνική μας καθημερινότητα. Η ανασκαφή της Αμφίπολης παραδείγματος χάριν μοιάζει με ένα Ελ Ντοράντο για γερούς λύτες αλλά ταυτόχρονα μια ανακάλυψη ενδεδυμένη με έναν εθνικό μύθο, έναν επιπρόσθετο συμβολισμό, ένα φορτίο που δεν άπτεται του καθαρά επιστημονικού και φέρει ¨αξία. Μάλιστα αποτελεί ένα περίφημο παράδειγμα για την απόχρωση της γλώσσας. Πέρα από "όμορφα" (ετυμολογικά δηλαδή ευ-μορφα), τα ευρήματα είναι (ή δεν είναι, κατ'άλλη θεώρηση) "ωραία", δηλαδή 'της ώρας', 'στον καιρό τους', εμβαπτισμένα στον κατάλληλο χρόνο (ιδιαίτερα αν σκεφτούμε όσα ο Ν.Chomsky αναφέρει για την συλλογική συνειδητότητα και τον χειρισμό της...).
Το να συμφωνήσουμε για το τι είναι όμορφο είναι έργο Τιτάνιο. Για τους αρχαίους Έλληνες το "κάλλος" περιείχε μέσα του το "καλόν" κι ο Σωκράτης θα βρει συνεχιστή στον Nietzsche όπου Αισθητική και Ηθική συντάσσονταν. Μακριά από το κλασσικό ιδεώδες που μαθηματικοποιούσε την φόρμουλα της ομορφιάς καθένας μπορεί να ερμηνεύσει την έννοια όπως επιλέγει, μάλλον αναφερόμενος στο τι του είναι ευχάριστο στις αισθήσεις, στην υποκειμενική του αντίληψη. Το αξίωμα δηλαδή που αναδύθηκε από τον ρομαντισμό του 19ου αιώνα και τις πολιτικές & οικονομικές του ζυμώσεις και δήλωνε ότι "beauty is in the eye of the beholder" (η ομορφιά είναι στο μάτι του παρατηρητή και το Ασχημόπαπο του Andersen τώρα δικαιώνεται).
Ο D.Hume άλλωστε συσχετίζει την αισθητική πρόσληψη με την ικανότητα να αντιλαμβάνεται κανείς όχι μόνο την ευχαρίστηση που απορρέει αλλά και τα αντίθετά της συναισθήματα κατά την εμπειρία ενός αισθητικού αντικειμένου: τον πόνο, την έκπληξη, την αποστροφή. Που θα ήταν η τέχνη του Lucien Freud αλλιώς;
Αυτό που μοιάζει όμορφο σε μένα μπορεί να μην μοιάζει σε σένα, άλλωστε ένα people watching ενώ πλήθη σεργιανίζουν μπροστά από ένα καφέ μπορεί να μας το αποδείξει περίτρανα, αλλιώς δεν θα βλέπαμε τόσους τύπους με δίχαλο και "μανίκια" tattoo και τόσες κοπέλες να θέλουν να γίνουν Καινούργιου στην θέση της Καινούργιου, τουλάχιστον ως προς το οπτικό κομμάτι. Σωστά; Αυτό είναι που ο Kant εννοούσε στην "Κριτική του Καθαρού Λόγου". Το να παραλείπεις την συνιστώσα "κατ'εμέ" όταν προκρίνεις αισθητικά ζητήματα είναι σαν να μιλάς εξ ονόματος όλων και σαν να επιβάλλεις στα πράγματα μια προστιθέμενη αξία, την ομορφιά (ή την έλλειψή της). Και με φέρνει σ'αυτό που θεωρώ τεράστιο αισθητικό ατόπημα της πρόσφατης ιστορίας μας.
Μια γενιά ολόκληρη (και δυο ενδεχομένως) διαβρώθηκε από το Κωστοπουλικό lifestyle που προωθούσε ένα ιδεώδες που το ενέδυε συνεχώς με τον μανδύα της "ομορφιάς". Το list-άριζε μάλιστα σε μια παρωδία αντιστοίχισης, "τα 10 πράγματα που πρέπει να έχει ο ωραίος γκόμενος", "τα 5 top προσόντα της Χ διάσημης" κλπ. κλπ. σε μια φασίζουσα πλύση εγκεφάλου όπου το προϊόν αισθητικοποίησης μιας πολύ συγκεκριμένης βιομηχανίας γινόταν παντιέρα αποδοχής ή όχι για έναν ολόκληρο πληθυσμό. Πόσοι νιώσαν ανεπαρκείς, με ματαιωμένη εμπειρία ζωής, ξεφυλλίζοντας ΚΛΙΚ και Nitro, ας άρουν τον κράββατόν τους και (περι)πατούντων. Οι κρίσεις επί της αισθητικής συνδέονταν με την κρίση επί της οικονομικής ή πολιτικής αξίας ενός αντικειμένου ή προσώπου, εστιάζοντας στον συμβολισμό του, και επομένως ερμηνεύοντας το πλέον μέσω της συμβολικής του αξίας.
Το ίδιο που συμβαίνει δηλαδή σήμερα και με την Αμφίπολη και τα ευρήματα του λόφου Καστά. Είμαστε τα εγγονάκια της ΙΜΑΚΟ...
Ο Πλάτων (και το "Matrix", αν σου πέφτει δύσπεπτος ο φιλόσοφος) λέει πολύ πονηρά: υπάρχουν δύο κόσμοι, ο φυσικός που βιώνουμε που είναι μια ψευδαίσθηση και ο πραγματικός, ο νοητός, της απόλυτης αλήθειας. Με την θεώρηση της ομορφιάς μέσω του ματιού του νου (και με την βδελυγμία με την οποία η τέχνη εκπίπτει ως ψευδαίσθηση), ο άνθρωπος μπορεί να φέρει μπρος του "εικόνες όχι ομορφιάς, αλλά αλήθειας" και "να γίνει αθάνατος, αν ο θνητός το μπορεί." Ειρήσθω εν παρόδω, το γιατί ο Πλάτων θεωρείται μπαμπάς των αντιδραστικών νομίζω είναι κατανοητό, αλλά ο Drew A. Hyland το επεξεργάζεται ακόμα περισσότερο το θέμα στο βιβλίο του "Plato and the Question of Beauty". Πόσα αισθητικά ατοπήματα διαπράττονται στο όνομα της μόνης αλήθειας ή της αυθεντίας;
Ίσως όμως το μεγαλύτερο αισθητικό ατόπημα της περασμένης δεκαετίας, πέρα κι από την ΙΜΑΚΟποίηση της καθημερινότητάς μας (¨όπου η ζωή ήταν πολύ μικρή για να είναι θλιβερή") ήταν η περίφημη ρήση "μαζί τα φάγαμε". Όχι γιατί ειπώθηκε από κάποιον που έχει -με βάση τα παραπάνω- ένα ειδικό συμβολικό εκτόπισμα ή γιατί γλωσσικά εκπέμπει χυμαδιό (που το εκπέμπει, κακά τα ψέμματα).
Αλλά γιατί αποτελεί μια διαστροφή του ιδεώδους της συμμετοχικότητας στον κατώτατο κοινό παρονομαστή. Με το να δίνεται η αίσθηση (έστω υποδόρια) ότι όλοι έχουμε μερίδιο στην λαμογιά και τον ωχαδερφισμό, νιώθουμε ότι η χώρα και οι δομές είναι ένα ξέφραγο αμπέλι στο οποίο τίποτα δεν ανήκει σε κανέναν αφού ούτως ή άλλως είναι προϊόν λαμογιάς, ρεμούλας και διαφθοράς.
Μας δίνει carte blanche στην καταστροφή, στην εκμαύλιση, το να ανοίγουμε το παράθυρο του αυτοκινήτου και να ρίχνουμε τα σκουπίδια μας στο δρόμο ("έλα μωρέ, δικός μου είναι;"), να ταγκάρουμε με σπρέϋ αλλά χωρίς συγκεκριμένο πλάνο ή δημιουργικότητα το κτίριο που αναστηλώθηκε μόλις κατεβεί η σκαλωσιά, να φερόμαστε χυδαία στον υπάλληλο που μας εξυπηρετεί στο γκισέ της δημόσιας υπηρεσίας, να υπερασπιζόμαστε το δικαίωμα στην γουρουνιά με τον μανδύα του "χαρακτήρα" και της "αυθεντικότητας". Είναι εν ολίγοις ένα πρόβλημα αισθητικό.
σχόλια